قتادة بن دعامه سدوسی بصری

این مدخل زیرشاخهٔ بحث تابعین است. قتادة بن دعامه سدوسی بصری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: قتادة بن دعامه سدوسی بصری در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

ابوخطاب قتادة بن دعامة بن عزیز بن عمر سدوسی بصری در سال ۶۰هـ در حالی که نابینا بوده، در بادیه به دنیا آمد و علوم قرائت را نزد اساتیدی چون حسن بصری و ابن سیرین فرا گرفت. از افرادی چون عبدالله بن سرجس، انس بن مالک و دیگران حدیث نقل می‌‌کرد.

اوزاعی، حماد بن سلمه و دیگران از او حدیث نقل می‌‌کردند. او یکی از بزرگان تابعین و عالم مردم بصره بود و در علوم مختلف از جمله ادبیات عرب، غریبه، انساب، تفسیر، فقه، حدیث، لغت و شعر تبحر داشت.

او دارای حافظه عجیبی بود و همین که صحیفه جابر بن عبدالله را برای او قرائت کردند، آن را حفظ نمود. ایشان متهم به قدری بود، ولی برخی گویند که ابتدا قائل به قدر بود، ولی سپس منصرف شد. وی سرانجام در سال ۱۱۷ یا ۱۱۸هـ بر اثر بیماری طاعون در شهر واسط یا بصره درگذشت. اثر قتاده تفسیر می‌‌باشد.

قتادة بن دعامة (متوفای ۱۱۸)

وی بر مذهب قدریه و مروج آن بوده است. حاکم نیشابوری در مستدرک نقل می‌کند: القدرية مجوس هذه الامة؛ قدریه مجوس این امت هستند. قتاده، معروف به تدلیس بود. ذهبی می‌نویسد: مدلس وقد رمي بالقدر. و نیز روایات را به صورت مرسل هم نقل می‌کرد.

وی از عمر بن سعد روایت می‌کرد. و عمر بن سعد کسی است که یحیی بن معین در مورد او می‌گوید: كيف يكون من قتل الحسين ثقة؟. چطور ممکن است که قاتل حسین ثقه باشد؟ از شعبی پرسیدند: آیا قتاده را دیده‌ای؟ گفت: آری! گفتند: آیا در تفسیر و حدیث می‌توان به او اعتماد کرد؟ گفت: قتادة حاطب ليل؛ این سخن کنایه از آن است که وی دقت لازم را در نقل احادیث نداشته است، و روایات صحیح و غیر صحیح را با هم جمع می‌کرده است.

سیوطی می‌نویسد: وكان يحيى بن سعيد لا يرى إرسال قتادة شيئا ويقول: هو بمنزلة الريح؛ یحیی بن سعید اهمیتی به مرسلات قتاده نمی‌داد و آنها را به منزلۀ باد می‌دانست. نقل شده که روزی قتاده وارد منزل ابوبرده -فرزند ابوموسی اشعری- شد و قسم یاد کرد که: والله الذي لا إله إلا هو ما يسألني اليوم أحد من الحلال والحرام إلا أجبته. یعنی به خدایی که غیر او خدایی نیست کسی امروز در مورد حلال و حرام از من سؤال نخواهد کرد مگر آنکه به او پاسخ خواهم گفت. ابوحنیفه سؤالی مطرح کرد و بعد به اصحاب خود گفت: لئن حدث بحدیث لیکذبن ولئن قال برأی نفسه لیخطئن یعنی اگر به حدیثی استناد کند دروغ گفته و حدیث را جعل کرده است و اگر نظر خود را بگوید دو خطا کرده است.

قتاده از پاسخ سؤال ابوحنیفه درماند. سپس گفت: سلوني عن التفسير؛ یعنی در مورد تفسیر از من بپرسید-. ابوحنیفه سؤال دیگری مطرح کرده ولی قتاده قادر به پاسخ گفتن نبود. این بار قتاده گفت: سلوني عما اختلف فيه العلماء؛ یعنی در مورد مسائلی که علما در آنها اختلاف دارند از من بپرسید-. ابوحنیفه برای بار سوم سؤالی مطرح کرد، اما باز هم قتاده از جواب دادن عاجز بود؛ لذا برخاست و با حالت خشم و غضب به سوی منزل خود روانه شد.

جستارهای وابسته

• تفسیر قتادة بن دعامه سدوسی

منابع

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱
2. حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱