عهد در معارف دعا و زیارات

مقدمه

عهد و پیمان و وفای به آن یکی از ارزش‌های مهم انسانی است؛ حتی کسانی که به هیچ آیینی پایبند نیستند، وفای به عهد را امری اخلاقی و مهم می‌شمارند. خداوند کریم، خود را وفادارترین کس نسبت به عهد و پیمان معرفی کرده^[۱] که هرگز پیمان‌شکنی نمی‌کند^[۲]. و حضرت اسماعیل (ع) را به‌عنوان الگویی از وفای به عهد ستوده است^[۳]. قرآن کریم، وفای به عهد را از نشانه‌های خردمندی و هوشیاری نسبت به خداوند متعال و عظمت او شمرده^[۴] و بر مسئولیت انسان نسبت به عهد خود تأکید کرده است^[۵].

رسول اعظم (ص) وفای به عهد را نشانه ایمان به خدا و عالم آخرت معرفی کرده است: «مَنْ‏ كانَ‏ يُؤْمِنُ‏ بِاللَّهِ‏ وَ الْيَوْمِ‏ الْآخِرِ فَلْيَفِ‏ إِذَا وَعَدَ»^[۶]؛ کسی که به خدا و روز جزا ایمان دارد، باید به پیمانی که می‌بندد وفادار باشد. امام زین‌العابدین (ع) فرمود: بهترین سرآغاز کارها صداقت و راستگویی و بهترین سرانجام آنها وفاست^[۷]. غالب موارد عهد و پیمان در صحیفه سجادیه، بر عهد الهی و پیمان بندگی و ضعف و کم‌توجهی انسان نسبت به تعهد بر پاکدامنی و دوری از گناه مبتنی است؛ زیرا اگر انسان، عهد الهی را به نیکویی بگذارد به پیمان مردم نیز وفا خواهد کرد. امام چهارم (ع)، پیمان دو جانبه میان خداوند و انسان را یادآور شده است: «ای خداوند،... همچنان‌که وعده داده‌ای توبه من بپذیر و همچنان‌که برعهده گرفته‌ای از خطاهای من در گذر و آن‌سان که شرط کرده‌ای محبت خود نصیب من ساز... من نیز شرط می‌کنم که زین پس کاری را که تواش ناخوش داشته‌ای مرتکب نشوم و برعهده می‌گیرم که عملی را که تواش ناپسند دانسته‌ای انجام ندهم و از هرچه معصیت توست دوری گزینم»^[۸].

امام سجاد (ع)، وفادار ماندن به توبه را جز در پرتو عنایت خداوند میسر ندانسته و عرضه می‌دارد: «خداوندا!، من نمی‌توانم در توبه خویش پایداری کنم، مگر آنکه تو مرا از گناه نگه داری»^[۹]. آن حضرت با یادآوری عهدشکنی انسان در برابر پیمانی که با خداوند بسته است چنین عرضه می‌دارد: «بار الها! این همه عنایت تو، مرا از آن باز نداشت که از ادامه اعمال ناپسند خود، ندامت جویم»^[۱۰]. وی وفای به عهد الهی را موجب ارتقا به مقام خاص در درگاه خداوند، خوانده و عرض می‌کند: «بار الها! مرا از بندگان خاص خود قرار ده، کسانی که به عهد خود وفا کردند و خود را در عبادت تو به رنج افکندند و برای جلب خشنودی تو کوشیدند»^[۱۱].

شایسته است این عهد و پیمانی را که امام سجاد (ع) با خدای خویش در میان می‌گذارد، از یاد نبریم. آنجا که به خدا عرض می‌کند: «وَ عَهْدِي‏ أَنْ‏ أَهْجُرَ جَمِيعَ مَعَاصِيكَ»^[۱۲]؛ با تو عهد می‌کنم که از همه معصیت‌ها دوری گزینم؛ زیرا این همان چیزی است که خدای بزرگ ما را به آن متذکر ساخته است: «ای فرزندان آدم، مگر با شما عهد نکرده بودم که شیطان را مپرستید، زیرا وی دشمن آشکار شماست؟ و اینکه مرا بپرستید؛ این است راه راست!»^[۱۳].^[۱۴].^[۱۵]

منابع

شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «پیمان»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ ﴿وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ﴾ «و وفادارتر از خداوند به پیمان خویش کیست؟» سوره توبه، آیه ۱۱۱.
↑ ﴿وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَلَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ وَإِنَّ يَوْمًا عِنْدَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ﴾ «و از تو به شتاب، عذاب می‌خواهند و هرگز خداوند در وعده خود خلاف نمی‌ورزد و همانا یک روز نزد پروردگارت برابر هزار سال است از آنچه شما برمی‌شمارید» سوره حج، آیه ۴۷.
↑ ﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا﴾ «و در این کتاب، اسماعیل را یاد کن که او درست‌پیمان و فرستاده‌ای پیامبر بود» سوره مریم، آیه ۵۴.
↑ ﴿الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ * وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ﴾ «آنان که به عهد خداوند وفا می‌کنند و پیمان را نمی‌شکنند * و کسانی که آنچه را خداوند فرمان به پیوند آن داده است می‌پیوندند و از پروردگار خویش می‌ترسند و از سختی حساب هراس دارند» سوره رعد، آیه ۲۰-۲۱.
↑ ﴿وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا﴾ «و به مال یتیم نزدیک نشوید مگر به گونه‌ای که (برای یتیم) نیکوتر است تا او به برنایی خود برسد و به پیمان وفا کنید که از پیمان خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۴.
↑ اصول کافی، ج۲، ص۱۳۶۴.
↑ بحارالانوار، ج۷۵، ص۱۶۱.
↑ نیایش سی‌و‌یکم.
↑ نیایش سی‌و‌یکم.
↑ نیایش شانزدهم.
↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
↑ نیایش سی‌و‌یکم.
↑ ﴿أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ * وَأَنِ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ﴾ «ای فرزندان آدم! آیا به شما سفارش نکردم که شیطان را نپرستید که او دشمن آشکار شماست؟ * و اینکه مرا بپرستید که این راهی است راست؟» سوره یس، آیه ۶۰-۶۱.
↑ اصول کافی، محمدبن یعقوب کلینی، ۱۳۶۲، تهران، اسلامیة؛ بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، ۱۴۰۴، بیروت، دارالوفاء الصحیفة السجادیة، امام زین العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ۱۳۷۵ تهران، نشر سروش؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم.
↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «پیمان»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۳۲.

[1] ﴿وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ﴾ «و وفادارتر از خداوند به پیمان خویش کیست؟» سوره توبه، آیه ۱۱۱.

[2] ﴿وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَلَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ وَإِنَّ يَوْمًا عِنْدَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ﴾ «و از تو به شتاب، عذاب می‌خواهند و هرگز خداوند در وعده خود خلاف نمی‌ورزد و همانا یک روز نزد پروردگارت برابر هزار سال است از آنچه شما برمی‌شمارید» سوره حج، آیه ۴۷.

[3] ﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا﴾ «و در این کتاب، اسماعیل را یاد کن که او درست‌پیمان و فرستاده‌ای پیامبر بود» سوره مریم، آیه ۵۴.

[4] ﴿الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ * وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ﴾ «آنان که به عهد خداوند وفا می‌کنند و پیمان را نمی‌شکنند * و کسانی که آنچه را خداوند فرمان به پیوند آن داده است می‌پیوندند و از پروردگار خویش می‌ترسند و از سختی حساب هراس دارند» سوره رعد، آیه ۲۰-۲۱.

[5] ﴿وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا﴾ «و به مال یتیم نزدیک نشوید مگر به گونه‌ای که (برای یتیم) نیکوتر است تا او به برنایی خود برسد و به پیمان وفا کنید که از پیمان خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۴.

[6] اصول کافی، ج۲، ص۱۳۶۴.

[7] بحارالانوار، ج۷۵، ص۱۶۱.

[8] نیایش سی‌و‌یکم.

[9] نیایش سی‌و‌یکم.

[10] نیایش شانزدهم.

[11] نیایش چهل‌و‌هفتم.

[12] نیایش سی‌و‌یکم.

[13] ﴿أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ * وَأَنِ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ﴾ «ای فرزندان آدم! آیا به شما سفارش نکردم که شیطان را نپرستید که او دشمن آشکار شماست؟ * و اینکه مرا بپرستید که این راهی است راست؟» سوره یس، آیه ۶۰-۶۱.

[14] اصول کافی، محمدبن یعقوب کلینی، ۱۳۶۲، تهران، اسلامیة؛ بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، ۱۴۰۴، بیروت، دارالوفاء الصحیفة السجادیة، امام زین العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ۱۳۷۵ تهران، نشر سروش؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم.

[15] شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «پیمان»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۳۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]