سوره ناس در علوم قرآنی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره ناس است. سوره ناس از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره ناس در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
خداوند در این سوره به پیامبر a دستور می‌دهد از شر وسوسه‌گران از جنّ و انس (وسواس خناس) به پروردگار، فرمانروا و معبود مردم پناه ببرد. گفته شده: از روایات وارده در شأن نزول آن استفاده می‌شود این سوره در مدینه نازل شده، بلکه از آن روایات بر می‌آید که این سوره و سوره فلق هر دو با هم نازل شده‌اند؛ برخی نیز بر این باورند که این سوره مدنی است.
این سوره و سوره فلق را «مشقشقتان» و بنا به قولی «مقشقشتان» هم گفته‌اند؛ همچنان که به این دو سوره و سوره اخلاص «معوّذه» هم گفته‌اند.
"قشقش الدواء الجرب" یعنی: دارو، گری (بیماری حاد پوستی) را درمان کرد و بهبودی داد. و این سوره چون از مرض شرک پیش می‌گیرد و آن را درمان می‌کند، و وجود شخص را از آثار این بیماری می‌پیراید و پاک می‌سازد چنین نامیده شده. قرطبی و زمخشری در تفاسیرشان، این نام را آورده‌اند. قرطبی و طیبی گویند: چون از نفاق شفا می‌دهند و رهایی می‌بخشند - و اقلیم وجود بشر را می‌پیرایند و جان آدمی را صیقل می‌دهند - چنین نام گرفته‌اند. بنابر نقل ابن عاشور، مقشقشه نامی است مشترک میان چهار سوره: توبه، کافرون، فلق و ناس (تفسیر التحریر و التنویر از ابن عاشور، ج۳۰، ص۵۵۳).
خداوند در این سوره به پیامبر a فرمان داده است از شر وسوسه‌گران از جنّ و انس به پروردگار، فرمانروا و معبود مردم پناه ببرد. و پیامبر a وقتی که در بیماری عثمان بن مظعون از او دیدار کرد، بدو فرمود: «به این سوره (اخلاص) و دو سوره بعدش (فلق و ناس) چنگ درزن و پناه بر!».
«مشقشقه» برگرفته است از «شقشق شقشقه الجمل»: شتر بانگ برآورد. و «الشقشقه» پاره گوشتی است که شتر به هنگام بانگ کردن از گوشه دهان بیرون کند، و... درنگ این پاره گوشت، بیرون از دهان شتر، در مدتی اندک است. شقشقه چیزی است شبیه بادکنک که، هنگامی که شتر عشق و شور، یا خشم و خروش می‌گیرد، در اوج غلیان، از دهانش بیرون می‌زند و ساعتی بعد فرو می‌نشیند. فلانٌ شقشقة قومه: فلانی زبان آور قوم خویش است. و «خطیب مشقشق» سخنور زبان آور را گویند. و وقتی گویند: «فلان ذو شقشقه»، یعنی سخنوری تواناست. ابن عاشور گوید: سبب نامیدن این دو سوره به این نام را به تحقیق ندانستم. اما شاید به این مناسبت باشد که سوره‌های ناس و فلق دو فریادگرند که با شور و هیجان و زبان آوری بی‌نظیری به انسان فراخوان می‌دهند تا از باطل و دیوسیرتان باطل‌گرا به پناه حق درآید.
ویژگی‌های سوره ناس
- شش آیه به عدد کوفی و بصری و مدنی، هفت آیه به عدد مکی و شامی، ۲۰ یا ۲۱ کلمه و ۷۸ یا ۷۹ حرف دارد.
- در ترتیب نزول، بیست و یکمین و در مصحف شریف یکصد و چهاردهمین سوره است.
- پس از سوره فلق و پیش از سوره اخلاص در مکه و پیش از هجرت نازل شد؛ اما برخی مفسران، این سوره را مدنی دانسته‌اند.
- از نظر کمیت از سوره‌های مفصّل و از نوع قصار آن است.
- از سوره‌های جمعی‌النزول است.
- یکی از پنج سوره‌ای است که با فعل امر
قُلْ
آغاز شده و به «سُوَر قُل» معروفند. - گفته‌اند نسخی در این سوره نیست.
نکاتی درباره این سوره
- چون واژه «ناس» پنج بار در این سوره به کار رفته و از دیگر کلمات این سوره بیشتر تکرار شده، به عنوان اسم این سوره برگزیده شده است.
- به این سوره، «معوِّذه» و «مشقشقه» و «مقشقشه»نیز می‌گویند.
- استعاذه و پناه‌بردن به خدا از شر وسوسه‌های شیاطین انسی و جنی و نیز خداشناسی، از موضوعات مطرح در این سوره است[۱].[۲]
منابع
پانویس
- ↑ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۱۸۶؛ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۲۰،صفحه ۳۹۵؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۵۵۷؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۲۷، صفحه ۴۶۷؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۹۱؛ هاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۶۳۵؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱،صفحه ۱۹۳؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱،صفحه ۱۹۷؛ زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، جلد۴،صفحه ۸۲۴؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، جلد۲۰،صفحه ۲۵۱و۲۲۵.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۳۱۰۷.