محمد بن جعفر دیباج

محمد بن جعفر دیباج، فرزند امام صادق(ع) عابد و پارسا بود. بعد از شهادت پدرش، ادعای امامت نموده و علیه خلفای عباسی قیام کرد منتها شکست خورد.

آشنایی اجمالی

ابوجعفر محمد بن جعفر بن محمد دیباج علوی هاشمی را به خاطر صورت زیبایش به دیباج ملقب کردند^[۱]. پدرش امام صادق(ع) و مادرش ام ولد بود^[۲]. وی نزد پدر و دیگران علم حدیث را فرا گرفت^[۳].

علمای شیعه او را فردی شجاع، عابد، فاضل و محدث به شمار آورده‌اند که همه عمر را یک روز در میان روزه می‌گرفت و بسیار مورد اطمینان و مورد احترام مردم بود. کسانی چون موسی بن سلمه، محمد بن ابی‌عمر و اسحاق بن موسی از او روایت کرده‌اند^[۴]. وی دارای مطلبی بود که از پدرش روایت کرده است^[۵].^[۶]

محمد بن جعفر دیباج از نگاه دیگران

ابوالفرج می‌گوید: او مردی فاضل و در میان اهل و خاندان خود مقدم بود و می‌گوید: مأمون در خراسان به خاندان ابوطالب دستور داد با کسی از آل ابوطالب غیر از محمد بن جعفر سوار شوند و حرکت کنند. آنها نپذیرفتند و گفتند: حرکت نکنیم و جز با محمد بن جعفر سوار نمی‌شویم، پس مأمون با خواسته آنها موافقت کرد.

محمد بن جعفر حدیث نقل کرده است و از پدرش روایات زیادی نقل کرده و محدثان از او روایت کرده‌اند مانند محمد بن ابی عمرو عبدی و محمد بن سلمه و اسحاق بن موسی انصاری و غیر از این افراد از بزرگان اهل حدیث.

محمد بن منصور گوید: در حضور ابوطاهر احمد بن عیسی بن عبدالله سخن از محمد بن جعفر به میان آمد، شنیدم از ابوطاهر که به خوبی از او یاد کرد و او را ستایش کرد و گفت: محمد بن جعفر مردی عابد و فاضل بود و روزی را روزه می‌کرد و روزی را افطار می‌نمود.

یحیی بن حسن گوید از مؤمل شنیدم که می‌گفت: محمد بن جعفر را در مکه دیدم که با دویست مرد بیرون آمد که آنها جامه پشمینه بر تن داشتند و نشانه‌های صلاح و خیر بر آنان نمایان بود. خدیجه دختر عبدالله بن حسین بن علی بن الحسین که همسر محمد بن جعفر است درباره او نقل می‌کرد: هنگامی که محمد بن جعفر از نزد خاندان خود با جامه‌ای بیرون می‌رفت هرگز باز نمی‌گشت مگر آنکه آن جامه را بخشیده بود^[۷].^[۸]

قیام محمد بن جعفر دیباج

محمد دیباج در دوران خلافت مأمون در حجاز ادعای امامت نمود و مردم را به امامت خویش فراخواند. گروهی از مردم، بعد از شهادت امام صادق(ع) به اتفاق فرزندان محمد، به سرکردگی حسین بن حسن افطس، به او اصرار کردند که از مقام و موقعیت خویش استفاده کرده و قیام نماید و ادعای امامت کند. اصرارها چنان زیاد بود که محمد بن جعفر، قیام کرد و ادعای امامت نمود و دیگران نیز او را حمایت کردند و بسیاری از مردم حجاز با او به امارت بیعت کردند و به او لقب امیرمؤمنان دادند. او اولین فرد از بنی الحسین(ع) بود که سال ۲۰۰ه‍ برای امر خلافت با او بیعت صورت پذیرفت.

امام رضا(ع) به طور صریح به او فرمود: «ای عمو، پدر و برادر خود (امام صادق و امام کاظم(ع)) را با این اقدام تکذیب مکن». اما او گوش مکرد و در جنگ با عیسی جلودی مغلوب شد؛ به گونه‌ای که مجبور شد همچون عباسیان لباس سیاه بپوشد و درخواست امان کرده، گفته‌های پیشین خود را تکذیب کند و حکومت را مخصوص عباسیان اعلام دارد^[۹]. جلودی او را به مرو نزد مأمون فرستاد و مأمون او را تکریم بسیار کرد^[۱۰].^[۱۱]

وفات

محمد بن جعفر دیباج در شعبان سال ۲۰۳ هجری قمری، در گرگان درگذشت. گویند که مأمون بر جنازه او نماز خواند. او را به خاطر زیبایی و جمال به دیباجه (دیبا: ابریشم رنگین) ملقب کرده‌اند^[۱۲].^[۱۳]

جستارهای وابسته

منابع

پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲
محمدی، حسین، رضانامه
تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱
نظری منفرد، علی، نهضت‌های پس از عاشورا

پانویس

↑ عمدة الطالب، ص۲۷۵.
↑ مقاتل الطالبیین، ص۳۵۸.
↑ رجال النجاشی، ج۲، ص۲۷۱.
↑ قاموس الرجال، ج۸، ص۱۰۶.
↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۱۴۹.
↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۹۴؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ ص ۹۱؛ تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱ ص۱۹۲.
↑ مقاتل الطالبیین، ص۵۳۷.
↑ نظری منفرد، علی، نهضت‌های پس از عاشورا، ص۵۳۹ ـ ۵۴۰.
↑ اربلی، کشف الغمه، ج۳، ص۹۳.
↑ خیرالدین زرکلی، الأعلام، ج۶، ص۶۹.
↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ ص ۹۱؛ تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱ ص۱۹۲؛ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱، ص۶۹۴.
↑ تاریخ بغداد، ج۲، ص۱۱۳-۱۱۵؛ الکامل فی التاریخ، ج۶، ص۳۵۶.
↑ محمدی، حسین، رضانامه ص۶۳۷؛ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱، ص۶۹۴.

[1] عمدة الطالب، ص۲۷۵.

[2] مقاتل الطالبیین، ص۳۵۸.

[3] رجال النجاشی، ج۲، ص۲۷۱.

[4] قاموس الرجال، ج۸، ص۱۰۶.

[5] آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۱۴۹.

[6] جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۹۴؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ ص ۹۱؛ تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱ ص۱۹۲.

[7] مقاتل الطالبیین، ص۵۳۷.

[8] نظری منفرد، علی، نهضت‌های پس از عاشورا، ص۵۳۹ ـ ۵۴۰.

[9] اربلی، کشف الغمه، ج۳، ص۹۳.

[10] خیرالدین زرکلی، الأعلام، ج۶، ص۶۹.

[11] پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ ص ۹۱؛ تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱ ص۱۹۲؛ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱، ص۶۹۴.

[12] تاریخ بغداد، ج۲، ص۱۱۳-۱۱۵؛ الکامل فی التاریخ، ج۶، ص۳۵۶.

[13] محمدی، حسین، رضانامه ص۶۳۷؛ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱، ص۶۹۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]