دفاع در حدیث

این مدخل زیرشاخهٔ بحث دفاع است. دفاع از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دفاع در لغت - دفاع در قرآن - دفاع در حدیث - دفاع در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - دفاع در فقه اسلامی - دفاع در فقه سیاسی - دفاع از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط ندارد

روایت‌های اهل‌بیت(ع) درباره مشروعیت دفاع

روایت موثّقه سکونی؛ سکونی از امام صادق(ع)، و آن حضرت از پدر بزرگوارشان و ایشان از امیرمؤمنان(ع) نقل می‌کند که مردی نزد امیرمؤمنان(ع) آمد و گفت: ای امیرمؤمنان! دزدی متعرض همسرم شده و جواهراتش را دزدیده است. حضرت فرمود: «أَمَا إِنَّهُ‏ لَوْ دَخَلَ‏ عَلَى‏ ابْنِ‏ صَفِيَّةَ، لَمَا رَضِيَ بِذلِكَ حَتّى‏ يَعُمَّهُ بِالسَّيْفِ»؛ اگر دزدی متعرض پسر صفیه می‌شد، هرگز به کمتر از کشتن وی با شمشیر راضی نمی‌شد». همچنین با همین سند امام صادق(ع) از پدر بزرگوارشان چنین نقل می‌کنند: «إِنَّ اللَّهَ لَيُبْغِضُ مَنْ يُدْخَلُ عَلَيْهِ فِي‏ بَيْتِهِ‏ فَلَا يُقَاتِلُ‏»؛ خداوند خشم می‌گیرد بر مردی که شخصی وارد خانه او شود و او مقابله و ستیز نکند».

- همین روایت را کلینی از علی بن ابراهیم از پدرش از نوفلی از سکونی با اندک اختلافی روایت کرده است. باید یادآوری کرد که سند این روایات معتبر است. اما روش فقیهان عمل به روایت‌های نوفلی (حسین بن یزید) است و اگر این شیوه نبود، بسیاری از روایت‌های سکونی کنار گذاشته می‌شد. همچنین امام صادق(ع) به نقل از امام باقر(ع) می‌فرماید: «إِذَا دَخَلَ‏ عَلَيْكَ‏ رَجُلٌ‏ يُرِيدُ أَهْلَكَ‏ وَ مَالَكَ فَابْدَأْهُ بِالضَّرْبَةِ إِنِ اسْتَطَعْتَ فَإِنَّ اللِّصَّ مُحَارِبٌ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ(ص) فَمَا تَبِعَكَ مِنْهُ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَهُوَ عَلَيَّ». هنگامی که شخصی قصد خانواده و اموالت را کرد، اگر توانستی بر او ضربتی وارد کن؛ زیرا دزد با خدا و رسولش می‌جنگد، پس هر آنچه از ناحیه او به تو برسد، برعهده من است.

حمیری در قرب‌الاسناد، همانند این حدیث را از سِندی بن محمد از ابوالبختری از امام صادق(ع) از پدر بزرگوارش امام باقر(ع) نقل کرده است. شیخ طوسی با سند خود از احمد بن ابی‌عبدالله از علی بن محمد از ابراهیم بن محمد ثقفی از علی بن معلی از جعفر بن محمد بن صباح از محمد بن زیاد ملازم و همراه سابری بجلی از امام صادق(ع) نقل می‌کند که رسول خدا(ص) فرمود: «مَنْ‏ قُتِلَ‏ دُونَ‏ عِيَالِهِ‏ فَهُوَ شَهِيدٌ»؛ کسی که در راه دفاع از خانواده‌اش کشته شود، شهید است». از علی بن ابراهیم از پدرش از ابن‌ابی‌عمیر از ابان بن عثمان از مردی و او از حلبی نقل شده است که امام صادق(ع) در روایتی دیگر به نقل از امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: «إِذَا دَخَلَ‏ عَلَيْكَ‏ اللِّصُّ‏ الْمُحَارِبُ فَاقْتُلْهُ فَمَا أَصَابَكَ فَدَمُهُ فِي عُنُقِي»؛ زمانی که دزد محارب بر تو وارد شد، او را بکش. هر آنچه در این راه به تو رسید، من بر عهده می‌گیرم». در صحیحه عبدالله بن سنان از امام صادق(ع) نقل شده که رسول خدا(ص) می‌فرماید: «مَنْ‏ قُتِلَ‏ دُونَ‏ مَظْلِمَتِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ».

شیخ طوسی با سند خود از احمد بن محمد بن عیسی مانند این حدیث را با طریقی صحیح نقل کرده است. همچنین با طریق صحیح و با همان سند حدیث پیشین ابومریم از امام باقر(ع) از رسول اکرم(ص) نقل می‌کند: «مَنْ‏ قُتِلَ‏ دُونَ‏ مَظْلِمَتِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ ثُمَّ قَالَ يَا أَبَا مَرْيَمَ هَلْ تَدْرِي مَا دُونَ مَظْلِمَتِهِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ الرَّجُلُ يُقْتَلُ دُونَ أَهْلِهِ وَ دُونَ مَالِهِ وَ أَشْبَاهِ ذَلِكَ فَقَالَ يَا أَبَا مَرْيَمَ إِنَّ مِنَ الْفِقْهِ عِرْفَانَ الْحَقِّ». اگر کسی به خاطر دفاع در برابر ظلمی که به او وارد می‌شود، کشته شود، آن شخص شهید است. سپس امام باقر(ع) فرمود: ای ابا مریم! آیا می‌دانی دفاع در برابر ظلم چیست؟ گفت: فدایت شوم؛ شخص از خانواده، مال و مانند آن دفاع می‌کند. حضرت فرمود: ای ابامریم! شناخت حق بخشی از فقه است. صاحب وسائل‌الشیعه می‌گوید: این حدیث را شیخ طوسی همانند حدیث پیشین روایت کرده است؛ سند روایت چنان که گفتیم صحیح است و به روشنی دفاع از خانواده (ناموس و شرف) و مال را در بر می‌گیرد. از حسین بن ابی‌علاء با سند صحیح نقل شده که می‌گوید: از امام صادق(ع) درباره مردی که از مال خود دفاع می‌کند، سؤال کردم؛ حضرت به نقل از رسول خدا(ص) فرمود: «مَنْ‏ قُتِلَ‏ دُونَ‏ مَالِهِ‏ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ الشَّهِيدِ»؛ کسی که در راه دفاع از مالش کشته شود، به منزله شهید است». در عیون اخبارالرضا با سند صحیح از فضل بن شاذان از امام رضا(ع) نقل شده است که آن حضرت در نامه‌اش به مأمون فرمود: «مَنْ‏ قُتِلَ‏ دُونَ‏ مَالِهِ‏ فَهُوَ شَهِيدٌ».

همچنین کلینی از عده‌ای از علمای شیعه از احمد بن محمد بن خالد از پدرش از کسی که وی بیان کرده است از امام رضا(ع) چنین روایت می‌کند: «عَنِ الرَّجُلِ يَكُونُ فِي السَّفَرِ وَ مَعَهُ جَارِيَةٌ لَهُ فَيَجِي‏ءُ قَوْمٌ يُرِيدُونَ أَخْذَ جَارِيَتِهِ أَ يَمْنَعُ جَارِيَتَهُ مِنْ أَنْ تُؤْخَذَ وَ إِنْ‏ خَافَ‏ عَلَى‏ نَفْسِهِ‏ الْقَتْلَ‏ قَالَ‏ نَعَمْ‏ قُلْتُ وَ كَذَلِكَ إِذَا كَانَتْ مَعَهُ امْرَأَةٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ كَذَلِكَ الْأُمُّ وَ الْبِنْتُ وَ ابْنَةُ الْعَمِّ وَ الْقَرَابَةُ يَمْنَعُهُنَّ وَ إِنْ‏ خَافَ‏ عَلَى‏ نَفْسِهِ‏ الْقَتْلَ‏ قَالَ‏ نَعَمْ‏ قُلْتُ وَ كَذَلِكَ الْمَالُ يُرِيدُونَ أَخْذَهُ فِي سَفَرٍ فَيَمْنَعُهُ وَ إِنْ خَافَ الْقَتْلَ قَالَ نَعَمْ». محمد بن علی بن حسین روایت کرده که رسول خدا(ص) فرمود: «مَنْ‏ قُتِلَ‏ دُونَ‏ مَالِهِ‏ فَهُوَ شَهِيدٌ». صاحب وسائل‌الشیعه می‌گوید: بر اساس سندهایی که در مسئله «اسباغ وضو» گذشت؛ رسول خدا(ص) می‌فرماید: «يُبْغِضُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى رَجُلًا يُدْخَلُ‏ عَلَيْهِ‏ فِي‏ بَيْتِهِ‏ فَلَا يُقَاتِلُ‏»؛ خداوند از مردی که شخصی وارد خانه او شود و او به جنگ و ستیز با وی برنخیزد، خشمناک می‌گردد»..

منابع

1. آصفی، محمد مهدی، پژوهشی تطبیقی در فقه مقاومت