حاکم نیشابوری

حاکم نیشابوری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حاکم نیشابوری در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن محمد بن حمدویه ضبّی، مشهور به حاکم نیشابوری و ابن بیع در سال ۳۲۱ در شهر نیشابور به دنیا آمد تحصیلات خویش را از اوان کودکی به تشویق و حمایت پدر و دایی خود آغاز کرد و به این منظور به مناطق گوناگونی چون همدان، مرو عراق، حجاز، ماوراءالنهر و ری مسافرت کرد و به گفته خویش از دو هزار استاد بهره علمی برد. او طی دو مرحله در ایام جوانی و میانسالی وارد بغداد شد و از محدثانی چون ابوعمرو سماک، ابوالعباس اصم و احمد بن سلمان نجاد و بسیاری دیگر علومی را فرا گرفته و حدیث شنیده است. علم فقه را نیز از ابوسهل صعلکی و ابوسهل حنفی فرا گرفت. حاکم، از پیشوایان و فقها و محدثان برجسته و بزرگ عصر خویش و فردی مورد اعتماد بود در شهرهایی چون ماوراءالنهر، عراق و ری املای حدیث می‌‌کرد و شاگردان بسیاری از وی استفاده کرده‌اند از آن میان افرادی چون دارقطنی و ابن ابی الفوارس که خود نیز از بزرگان فقه و حدیث‌اند می‌‌توان نام برد. حاکم علاوه بر مناصب و مراتب علمی از مشاغل اجتماعی به دور نبوده و در سال ۳۵۹ در ایام دولت سامانیه و وزارت ابوجعفر عتبی قضاوت شهر نَسَا واقع در ترکمنستان کنونی را برعهده داشت. مذهب وی شافعی بود، با این حال برخی او را متمایل به شیعه دانسته و گفته‌اند در باطن تعصب بسیاری بر مذهب شیعه داشت، اگرچه به ظاهر پیرو اهل سنت و شافعی بود. گویند: حاکم نیشابوری دارای ۱۵۰۰ تصنیف بوده که بعضی از آنها عبارت است از: تاریخ علماء نیشابور، المستدرک علی الصحیحین، تاریخ نیشابور، الاکلیل، المدخل، تراجم الشیوخ، الصحیح، فضائل الشافعی، تسمیة من أخرجهم البخاری و مسلم، معرفة علوم حدیث و علومه و کتبه، الاربعین در باب حدیث، امالی العشیات، رحلتان الی الحجاز و العراق، السیاق فی ذیل تاریخ نیشابور، فضائل العشرة المبشره، فضائل فاطمة الزهرا علیهاالسلام، فوائد الشیوخ، المبتداء من اللآلی الکبری، المدخل الی علم الصحیح. وی بنابر مشهور در سال ۴۰۵ در نیشابور درگذشت.

داستان حاکم نیشابوری

حاکم نیشابوری یکی دیگر از بزرگان عالمان سنی است. وی در عصر خود رئیس المحدثین نیشابور بود. از او خواستند تا فضیلتی برای معاویه نقل کند، اما او با بی‌اعتنایی گفت: نمی‌توانم برای معاویه فضیلتی نقل کنم؛ از دلم نمی‌آید، به همین دلیل مورد اهانت اتباع بنی امیه قرار گرفت و منزوی و خانه نشین شد. و از طرف دیگر بعضی از مناقب امیرالمؤمنین(ع) را که نواصب سعی در تکذیب آنها دارند حاکم نیشابوری روایت، بلکه تصحیح نموده. از جمله این احادیث «حدیث طیر» است که حاکم با کمال جرئت، روایت و تصحیح کرده، و موجب حرف و حدیث فراوان، و حتی اتهام وی به «رافضی» بودن گردیده است.

جستارهای وابسته

• المستدرک علی الصحیحین (کتاب)

منابع

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱
2. حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۱