عراء

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عراء است. عراء از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عراء در قرآن - عراء در حدیث - پرسش مرتبط ندارد

جغرافیای عراء، در سور مبارکه صافات و قلم

1. ﴿فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاءِ وَهُوَ سَقِيمٌ﴾.
2. ﴿لَوْلَا أَنْ تَدَارَكَهُ نِعْمَةٌ مِنْ رَبِّهِ لَنُبِذَ بِالْعَرَاءِ وَهُوَ مَذْمُومٌ﴾.

آیاتی را که در صدر مقاله ملاحظه می‌نمایید؛ مربوط به بخشی از زندگانی حضرت یونس(ع) است؛ که در کتاب ملوک، فصل چهاردهم تورات، به نام یونس امیتای jonah theson of amittai در دایره المعارف اسلامی و همچنین چهار بار نام او در قرآن مجید ذکر شده و در سوره انبیاء هم به عنوان ذوالنون - صاحب ماهی - از او یاد گردیده است و این لقب به خاطر آن است که سرگذشت او با داستان ماهی گره خورده است. او از پیامبران معروفی است که بعد از حضرت موسی و هارون(ع) مبعوث شده و سرزمین ظهور و تبلیغ رسالتش در منطقه‌ای از عراق، به نام نینوا بوده و حدود تقریبی دوران رسالت و حیاتش، ۸۲۵ سال قبل از میلاد مسیح(ع) حدس زده شده است. اما نکته قابل توجه از زندگی آن نبی گرامی؛ که با موضوع تحقیق ما ارتباط دارد، به آب انداختن آن پیامبر الهی از کشتی و بلعیدنش به وسیله ماهی و سپس بعد از مدتی – که چهل روز نقل شده - قی کردن ماهی و بیرون انداختن او از شکم خود در محلی که در آیه مذکور، از آن به عراء یاد شده است؛ می‌باشد و ما در این پژوهش می‌کوشیم تا با مدارک و اسنادی که در دست داریم؛ آن محل را به خوانندگان گرامی معرفی نماییم.

عراء یعنی چه؟

برخی نویسندگان می‌نویسند: «عراء مکان خالی که چیزی از قبیل درخت و نبات آن را نپوشانده است و می‌افزاید: راغب گفته: العراء، مکان لاستره به و باز اضافه می‌نماید. در مجمع فرمود: عراء فضایی است که درخت و غیره آن را نپوشانده و به قولی آن زمین خالی است». با توجه به آنچه ملاحظه نمودید؛ عراء یک مکان خالی از درخت و هر گونه روییدنی است که ما در این مقوله به جغرافیای آن در ذیل اشاره می‌نماییم..

عراء چه سرزمینی است؟

از سرنوشت کامل یونس اطلاع دقیقی در دست نیست و آیات قرآن نیز بیشتر به نتایج داستان‌ها توجه دارد؛ تا شرح و توصیف خیال انگیز قصه؛ لذا محققین به سند مهمی دسترسی ندارند و جز حاصل تربیتی و اخلاقی آیات مربوط به قصص انبیاء نمی‌توان به چیزی استناد کرد؛ اما اهل کتاب داستان‌هایی نقل می‌کنند، که می‌تواند به روشن شدن بحث ما کمک کند، از جمله، برخی نویسندگان در داستان یونس(ع) از دیدگاه اهل کتاب مطالبی آورده که بعضی از کتب اهل کتاب، هم آن را تأیید می‌کنند.. همچنین نقل می‌کنند: که خدای تعالی یونس(ع) را امر فرمود: تا برای دعوت اهل نینوا بدانجا رود - نینوا یکی از شهر‌های بزرگ آشور بود، که در کنار دجله قرار داشت - مردم نینوا مردمی شرور و فاسد بودند؛ لذا این مأموریت بر یونس گران آمد... و از آنجایی که بود، به ترسیس tarsis فرار کرد... و از آنجا به شهر یافا آمد... و در آنجا یک کشتی آماده یافت، که قصد داشت سرنشینان خود را به ترسیس ببرد، او هم اجرتی داد تا به ترسیس برود. همین که سوار کشتی، شد و کشتی به راه افتاد؛ بادی سخت وزیدن گرفت و امواج دریا بلند و بسیار شد و کشتی مشرف به غرق گشت. پس ملاحان دست پاچه شده، هر چه از بار و اساس مسافرین بود. به دریا انداختند؛ باشد که کشتی سبک شود... بعضی از مسافرین... گفتند: بیایید قرعه بیندازیم: تا معلوم شود که شر از نحوست کیست؟

... پس قرعه انداختند، به نام یونس اصابت کرد... آن گاه گفتند: حالا به نظر شما چه کار در حق تو بکنیم، تا دریا آرام گیرد. یونس گفت: باید مرا به دریا بیندازید تا آرام گیرد... او را به دریا انداختند و کشتی در همان دم آرام گرفت. خدای تعالی نهنگی را فرمود تا یونس را ببلعد و یونس(ع)... به درگاه پروردگار خود استغاثه کرد پس خدای سبحان ماهی را دستور داد تا به ساحل آید و یونس را در خشکی عراء بیندازد». با توجه به آنچه نقل شده.، حضرت یونس(ع) از نینوا به ترسیس رفت و از آنجا به یافا سفر نمود و سپس به قصد برگشت به ترسیس در یافا در کشتی سوار شد و این دریا طوفانی می‌شود و حادثه قرعه کشی و انداختن او به دریا پیش پیش می‌آید و ماهی وی را می‌بلعد و بعد از مدتی ماهی به فرمان الهی او را در کنار ساحل قی می‌نماید و او را به خشکی می‌اندازد.

اگر ما این داستان را بپذیریم؛ فقط داری یک مجهول است و آن این است؛ که قصه روشن ننموده، که ماهی یونس را در کجا قی نمود و وی بعد از نجات از شکم ماهی در همان ساحل یافا انداخته شد؛ یا در محل دیگر؟ اگر فرض را به انداختن یونس، در ساحل یافا بپذیریم؛ موضوع جغرافیای این بحث ما یافا خواهد بود.

جغرافیای یافا

برخی نویسندگان، در مورد یافا در فرهنگ فارسی می‌نویسند: «شهری در کنار دریای مدیترانه: که بندر عمده فلسطین محسوب می‌شود بالغ بیش از ۷۱۰۰۰ تن سکنه دارد و بندر صادراتی است.. در کتاب عهد عتیق نام آن آمده است و از قدیم، بین قوای متخاصم دست به دست گشته است. در سال ۶۸ میلادی و سپاسیان آن را ویران ساخت. در قرن ۱۲ صلیبیان آن را متصرف شدند. سپس مسلمانان آن را پس گرفتند. ناپلئون در سال ۱۷۹۹ م و انگلیسیها در سال ۱۹۱۷ آن را گرفتند. در سال ۱۹۴۸ به تصرف اسرائیل در آمد. بیشتر ساکنان آن عرب‌اند».

اگر از فرض پیشین صرف نظر کنیم، به طور قطع می‌دانیم که ماهی از دریای مدیترانه خارج نشده زیرا در دنبال داستان می‌خوانیم: همین که یونس(ع) در خشکی قرار گرفت؛ پروردگارش فرمود: برخیز و به طرف اهل نینوا برو و در بین آنان به بانگ بلند آنچه به تو گفته‌ام ابلاغ کن. این عبارت می‌تواند دلیلی باشد؛ بر این که محل خروجی یونس(ع) از شکم ماهی، در ساحل مدیترانه بوده و می‌بایست از همان راهی که آمده است؛ به نینوا برگردد. با پذیرش این فرضیه، محل خروجی یونس(ع) از شکم ماهی، ساحل دریای مدیترانه بوده که ما طبق خط‌مشی تحقیق خود؛ که جغرافیای اماکن مندرج در قرآن است، به جغرافیای مدیترانه اشاره می‌نماییم.

جغرافیای مدیترانه

بحرالروم، دریای مدیترانه دریایی است بزرگ، میان سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا. مساحت آن سه میلیون کیلو متر مربع و عمیق‌ترین نقاط آن ۴۴۰۰ متر است. در مغرب، به وسیله تنگه جبل الطارق به اقیانوس اطلس متصل می‌گردد و از مشرق به وسیله ترعه سوئز، به بحر احمر مربوط است و آن یکی از مهمترین دریاهای عالم، از لحاظ کشتی‌رانی و حمل و نقل و نزدیک‌ترین راه دریایی، بین اروپا و آسیای جنوبی و شرقی است.

منابع

1. عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید