شکایت در قرآن

مقدمه

منظور زبان شکایت برای بیان ناراحتی و حاکی از دغدغه از آینده است. این تعبیر در حق پیامبر گاه با صراحت با لفظ شکایت آمده و گاه با تعبیرهای مناجات گونه در بیان ناراحتی ذکر شده، چنانکه این تعبیر در حق پیامبران آنگاه که از قوم خود خسته می‌شدند، ذکر شده است. این تعابیر در کنار اسف خوردن و حزن پیامبر در ایمان نیاوردن و یا حسرت از انحراف آنان شبکه‌ای از مسائل روحی و فشار و سختی پیامبر را نشان می‌دهد و از سویی سختی‌ها و دشواری‌ها و حساسیت به موضوعات تبلیغی و مسائل فرهنگی عصر بعثت را نشان می‌دهد

﴿وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا﴾^[۱]
﴿وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ * وَقِيلِهِ يَا رَبِّ إِنَّ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ لَا يُؤْمِنُونَ﴾^[۲]
﴿ِ قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ﴾^[۳]

نکات:

در آیات فوق این محورها مطرح گردیده است:

شِکوِه پیامبر از مردم به پیشگاه خداوند، در قیامت، به سبب متروک و مهجور ساختن قرآن: «﴿وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا﴾^[۴]
شکوه پیامبر در پیشگاه خداوند، از کافران متعصب قوم خویش: «﴿وَقِيلِهِ يَا رَبِّ إِنَّ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ لَا يُؤْمِنُونَ﴾^[۵] زیرا من شب و روز با آنها سخن گفتم، از طریق بشارت و انذار وارد شدم، سرگذشت دردناک اقوام پیشین را برای آنها برشمردم، اما با اینهمه سخنان گرم من در قلب سرد آنها اثر نگذاشت و ایمان نیاوردند، تو می‌دانی و آنها نمی‌دانند.
شکوه خوله از شوهرش اوس بن صامت در پیشگاه خدا و مجادله وی با پیامبر: ﴿قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ﴾^[۶]^[۷].

شکایت در فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم

شکایت ‌کردن، اظهار اندوهِ سخت^[۸]. اصل آن به معنای دردمندی از چیزی^[۹]، اظهار تألّم (از مواجهه با ناملایمات)^[۱۰].

﴿قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللَّهِ﴾^[۱۱].

شکایت به معنای اظهار، ابزار و اقامه دعوا علیه کسی است که امر مکروه و ناپسندی را در حقّ او انجام داده است؛ امّا "اشتکاء" اظهار بلایی است که بر سر انسان آمده است^[۱۲]؛ به عبارت دیگر اشتکاء، شکایت از فرد خاصی نیست؛ بلکه اعلام نارضایتی از وضع موجود است.

آیه شریفه ﴿قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ﴾^[۱۳] درباره اعلام نارضایتی از طلاق ظهار که در جاهلیت از انواع طلاق‌ها به شمار می‌آمد، نازل شده است. خدای تعالی در پی اظهار این شکایت و اعلام نارضایتی و فراهم بودن زمینه‌های اجتماعی، این طلاق را باطل کرده و برای مرتکب آن کفّاره معیّن می‌کند.

اشتکاء یا اعلام نارضایتی از وضع موجود در موضوعات و موارد مختلف آداب جاهلی منشأ وضع احکام جدیدی در قرآن کریم شده است و مثال‌های بسیاری از این قبیل در قرآن کریم وجود دارد؛ از جمله این آیه شریفه: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ﴾^[۱۴].

در علم سیاست اعلام نارضایتی از وضع موجود می‌تواند، موجب تحولات سیاسی و اجتماعی بسیاری در نظام سیاسی یا دولت و همچنین در قانونگذاری و فرهنگ عمومی و رفتار اجتماعی گردد.^[۱۵]

منابع

پانویس

↑ «و پیامبر می‌گوید: پروردگارا! امّت من این قرآن را کنار نهادند» سوره فرقان، آیه ۳۰.
↑ «و اگر از آنان بپرسی: چه کسی آنان را آفریده است؟ خواهند گفت: خداوند پس چگونه (از حق) بازگردانده می‌شوند؟ * و (خداوند آگاه است از) گفتار او که: پروردگارا! اینان گروهی هستند که ایمان نمی‌آورند» سوره زخرف، آیه ۸۷-۸۸.
↑ «خداوند، سخن زنی را که با تو درباره همسرش چالش داشت و به خداوند شکوه می‌کرد شنیده است و خداوند گفت و گوی شما را می‌شنود که خداوند، شنوایی بیناست» سوره مجادله، آیه ۱.
↑ «و پیامبر می‌گوید: پروردگارا! امّت من این قرآن را کنار نهادند» سوره فرقان، آیه ۳۰.
↑ «و (خداوند آگاه است از) گفتار او که: پروردگارا! اینان گروهی هستند که ایمان نمی‌آورند» سوره زخرف، آیه ۸۸.
↑ «خداوند، سخن زنی را که با تو درباره همسرش چالش داشت و به خداوند شکوه می‌کرد شنیده است و خداوند گفت و گوی شما را می‌شنود که خداوند، شنوایی بیناست» سوره مجادله، آیه ۱.
↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۸۲۱.
↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۶۳.
↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۰۷.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۱۱۰.
↑ «گفت: پریشانی و اندوهگینی خود را تنها به خداوند شکوه می‌برم و از خداوند چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید» سوره یوسف، آیه ۸۶.
↑ سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۱۷۶.
↑ «خداوند، سخن زنی را که با تو درباره همسرش چالش داشت و به خداوند شکوه می‌کرد شنیده است و خداوند گفت و گوی شما را می‌شنود که خداوند، شنوایی بیناست» سوره مجادله، آیه ۱.
↑ «ای مؤمنان! باید کسانی که بردگان شمایند و نابالغان شما سه بار از شما رخصت بخواهند: پیش از نماز بامداد و هنگامی که نیمروز لباس خود را در می‌آورید و پس از نماز عشاء که سه هنگام برهنگی و تنهایی شماست پس از آن بر شما و ایشان گناهی نیست (اگر از شما رخصت نگیر» سوره نور، آیه ۵۸.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۳۷۰-۳۷۱.

[1] «و پیامبر می‌گوید: پروردگارا! امّت من این قرآن را کنار نهادند» سوره فرقان، آیه ۳۰.

[2] «و اگر از آنان بپرسی: چه کسی آنان را آفریده است؟ خواهند گفت: خداوند پس چگونه (از حق) بازگردانده می‌شوند؟ * و (خداوند آگاه است از) گفتار او که: پروردگارا! اینان گروهی هستند که ایمان نمی‌آورند» سوره زخرف، آیه ۸۷-۸۸.

[3] «خداوند، سخن زنی را که با تو درباره همسرش چالش داشت و به خداوند شکوه می‌کرد شنیده است و خداوند گفت و گوی شما را می‌شنود که خداوند، شنوایی بیناست» سوره مجادله، آیه ۱.

[4] «و پیامبر می‌گوید: پروردگارا! امّت من این قرآن را کنار نهادند» سوره فرقان، آیه ۳۰.

[5] «و (خداوند آگاه است از) گفتار او که: پروردگارا! اینان گروهی هستند که ایمان نمی‌آورند» سوره زخرف، آیه ۸۸.

[6] «خداوند، سخن زنی را که با تو درباره همسرش چالش داشت و به خداوند شکوه می‌کرد شنیده است و خداوند گفت و گوی شما را می‌شنود که خداوند، شنوایی بیناست» سوره مجادله، آیه ۱.

[7] سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۸۲۱.

[8] حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۶۳.

[9] ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۰۷.

[10] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۱۱۰.

[11] «گفت: پریشانی و اندوهگینی خود را تنها به خداوند شکوه می‌برم و از خداوند چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید» سوره یوسف، آیه ۸۶.

[12] سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۱۷۶.

[13] «خداوند، سخن زنی را که با تو درباره همسرش چالش داشت و به خداوند شکوه می‌کرد شنیده است و خداوند گفت و گوی شما را می‌شنود که خداوند، شنوایی بیناست» سوره مجادله، آیه ۱.

[14] «ای مؤمنان! باید کسانی که بردگان شمایند و نابالغان شما سه بار از شما رخصت بخواهند: پیش از نماز بامداد و هنگامی که نیمروز لباس خود را در می‌آورید و پس از نماز عشاء که سه هنگام برهنگی و تنهایی شماست پس از آن بر شما و ایشان گناهی نیست (اگر از شما رخصت نگیر» سوره نور، آیه ۵۸.

[15] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۳۷۰-۳۷۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]