علم معصوم به گذشته و حال و آینده
مقدمه
خبر از حوادث و رخدادهای آینده را می‌توان از مصادیق علوم غیبی دانست که خداوند به آن حضرت عطا کرده است. هیچ استبعادی ندارد که خداوند برگزیدگان خود را از اخبار گذشته یا آینده آگاه سازد. خبردادن از حوادث آینده، زمان مرگ افراد و عاقبت آنان از خبرهایی است که از رسول اکرم (ص) نقل شده و از علم آن حضرت به این مصادیق از حقایق پنهان حکایت می‌کند.
در اغلب منابع حدیثی مورد بررسی، کتاب یا باب مستقلی درباره خبرهای آن حضرت درباره فتنه‌ها و حوادث آینده مسلمانان آمده است که روایات متعددی را درباره مصیبت‌های پیشروی مسلمان دربر دارد. مهمترین این عناوین عبارت‌اند از: کتاب الفتن[۱]، کتاب الْفتَنِ و أشْرَاط الساعة[۲]، کتَاب الْفتَنِ و الْملَاحمِ[۳]، أَبواب الْفتَنِ[۴]، باب ما یکونُ منَ الْفتَنِ[۵]، باب اقْترَابِ الْفتَنِ و فَتْحِ ردمِ یأْجوج و مأْجوج[۶]، باب نُزُولِ الْفتَنِ کمواقعِ الْقَطْرِ[۷]، باب ذکرِ الْفتَنِ و دلَائلها[۸]، باب التعوذ من الفتن[۹]، باب من الدین الفرار من الفتن[۱۰]، باب ظهور الفتن[۱۱]، باب الْحثِّ علَی الْمبادرةِ بِالْأَعمالِ قَبلَ تَظَاهرِ الْفتَنِ[۱۲]، باب الْأَمرِ بِلُزُومِ الْجماعة عنْد ظُهورِ الْفتَنِ و تحذیر الدعاة إلی الکفر[۱۳] و باب منْ تُرْجی لَه السلَامة منَ الْفتَنِ[۱۴].
در یکی از این روایات آمده است که پیامبر اکرم به یکی از بلندی‌های مدینه گام نهادند. سپس فرمودند: «آیا شما آنچه را من می‌بینم، می‌بینید؟ من جایگاه‌های فتنه را میان خانه‌هایتان همانند جایگاه قطرات باران می‌بینم»[۱۵]. در نقلی آمده است: حذیفه بن یمان به رسول خدا (ص) گفت: ای رسول خدا! ما در شرّ و بدی به سر می‌بردیم. خداوند خیر را با بعثت شما آورد و ما اکنون در آن هستیم. آیا پس از این خیر، شرّی هست؟ حضرت فرمود: بله! حذیفه گفت: آیا پس از آن شرّ، خیری هست؟ فرمود: بله! گفت: آیا پس از آن خیر، شرّی هست؟ فرمود: آری! حذیفه ادامه داد: چگونه؟ فرمود: بعد از من پیشوایانی خواهند بود که به هدایت من هدایت نمی‌کنند و به سنّت من رفتار نمی‌کنند. در میان آنان مردانی به پا می‌خیزند که قلب‌های آنان قلب‌های شیاطین در بدن‌های انسانی است[۱۶].
در نقل دیگری آن حضرت از فراوانی اموال مسلمانان پس از رحلت ایشان خبر دادند و آنان را از فریفته شدن بدان بیم دادند[۱۷]. در حدیث دیگری که به سندها و عبارات گوناگون از آن حضرت نقل شده، آمده است: روز قیامت گروهی در کنار حوض کوثر بر من وارد می‌شوند. هنگامی که می‌خواهم به آنان از شراب کوثر بنوشانم از کنار حوض رانده می‌شوند. می‌گویم: پروردگارا اینان اصحاب من هستند. خداوند می‌فرماید: تو خبر نداری که بعد از تو چه کردند. آنان به گذشته خودشان دوران جاهلیت بازگشتند[۱۸].
افزون بر نقل‌های پیش‌گفته که به امور خاصی اشاره دارند، مطابق برخی روایات، قلمرو آگاهی ایشان نسبت به غیب بسیار وسیع بوده است. انس بن مالک نقل کرده است که آن حضرت روزی پس از نماز ظهر، سخنان مهمی بیان کرده و سپس فرمودند: «هرکس دوست دارد که درباره چیزی بپرسد، سؤال کند. تا زمانی که در اینجا هستم، از چیزی سؤال نمی‌کنید، مگر آنکه به شما خبر می‌دهم». در ادامه این نقل آمده است که فردی که پدر او مورد تردید بود، از نام پدر خود پرسید و آن حضرت نام پدر او را بیان کرد. سپس آن حضرت مکرر می‌فرمود: «از من بپرسید» و در نهایت فرمود: «بهشت و جهنم در وسط این دیوار به من نشان داده شد؛ مانند بهشت و جهنم خیر و شرّی ندیدم»[۱۹]. در نقل دیگری آمده است که آن حضرت در خطبه خود از حوادث آینده تا قیامت خبر دادند[۲۰]. همچنین نقل شده است که آن حضرت در یک روز از صبح تا غروب، چند بار خطبه خواندند و از حوادث گذشته و آینده خبر دادند[۲۱]. در مورد دیگر فرمودند: «هیچ چیز نیست که تاکنون ندیده باشم، مگر اینکه در این مقام مکان یا زمان مشاهده کردم، حتی بهشت و جهنم را»[۲۲]. این گونه خبرها که گویا چندین بار رخ داده است، به روشنی از گسترده بودن قلمرو آگاهی آن حضرت به حقایق پنهان خبر می‌دهند. البته روشن است که مقصود از اینگونه روایات مطلق، آگاهی آن حضرت در محدوده‌ای است که خداوند دانش آن را به ایشان عطا کرده باشد و برای غیر خداوند آگاهی به آنها ممکن باشد. به عبارت دیگر، این گونه روایات نشان می‌دهند که خداوند حقایق پنهان را به هر اندازه که بخواهد و صلاح بداند، برای پیامبرش آشکار می‌سازد[۲۳].
منابع
پانویس
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ج۹، ص۴۶؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج۲، ص ۱۲۹۴.
- ↑ نیسابوری، صحیح مسلم، ج۴، ص۲۲۰۷.
- ↑ ابوداوود، بیتا، ج۴، ص۹۴.
- ↑ ترمذی، سنن الترمذی، ج۴، ص۴۶۰.
- ↑ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج۲، ص۱۳۰۳.
- ↑ نیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص۲۰۷.
- ↑ نیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص۲۲۱۱.
- ↑ ابو داوود، سنن ابی داوود، ج۴، ص۹۴.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ج۱، ص۱۳؛ نیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص۲۰۷۸.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ج۸، ص۷۷؛ نسائی، السنن الکبری، ج۸، ص۱۲۳.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ج۹، ص۴۸.
- ↑ نیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۱، ص۱۱۰.
- ↑ نیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۴۷۵.
- ↑ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج۲، ص۱۳۲۰.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ج۳، صص۲۱، ۱۳۳ و ۱۹۸؛ ج۹، ص۴۸.
- ↑ نیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۴۷۶.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ج۴، ص۲۶؛ نیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۷۲۷ و ج۴، ص۱۷۹۶.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ج۸ ، ص۱۲۰ و ج۹، ص۴۶ و ج۶، ص۵۵۹۷ و ج۸، ص۱۰۹، ۱۱۹، ۱۲۰؛ نیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص ۱۷۹۲، ۱۷۹۶.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ج۱، ص۱۱۳ و ج۹، ص۹۵؛ نیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص۱۸۳۲.
- ↑ ترمذی، سنن الترمذی، ج۴، ص۴۸۳؛ ابن حنبل، فضائل الصحابة، ج۱۸، ص۱۳۲.
- ↑ نیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص۲۲۱۷؛ ابن حنبل، فضائل الصحابة، ج۳۷، ص۵۲۵.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ج۱، ص۴۸ و ج۲، ص۳۷.
- ↑ سبحانی، محمد تقی، هاشمی، سید علی، قلمرو علوم پیامبر امام علی و صحابه در مهمترین منابع حدیثی اهل سنت؛ پژوهش‌نامه حکمت و فلسفه اسلامی؛ شماره۳، ص۴۰ - ۴۳.