شمر بن ذی الجوشن در معارف و سیره حسینی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث شمر بن ذی الجوشن است. شمر بن ذی الجوشن از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شمر بن ذی الجوشن در تراجم و رجال - شمر بن ذی الجوشن در تاریخ اسلامی - شمر بن ذی الجوشن در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط نداردشمر بن ذی الجوشن از فرماندهان خشن و جنایتکار سپاه کوفه در حادثۀ کربلا و از قاتلان سید الشهدا (ع).
مقدمه
وی از طایفۀ بنی کلاب و از رؤسای هوازن، و مردی شجاع بود که در جنگ صفین هم در لشکر امیر المؤمنین (ع) بود، سپس ساکن کوفه شد و به روایت حدیث پرداخت. نامش "شرحبیل" و کنیه‌اش "ابو السابغه" بود. وی از فرماندهان سپاه عمر سعد در حادثۀ کربلا بود و پس از سستی ابن سعد در برخورد قاطع با امام حسین (ع) همراه با فرمانی از سوی ابن زیاد به کربلا آمد که اگر عمر سعد حاضر به انجام مأموریت نباشد، وی آن را بر عهده گیرد. در کربلا، فرمانده جناح چپ میدان بود. پس از شهادت امام حسین (ع)، عبید الله سر امام حسین را همراه او به شام نزد یزید فرستاد. سپس وی به کوفه بازگشت. وقتی قیام مختار در کوفه پیش آمد، شمر از کوفه بیرون رفت. مختار غلام خویش را با گروهی به طلب او فرستاد. شمر غلام مختار را کشت و به "کلتانیه" از قرای خوزستان رفت. جمعی از سپاهیان مختار به سرکردگی "ابو عمره" به جنگ او رفتند. شمر در این نبرد کشته شد و تن او را پیش سگان انداختند[۱]. به نقلی دیگر، پس از خروج مختار، دستگیر و کشته شد[۲].
نشستن او روی سینۀ امام حسین (ع) برای بریدن سر مطهّر، حمله به خیام اهل بیت، امان نامه آوردن برای عباس تا او را از امام جدا کند، از جنایات دیگر اوست. مردی آبله‌رو و بد سیرت و زشت صورت بود و زنازاده به حساب می‌آمد. نامش در زیارت عاشورا، همراه با لعنت آمده است «وَ لَعَنَ الله شِمْراً». امام حسین (ع)، سخن پرشور «إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ دِينٌ» را هنگام هجوم شمر به سراپرده امامت و خیمه‌های اهل بیت فرمود[۳]. در آخرین لحظات حیات امام حسین (ع) هم که آن حضرت بر زمین افتاده بود، باز عدّه‌ای را تحریک کرد که بر آن حضرت حمله آوردند[۴][۵].
شمر بن ذی الجوشن در گزیده دانشنامه امام حسین
ابو سابغه شمر بن ذی الجوشن[۶]ضباب بن کلاب بن ربیعة بن عامر بن صعصعة بن معاویة بن بکر بن هوازن بن منصور، از نقش آفرینان اصلی جنایات کربلاست. او زشت‌رو[۷]و زشت‌کردار بود. شمر در جنگ صفّین، همراه امام علی (ع) با امویان جنگید و حتّی مجروح گشت؛ اما پس از آن، دچار سوء عاقبت شد و به هواداران آنان پیوست. گواهیِ وی بر ضدّ حجر بن عَدی، موجب شهادت این مرد بزرگ در مرج عذرا گردید. او همچنین در پراکندن کوفیان از اطراف مسلم، نقشی مؤثّر داشت و در واقعه کربلا موجب شد که ابن زیاد، پیشنهاد عمر بن سعد را نپذیرد و خود، مأموریت ابلاغ پیام تهدیدآمیز عبیداللّه به عمر بن سعد را - که دستور یورش همه جانبه به امام حسین (ع) و یارانش، یا واگذاری فرماندهی به شمر بود - به عهده گرفت. البته پس از آنکه عمر بن سعد، خود، فرماندهیِ جنگ با امام (ع) را پذیرفت، شمر، فرمانده جناح چپ سپاه شد. شمر، هنگامی که جنگ تن به تن امام حسین (ع) را در اوج تنهایی و بی‌یاوری دید و متوجّه شد که نمی‌توان امام (ع) را در جنگِ تن به تن از پای در آورد، فرمان داد که پیادگان و تیراندازان و سوارکاران، به یکباره بر ایشان یورش برند. نیز پس از آنکه امام (ع) بر زمین افتاد و خولی از بریدن سر ایشان هراسید، بنا بر برخی از گزارش‌ها شمر بود که از اسب به پایین آمد و سر مبارک امام (ع) را از پیکر، جدا کرد و آن را به وسیله خولی برای عمر بن سعد فرستاد. شمر همچنین به غلامش دستور داد تا همسر عبداللّه بن عمیر کلبی را به شهادت برساند. نیز در حمله به خیمه‌های زنان و بردن اسیران و سرهای مطهّر شهیدان از عراق به سوی دربار شام، نقش اصلی را به عهده داشت. جنایات شمر به حدّی بود که امام حسین (ع)، او را نفرین نمود. وی در جریان قیام مختار، مجبور به فرار شد؛ اما در میان راه و در صحرای سوزان میان کوفه و بصره، گرفتار شد و در زد و خوردی کوتاه، زخمی گردید و بر طبق گزارش‌هایی، در همان جا به قتل رسید. گزارش دیگری هم می‌گوید: او را اسیر کردند و به سوی مختار فرستادند. مختار هم او را گردن زد و جنازه او را در روغن جوشان انداخت.[۸]
منابع
پانویس
- ↑ فرهنگ فارسی، معین. بخش اعلام، معارف و معاریف، ج۳، ص۱۳۴۴.
- ↑ سفینة البحار، ج۱، ص۷۱۴.
- ↑ مقاتل الطالبیین، ص۷۹.
- ↑ ارشاد، ص۲۴۲.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۲۷۸.
- ↑ در نام ذی الجوشن، اختلاف است. برخی، او را شُرَحبیل، برخی، عثمان بن نَوفَل و برخی، اوس بن اَعوَر دانسته‌اند.
- ↑ او مبتلا به پیسی بوده است.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۷۴۹.