دفاع در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث دفاع است. دفاع از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دفاع در لغت - دفاع در قرآن - دفاع در حدیث - دفاع در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - دفاع در فقه اسلامی - دفاع در فقه سیاسی - دفاع از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط ندارددفاع شخصی و شرایط آن
دفاع انسان از حریم شخصی خود در قبال هر خطر تهدیدکننده، دفاع شخصی است[۱]. محدوده حریم شخصی اعم از جان، مال و عرض (ناموس) ترسیم شده و مواردی چون سرکشیدن به خانه دیگری یا تعرّض به قصد زنا، تجاوز به حریم شمرده شده است[۲].
حکم دفاع شخصی بر اساس مورد آن، یعنی جان، مال یا عرض مختلف است. مستند وجوب دفاع از جان - که از زمان فقهای پیشین مطرح بوده - حرمت القای نفس در هلاکت است[۳]؛ اما در صورتی که مکلّف بداند اگر دفاع کند، کشته می‌شود، از نظر امام خمینی و برخی دیگر از فقیهان[۴]، در صورت امکان، بر مکلّف لازم است فرار کند[۵]. دفاع از ناموس نیز واجب است[۶]؛ اما به باور مشهور فقیهان[۷]، از جمله امام خمینی[۸]، دفاع از مال واجب نیست.
در مواردی که دفاع مؤثر نباشد و مدافع در معرض کشته‌شدن قرار گیرد و راه رهایی غیر از دفاع یا تسلیم نباشد، برخی احتمال حرمت دفاع داده‌اند یا قائل به جواز تسلیم شده‌اند[۹]؛ ولی به باور امام خمینی[۱۰] و برخی دیگر از فقیهان[۱۱]، تسلیم شدن در موارد دفاع از نفس و عرض جایز نیست. در موارد جواز دفاع، احترام متجاوز ملغا می‌شود و می‌توان در برابر او مقابله به مثل کرد، هرچند مسلمان باشد[۱۲]؛ البته این الغای احترام تدریجی است؛ مثلاً با امکان دفع مهاجم به غیر قتل، کشتن او جایز نیست[۱۳].[۱۴]
معنویت و دفاع
جهاد و دفاع از جمله اموری است که وجود معنویت در آن می‌تواند تأثیر شگرفی در کیفیت و نوع انجام دفاع و جهاد داشته باشد. جهادگران و مدافعان واقعی کسانی هستند که با تمام وجود شیفته جهاد و مبارزه هستند و در این راه از هیچ امری روی‌گردان نمی‌باشند و حاضرند جان و هستی خود را فدا نمایند. بر همین اساس خداوند به این چنین مجاهدانی عشق می‌ورزد و آنان را به عنوان محبوب خود بر می‌گزیند: 
إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ
[۱۵]. وَكَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَكَانُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ[۱۶] چه بسیاری روی داده که با پیغمبری گروه زیادی از پیروان خدا جویش جنگیدند، آنها در برابر آنچه در راه خدا به آنها می‌رسید سست نشدند و زبونی نورزیدند و خداوند استقامت کنندگان را دوست دارد. بنابراین، شاکله و بنیان اصلی و اساسی دفاع باید روح معنویت باشد؛ زیرا در این شرایط، مهم‌تر از آمادگی‌های نظامی و رزمی، آمادگی‌های روحی و معنوی و قدرت عزم و توان ایستادگی ملت‌ها در برابر تند بادهاست[۱۷]. در این میان، کسب معنویت در میدان جهاد و دفاع، توکل به خداوند متعال و اعتماد به نفس، بن مایه اساسی استحکام یک ملت و نظام می‌باشد[۱۸]. با توجه به اصل معنویت در جهاد و دفاع ما می‌توانیم الگوی جدیدی در نظامی‌گری معرفی کنیم به نام «الگوی اقتدار معنوی» که در این الگو تجهیزات نظامی و محاسبات مادی در درجه دوم قرار دارند[۱۹] و آنچه مهم و حیاتی و اساسی است معنویت می‌باشد که بنیان‌گذار اقتدار و قدرت خواهد بود. بر همین اساس و با تأسی به «الگوی اقتدار معنوی» و با اتکاء به خدا و نیروی ایمان جوانان خود و هزاران هزار انسان پاک دل توانسته و خواهیم توانست ضربات خود را بر دشمن وارد کنیم[۲۰] و بنیه دفاعی - امنیتی نظام اسلامی را محکم و مستحکم نماییم.[۲۱]
منابع
پانویس
- ↑ مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، ص۲۴۵؛ ابراهیمی، قاسم، الدفاع الشرعی و اشکالیة السلطة غیر الشرعیة، مجله فقه اهل البیت (ع)، شماره ۳۲، ۱۴۲۴ق، ص۹۵.
- ↑ ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر، ج۳، ص۳۶۰ - ۳۶۱؛ محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، ج۴، ص۱۷۷.
- ↑
وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ
«و در راه خداوند هزینه کنید و با دست خویش خود را به نابودی نیفکنید و نیکوکار باشید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۵؛ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج۵، ص۳۴۵ - ۳۴۶؛ ابن شهرآشوب، محمد بن علی، متشابه القرآن و مختلفه، ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، ج۹، ص۴۳۵؛ شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام، ج۱۵، ص۱۶.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، ج۹، ص۳۴۸؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۳.
- ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۵، ص۳۴۴.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۳.
- ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۵۵؛ روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق (ع)، ج۲۵، ص۵۴۰.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۳.
- ↑ شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج۲، ص۵۹؛ علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، ج۳، ص۵۷۱.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۷، ص۲۴۴؛ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۵۱.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۸، ص۷۵؛ علامه حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان، ج۲، ص۱۸۷؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ ادرکنی، محمد جواد، مقاله «جهاد و دفاع»، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص ۲۱۲.
- ↑ «بی‌گمان خداوند کسانی را دوست می‌دارد که در راه او صف زده کارزار می‌کنند چنان که گویی بنیادی به هم پیوسته (و استوار) اند» سوره صف، آیه ۴.
- ↑ «و بسا پیامبرانی که همراه آنان توده‌های انبوه به نبرد (با دشمنان خداوند) پرداختند و در راه خداوند هر چه به ایشان رسید نه سست و نه ناتوان شدند و نه تن به زبونی سپردند؛ و خداوند شکیبایان را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۴۶.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۵/۱/۱۳۹۰.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۵/۱/۱۳۹۰.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۲۴/۹/۱۳۸۹.
- ↑ روزنامه جمهوری اسلامی، ۲۸ خرداد ۶۲، ص۱۲.
- ↑ غلامی، نجف علی، مقاله «نظام امنیتی دفاعی اسلام»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۰۱۴.