هجرت در معارف دعا و زیارات

مقدمه

واژه "هجرت" از ریشه هجر به معنای ترک کردن، اعراض کردن و دوری کردن است؛ خواه بدنی باشد یا زبانی و یا قلبی، هجرت و مهاجرت در عرف به معنای ترک کردن محلی و رفتن به محل دیگر است. و در اصطلاح قرآن به معنای هجرت از سرزمین کفر به سرزمین ایمان است. هجرت پیامبر گرامی اسلام (ص) و یارانش از مکه به مدینه نمونه شاخص این قسم از مهاجرت است. قرآن کریم می‌فرماید: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولَئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ﴾^[۱]. از نظر قرآن کریم انسان مسلمان چنانچه در محیطی نتواند دین و ایمانش را حفظ کند و از این جهت در استضعاف به سر برده و تحت فشار باشد، باید برای حفظ دین خود مهاجرت کند^[۲]. بنابراین می‌توان گفت هجرت اصلی، هجرت از کفر و گناه به سوی ایمان و طاعت است.

آموزه‌های صحیفه در این باب مشتمل بر مطالب زیر است:

هجرت ارزشمند پیامبر (ص) و یارانش: «وَ هَاجَرَ إِلَى بِلَادِ الْغُربَةِ، وَ مَحَلِّ النَّأْيِ عَنْ مَوْطِنِ رَحْلِهِ، وَ مَوْضِعِ رِجْلِهِ، وَ مَسْقَطِ رَأْسِهِ، وَ مَأْنَسِ نَفْسِهِ، إِرَادَةً مِنْهُ لِإِعْزَازِ دِينِكَ‏، وَ اسْتِنْصَاراً عَلَى أَهْلِ الْكُفْرِ بِكَ»^[۳]؛ «(پیامبر) به دیار غربت رخت کشید و موطن مألوف و زاد و بوم و سرای انس خود رها کرد تا دین تو را نصرت دهد و بر آنان که به تو کفر ورزیدند غلبه جوید». در حق یاران پیامبر (ص) چنین دعا می‌کند: «و به سزای آنکه از شهر و دیار خود و از میان قوم خویش هجرت کردند... پاداش نیکشان عطا فرمای»^[۴].
عهد با خدا برای هجرت از گناه: در دعای توبه عرض می‌کند: «(ای پروردگار من) برعهده می‌گیرم که از هرچه معصیت توست دوری گزینم»^[۵]. در همین راستا حضرت از خداوند به‌خاطر گناهانی که از آنها دوری نجسته پوزش می‌طلبد^[۶].
هجرت گزیدن و دوری از هر شرّی: «بار خدایا بر محمد و خاندانش درود بفرست و ما را در این روز و این شب و هر روز به انجام دادن کارهای نیک و دوری گزیدن از کارهای ناپسند توفیق ده»^[۷].^[۸].^[۹]

منابع

شیرزاد، امیر، مقاله «هجرت»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ «بی‌گمان کسانی که ایمان آوردند و در راه خداوند هجرت و جهاد کردند، به بخشایش خداوند امید دارند» سوره بقره، آیه ۲۱۸.
↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيرًا﴾ «از کسانی که فرشتگان جانشان را در حال ستم به خویش می‌گیرند، می‌پرسند: در چه حال بوده‌اید؟ می‌گویند: ما ناتوان شمرده‌شدگان روی زمین بوده‌ایم. می‌گویند: آیا زمین خداوند (آن‌قدر) فراخ نبود که در آن هجرت کنید؟ بنابراین، سرای (پایانی) اینان دوزخ است و بد پایانه‌ای است» سوره نساء، آیه ۹۷.
↑ دعای ۲.
↑ نیایش چهارم.
↑ نیایش سی‌ویکم.
↑ نیایش سی‌وهشتم.
↑ نیایش ششم.
↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۳۰، چاپ سوم؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش، تهران، ۱۳۷۵، چاپ دوم؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۱، چاپ ششم.
↑ شیرزاد، امیر، مقاله «هجرت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۵۲۷.

[1] «بی‌گمان کسانی که ایمان آوردند و در راه خداوند هجرت و جهاد کردند، به بخشایش خداوند امید دارند» سوره بقره، آیه ۲۱۸.

[2] ﴿إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيرًا﴾ «از کسانی که فرشتگان جانشان را در حال ستم به خویش می‌گیرند، می‌پرسند: در چه حال بوده‌اید؟ می‌گویند: ما ناتوان شمرده‌شدگان روی زمین بوده‌ایم. می‌گویند: آیا زمین خداوند (آن‌قدر) فراخ نبود که در آن هجرت کنید؟ بنابراین، سرای (پایانی) اینان دوزخ است و بد پایانه‌ای است» سوره نساء، آیه ۹۷.

[3] دعای ۲.

[4] نیایش چهارم.

[5] نیایش سی‌ویکم.

[6] نیایش سی‌وهشتم.

[7] نیایش ششم.

[8] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۳۰، چاپ سوم؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش، تهران، ۱۳۷۵، چاپ دوم؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۱، چاپ ششم.

[9] شیرزاد، امیر، مقاله «هجرت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۵۲۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]