شریعت در فقه اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث شریعت است. شریعت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شریعت در لغت - شریعت در قرآن - شریعت در فقه اسلامی - شریعت در فقه سیاسی - شریعت در کلام اسلامی - شریعت در جامعه‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

شریعت در لغت، راه منتهی به آب را گویند و در اصطلاح، مجموعه احکام و دستورهای مقرر از سوی خدا برای بندگان است. وجه شباهت میان معنای لغوی و اصطلاحی آن است که شریعت راهی است به سوی سعادت و حیات طیبه و جاودان.

شریعت از نظر مفهومی اخص از دین است؛ زیرا شریعت عبارت است از راه و روشی خاص برای امتی یا پیامبری؛ در حالی که دین عبارت است از روش عام الهی نسبت به همه امت‌ها؛ از این رو، شریعت قابل نسخ است؛ لکن دین به این معنا نسخ پذیر نیست

شارع: شارع به معنای وضع و تشریع کننده شریعت، خدای متعال و به معنای تبیین و تفسیر کننده آن، پیامبر اعظم صلّی اللّه‏ علیه و آله است.

منبع شریعت

کتاب خدا (قرآن) و سنّت دو منبع اصلی شریعت‌اند که مجتهدان برای به دست آوردن احکام و تکالیف شرعی به آن دو رجوع می‏‌کنند.

شریعت و تبعیت از مصالح و مفاسد

از دیدگاه فقهای شیعه احکام و تکالیفی که خداوند متعال مقرر کرده، تابع مصالح و مفاسد است؛ بدین معنا که خداوند بدانچه مصلحت بندگان در آن بوده امر کرده و از آنچه برای آنان مفسده داشته نهی کرده است.

شریعت سمحه و سهله

خداوند متعال شریعت را سهل و آسان قرار داده است. قرآن کریم با بیانات مختلف بدین مطلب تصریح کرده است. در آیه‌‏ای می‌‏فرماید: ﴿لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ ﴾؛ و در آیه‏‌ای دیگر آمده است: ﴿ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ ﴾. و در آیه‌‏ای دیگر خداوند پس از بیان این حکم که در صورت دسترس نداشتن به آب با خاک پاک تیمّم کنید، می‌‏فرماید: ﴿مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ ﴾. از این رو، خداوند متعال هم در مقام جعل و تشریعِ حکم، حکمی حرجی و مشقت زا وضع نکرده و هم در صورتی که بر اثر پیدایی شرایط و عوارضی، حکمی برای مکلّف حرجی و دارای مشقت باشد، آن حکم را از وی برداشته و او را از آن معاف داشته است.

نوآوری در شریعت

همچنین ببینید: بدعت

زمام تشریع احکام و تکالیف بندگان به دست خداوند است که پیامبران از راه وحی آن را دریافت و به مردم ابلاغ می‏‌کنند. بنابر این، هیچ یک از بندگانحق ندارد از پیش خود و بر پایه نظر و اندیشه خویش، حکم و تکلیفی را وضع کند و آن را به خداوند نسبت دهد.

استصحاب عدم نسخ

چنانچه در شریعت فعلی نسبت به نسخ حکمی ثابت در شریعت پیشین شک شود، آیا استصحاب عدم نسخ جاری و حکم به بقای آن در شریعت فعلی می‏‌شود یا نه؟

بنابر جریان استصحاب، حکم شریعت پیشین در شریعت فعلی ثابت می‏‌شود؛ لکن چنین استصحابی به دلیل وجود اشکالات متعدد مورد پذیرش قرار نگرفته است.

چنانچه در شریعت اسلام، نسبت به بقای حکمی به جهت شک در نسخ آن، شک شود آیا استصحاب عدم نسخ جاری و حکم به بقای آن می‏‌شود یا نه؟ معروف جریان استصحاب است؛ هرچند برخی در این نیز اشکال کرده‏‌اند.

منابع

1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت