نورالله: تفاوت میان نسخه‌ها
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[نورالله در قرآن]] - [[نورالله در حدیث]] - [[نورالله در کلام اسلامی]]| پرسش مرتبط = نورالله (پرسش)}} | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[نورالله در قرآن]] - [[نورالله در حدیث]] - [[نورالله در کلام اسلامی]]| پرسش مرتبط = نورالله (پرسش)}} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
از تعابیری که می‌توان آن را مساوق با مفهوم [[هادی]] و [[باب الله]] به شمار آورد، تعبیر [[نور الله]] است. در [[روایات]] متعددی این مفهوم بر [[امامان]] [[پاک]]{{عم}} اطلاق شده است که در این میان، [[روایات معتبر]] فراوانی نیز به چشم می‌خورند. | از تعابیری که می‌توان آن را مساوق با مفهوم [[هادی]] و [[باب الله]] به شمار آورد، تعبیر [[نور الله]] است. در [[روایات]] متعددی این مفهوم بر [[امامان]] [[پاک]] {{عم}} اطلاق شده است که در این میان، [[روایات معتبر]] فراوانی نیز به چشم می‌خورند. | ||
به لحاظ [[تاریخی]]، می‌توان مدعی شد که [[دست]] کم یک [[روایت]] وجود دارد که از کاربرد این تعبیر درباره [[امیر المؤمنین]]{{ع}} در عصر [[نبوی]]، نشان دارد؛ چنان‌که [[ابن عباس]] از [[رسول الله]]{{صل}} [[نقل]] می‌کند که فرمودند: {{متن حدیث|...عَلِيٌّ نُورُ اللَّهِ فِي بِلَادِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ...}}<ref>شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۱.</ref>؛ "... [[علی]]{{ع}} [[نور]] [[خدا]] در [[شهرها]] و [[حجت]] او بر بندگانش است". | به لحاظ [[تاریخی]]، می‌توان مدعی شد که [[دست]] کم یک [[روایت]] وجود دارد که از کاربرد این تعبیر درباره [[امیر المؤمنین]] {{ع}} در عصر [[نبوی]]، نشان دارد؛ چنان‌که [[ابن عباس]] از [[رسول الله]] {{صل}} [[نقل]] می‌کند که فرمودند: {{متن حدیث|...عَلِيٌّ نُورُ اللَّهِ فِي بِلَادِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ...}}<ref>شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۱.</ref>؛ "... [[علی]] {{ع}} [[نور]] [[خدا]] در [[شهرها]] و [[حجت]] او بر بندگانش است". | ||
در زیارت‌نامه‌های [[امامان معصوم]]{{ع}} همچون [[امام علی]]{{ع}}<ref>سید بن طاووس حسنی، اقبال الاعمال، ص۶۱۰.</ref> [[امام کاظم]] و [[امام جواد]]{{ع}}<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۰۰؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۷۸؛ ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص۳۰۱.</ref> در [[کاظمین]]، و [[امام رضا]]{{ع}}<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۶۹.</ref> نیز از این واژه، فراوان استفاده شده است. [[امام هادی]]{{ع}} نیز در [[زیارت جامعه کبیره]]، بارها از این تعبیر استفاده کرده‌اند؛ چنان‌که گاه [[امامان]] را [[نور الله]] خوانده‌اند<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۱</ref> و گاه با عبارت {{متن حدیث|وَ انْتَجَبَكُمْ لِنُورِهِ وَ أَيَّدَكُمْ بِرُوحِهِ}}<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۷۴.</ref>، بر [[منصوص بودن]] آنها تأکید کرده‌اند؛ گاه نیز با عباراتی همچون {{متن حدیث|مَنَاراً فِي بِلَادِهِ وَ أَدِلَّاءَ عَلَى صِرَاطِهِ}}<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۱.</ref>، {{متن حدیث|أَنْتُمْ نُورُ الْأَخْيَارِ وَ هُدَاةُ الْأَبْرَارِ}}<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۵.</ref> {{متن حدیث|وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِكُمْ}}<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۶.</ref>، بر این مفهوم تأکید کرده‌اند. | در زیارت‌نامه‌های [[امامان معصوم]] {{ع}} همچون [[امام علی]] {{ع}}<ref>سید بن طاووس حسنی، اقبال الاعمال، ص۶۱۰.</ref> [[امام کاظم]] و [[امام جواد]] {{ع}}<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۰۰؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۷۸؛ ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص۳۰۱.</ref> در [[کاظمین]]، و [[امام رضا]] {{ع}}<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۲۶۹.</ref> نیز از این واژه، فراوان استفاده شده است. [[امام هادی]] {{ع}} نیز در [[زیارت جامعه کبیره]]، بارها از این تعبیر استفاده کرده‌اند؛ چنان‌که گاه [[امامان]] را [[نور الله]] خوانده‌اند<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۱</ref> و گاه با عبارت {{متن حدیث|وَ انْتَجَبَكُمْ لِنُورِهِ وَ أَيَّدَكُمْ بِرُوحِهِ}}<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۲۷۴.</ref>، بر [[منصوص بودن]] آنها تأکید کرده‌اند؛ گاه نیز با عباراتی همچون {{متن حدیث|مَنَاراً فِي بِلَادِهِ وَ أَدِلَّاءَ عَلَى صِرَاطِهِ}}<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۱.</ref>، {{متن حدیث|أَنْتُمْ نُورُ الْأَخْيَارِ وَ هُدَاةُ الْأَبْرَارِ}}<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۵.</ref> {{متن حدیث|وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِكُمْ}}<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۶.</ref>، بر این مفهوم تأکید کرده‌اند. | ||
در این باره، [[محمد]] بن [[فضیل]] در روایتی صحیح [[نقل]] می‌کند که از [[امام کاظم]] یا [[امام رضا]]{{ع}} راجع به معنای [[آیه]] {{متن قرآن|يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ}}<ref>«بر آنند که نور خداوند را با دهانهاشان خاموش کنند و خداوند کامل‌کننده نور خویش است» سوره صف، آیه ۸.</ref> سؤال کرد. [[امام]]{{ع}} در پاسخ، به اشاره به اینکه [[نور الله]] همان [[ولایت امیر المؤمنین]]{{ع}} است، فرمودند: {{متن حدیث|وَ الْإِمَامَةُ هِيَ النُّورُ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنا قَالَ النُّورُ هُوَ الْإِمَامُ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۹۵-۱۹۶.</ref>. | در این باره، [[محمد]] بن [[فضیل]] در روایتی صحیح [[نقل]] می‌کند که از [[امام کاظم]] یا [[امام رضا]] {{ع}} راجع به معنای [[آیه]] {{متن قرآن|يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ}}<ref>«بر آنند که نور خداوند را با دهانهاشان خاموش کنند و خداوند کامل‌کننده نور خویش است» سوره صف، آیه ۸.</ref> سؤال کرد. [[امام]] {{ع}} در پاسخ، به اشاره به اینکه [[نور الله]] همان [[ولایت امیر المؤمنین]] {{ع}} است، فرمودند: {{متن حدیث|وَ الْإِمَامَةُ هِيَ النُّورُ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنا قَالَ النُّورُ هُوَ الْإِمَامُ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۹۵-۱۹۶.</ref>. | ||
[[ابو خالد کابلی]] نیز در روایتی صحیح [[نقل]] می‌کند که خواستار [[تبیین]] معنای [[آیه]] {{متن قرآن|فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنَا}}<ref>«پس به خداوند و پیامبرش و نوری که فرو فرستاده‌ایم ایمان آورید» سوره تغابن، آیه ۸.</ref>، از [[امام باقر]]{{ع}} شد. ایشان فرمودند: {{متن حدیث|يَا أَبَا خَالِدٍ النُّورُ وَ اللَّهِ نُورُ الْأَئِمَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ{{صل}} إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ هُمْ وَ اللَّهِ نُورُ اللَّهِ الَّذِي أُنْزِلَ وَ هُمْ وَ اللَّهِ نُورُ اللَّهِ فِي السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضِ...}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۹۴. گفتنی است، این روایت با چند سند متعدد وارد شده است.</ref>؛ ای ابو خالد! به [[خدا]] [[سوگند]] مقصود از [[نور]]، [[امامان]] از [[آل محمد]]{{صل}} تا روز قیامت‌اند و به [[خدا]] [[سوگند]]، آنها [[نور]] خدایند که نازل فرمود و به [[خدا]] [[سوگند]]، آنها [[نور خداوند]] در [[آسمان‌ها]] و زمین‌اند. | [[ابو خالد کابلی]] نیز در روایتی صحیح [[نقل]] می‌کند که خواستار [[تبیین]] معنای [[آیه]] {{متن قرآن|فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنَا}}<ref>«پس به خداوند و پیامبرش و نوری که فرو فرستاده‌ایم ایمان آورید» سوره تغابن، آیه ۸.</ref>، از [[امام باقر]] {{ع}} شد. ایشان فرمودند: {{متن حدیث|يَا أَبَا خَالِدٍ النُّورُ وَ اللَّهِ نُورُ الْأَئِمَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ {{صل}} إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ هُمْ وَ اللَّهِ نُورُ اللَّهِ الَّذِي أُنْزِلَ وَ هُمْ وَ اللَّهِ نُورُ اللَّهِ فِي السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضِ...}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۹۴. گفتنی است، این روایت با چند سند متعدد وارد شده است.</ref>؛ ای ابو خالد! به [[خدا]] [[سوگند]] مقصود از [[نور]]، [[امامان]] از [[آل محمد]] {{صل}} تا روز قیامت‌اند و به [[خدا]] [[سوگند]]، آنها [[نور]] خدایند که نازل فرمود و به [[خدا]] [[سوگند]]، آنها [[نور خداوند]] در [[آسمان‌ها]] و زمین‌اند. | ||
اینکه مقصود از [[نور]] بودن [[امام]] چیست، در این دو [[روایت]] چندان روشن نشده است؛ اما با [[تأمل]] در [[حقیقت]] و کارکرد [[نور]]، می‌توان به [[راز]] [[تطبیق]] این مفهوم بر [[امام]] پی برد. چنان‌که روشن است، بارزترین کارکرد [[نور]]، روشنی‌بخشی به دیگران است. در [[ادبیات]] [[قرآنی]]، این واژه در [[آیات]] متعددی، در مقابل واژه {{متن قرآن|ظُلُمَات}} قرار گرفته است؛ چنان‌که می‌فرماید: {{متن قرآن|قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ}}<ref>«بگو: آیا نابینا و بینا برابر است؟ یا تیرگی‌ها با روشنایی برابرند؟» سوره رعد، آیه ۱۶؛ و نیز {{متن قرآن|وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ * وَلَا الظُّلُمَاتُ وَلَا النُّورُ}} «و نابینا و بینا برابر نیست * و نه تاریکی و روشنا» سوره فاطر، آیه ۱۹-۲۰.</ref>. | اینکه مقصود از [[نور]] بودن [[امام]] چیست، در این دو [[روایت]] چندان روشن نشده است؛ اما با [[تأمل]] در [[حقیقت]] و کارکرد [[نور]]، می‌توان به [[راز]] [[تطبیق]] این مفهوم بر [[امام]] پی برد. چنان‌که روشن است، بارزترین کارکرد [[نور]]، روشنی‌بخشی به دیگران است. در [[ادبیات]] [[قرآنی]]، این واژه در [[آیات]] متعددی، در مقابل واژه {{متن قرآن|ظُلُمَات}} قرار گرفته است؛ چنان‌که می‌فرماید: {{متن قرآن|قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ}}<ref>«بگو: آیا نابینا و بینا برابر است؟ یا تیرگی‌ها با روشنایی برابرند؟» سوره رعد، آیه ۱۶؛ و نیز {{متن قرآن|وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ * وَلَا الظُّلُمَاتُ وَلَا النُّورُ}} «و نابینا و بینا برابر نیست * و نه تاریکی و روشنا» سوره فاطر، آیه ۱۹-۲۰.</ref>. | ||
بنابراین [[نور]] در برابر [[تاریکی]]، به معنای [[روشنایی]] است که [[انسان]] با وجود آن، [[راه]] را پیدا می‌کند. این [[حقیقت]] در دیگر [[آیات]] نیز [[تبیین]] شده است: {{متن قرآن|أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا}}<ref>«و آیا (داستان) آن کس که (به دل) مرده بود و زنده‌اش کردیم و برای او فروغی پدید آوردیم که با آن در میان مردم راه می‌رود، چون داستان کسی است در تیرگی‌ها که از آنها بیرون آمدنی نیست؟» سوره انعام، آیه ۱۲۲.</ref>. | بنابراین [[نور]] در برابر [[تاریکی]]، به معنای [[روشنایی]] است که [[انسان]] با وجود آن، [[راه]] را پیدا می‌کند. این [[حقیقت]] در دیگر [[آیات]] نیز [[تبیین]] شده است: {{متن قرآن|أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا}}<ref>«و آیا (داستان) آن کس که (به دل) مرده بود و زنده‌اش کردیم و برای او فروغی پدید آوردیم که با آن در میان مردم راه می‌رود، چون داستان کسی است در تیرگی‌ها که از آنها بیرون آمدنی نیست؟» سوره انعام، آیه ۱۲۲.</ref>. | ||
از آنجا که کارکرد [[نور]] همان نشان دادن [[راه]] است، این واژه بر [[کتاب‌های آسمانی]] که [[هدایتگر]] انسان‌هایند نیز اطلاق شده است؛ چنان‌که [[خداوند متعال]] راجع به [[کتاب]] [[تورات]] می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ}}<ref>«ما تورات را که در آن رهنمود و روشنایی بود، فرو فرستادیم» سوره مائده، آیه ۴۴.</ref>. همچنین، راجع به [[کتاب]] [[انجیل]] می‌فرماید: {{متن قرآن|آتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«و از پی آنان عیسی بن مریم را فرستادیم در حالی که تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و به او انجیل دادیم که در آن رهنمود و روشنایی بود و تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و رهنمود و پند برای پرهیزگاران بود» سوره مائده، آیه ۴۶.</ref>. | از آنجا که کارکرد [[نور]] همان نشان دادن [[راه]] است، این واژه بر [[کتاب‌های آسمانی]] که [[هدایتگر]] انسان‌هایند نیز اطلاق شده است؛ چنان‌که [[خداوند متعال]] راجع به [[کتاب]] [[تورات]] می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ}}<ref>«ما تورات را که در آن رهنمود و روشنایی بود، فرو فرستادیم» سوره مائده، آیه ۴۴.</ref>. همچنین، راجع به [[کتاب]] [[انجیل]] می‌فرماید: {{متن قرآن|آتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«و از پی آنان عیسی بن مریم را فرستادیم در حالی که تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و به او انجیل دادیم که در آن رهنمود و روشنایی بود و تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و رهنمود و پند برای پرهیزگاران بود» سوره مائده، آیه ۴۶.</ref>. | ||
اکنون می‌توان گفت: از آنجا که یکی از [[کارکردهای امامت]]، همان [[هدایتگری]] [[امام]] است، مفهوم [[نور]] بر این [[منصب]] اطلاق شده است؛ چنان‌که [[ابو جارود]] در روایتی صحیح، از [[امام باقر]]{{ع}} [[نقل]] می‌کند که ایشان با [[تلاوت]] [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به پیامبرش ایمان آورید تا از بخشایش خویش دو بهره به شما ارزانی دارد و در شما فروغی نهد که با آن راه بسپارید» سوره حدید، آیه ۲۸.</ref>، فرمودند: {{متن حدیث|يَعْنِي إِمَاماً تَأْتَمُّونَ بِهِ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵.</ref>؛ "یعنی امامی که به آن [[اقتدا]] کنید". | اکنون می‌توان گفت: از آنجا که یکی از [[کارکردهای امامت]]، همان [[هدایتگری]] [[امام]] است، مفهوم [[نور]] بر این [[منصب]] اطلاق شده است؛ چنان‌که [[ابو جارود]] در روایتی صحیح، از [[امام باقر]] {{ع}} [[نقل]] می‌کند که ایشان با [[تلاوت]] [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به پیامبرش ایمان آورید تا از بخشایش خویش دو بهره به شما ارزانی دارد و در شما فروغی نهد که با آن راه بسپارید» سوره حدید، آیه ۲۸.</ref>، فرمودند: {{متن حدیث|يَعْنِي إِمَاماً تَأْتَمُّونَ بِهِ}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵.</ref>؛ "یعنی امامی که به آن [[اقتدا]] کنید". | ||
از آنچه [[گذشت]] می‌توان چنین نتیجه گرفت که اولاً، مفهوم [[نور الله]] نیز همچون مفهوم [[باب الله]] با مفهوم [[هادی]] است؛ ثانیاً، متصدی این [[منصب]]، لزوماً [[علوم]] مربوط به [[هدایتگری]] را که خطاناپذیرند، داراست و ثالثاً، بر اساس آنچه در [[روایات]] صحیح، همچون [[زیارت جامعه کبیره]]، آمده است، صاحب این [[مقام]] از جانب [[خداوند متعال]] [[منصوب]] است<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۳۶۹.</ref>. | از آنچه [[گذشت]] می‌توان چنین نتیجه گرفت که اولاً، مفهوم [[نور الله]] نیز همچون مفهوم [[باب الله]] با مفهوم [[هادی]] است؛ ثانیاً، متصدی این [[منصب]]، لزوماً [[علوم]] مربوط به [[هدایتگری]] را که خطاناپذیرند، داراست و ثالثاً، بر اساس آنچه در [[روایات]] صحیح، همچون [[زیارت جامعه کبیره]]، آمده است، صاحب این [[مقام]] از جانب [[خداوند متعال]] [[منصوب]] است<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۳۶۹.</ref>. | ||
نسخهٔ ۲۵ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۲۹
نورالله از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: نورالله در قرآن - نورالله در حدیث - نورالله در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
از تعابیری که می‌توان آن را مساوق با مفهوم هادی و باب الله به شمار آورد، تعبیر نور الله است. در روایات متعددی این مفهوم بر امامان پاک (ع) اطلاق شده است که در این میان، روایات معتبر فراوانی نیز به چشم می‌خورند. به لحاظ تاریخی، می‌توان مدعی شد که دست کم یک روایت وجود دارد که از کاربرد این تعبیر درباره امیر المؤمنین (ع) در عصر نبوی، نشان دارد؛ چنان‌که ابن عباس از رسول الله (ص) نقل می‌کند که فرمودند: «...عَلِيٌّ نُورُ اللَّهِ فِي بِلَادِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ...»[۱]؛ "... علی (ع) نور خدا در شهرها و حجت او بر بندگانش است".
در زیارت‌نامه‌های امامان معصوم (ع) همچون امام علی (ع)[۲] امام کاظم و امام جواد (ع)[۳] در کاظمین، و امام رضا (ع)[۴] نیز از این واژه، فراوان استفاده شده است. امام هادی (ع) نیز در زیارت جامعه کبیره، بارها از این تعبیر استفاده کرده‌اند؛ چنان‌که گاه امامان را نور الله خوانده‌اند[۵] و گاه با عبارت «وَ انْتَجَبَكُمْ لِنُورِهِ وَ أَيَّدَكُمْ بِرُوحِهِ»[۶]، بر منصوص بودن آنها تأکید کرده‌اند؛ گاه نیز با عباراتی همچون «مَنَاراً فِي بِلَادِهِ وَ أَدِلَّاءَ عَلَى صِرَاطِهِ»[۷]، «أَنْتُمْ نُورُ الْأَخْيَارِ وَ هُدَاةُ الْأَبْرَارِ»[۸] «وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِكُمْ»[۹]، بر این مفهوم تأکید کرده‌اند.
در این باره، محمد بن فضیل در روایتی صحیح نقل می‌کند که از امام کاظم یا امام رضا (ع) راجع به معنای آیه ﴿يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ﴾[۱۰] سؤال کرد. امام (ع) در پاسخ، به اشاره به اینکه نور الله همان ولایت امیر المؤمنین (ع) است، فرمودند: «وَ الْإِمَامَةُ هِيَ النُّورُ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنا قَالَ النُّورُ هُوَ الْإِمَامُ»[۱۱]. ابو خالد کابلی نیز در روایتی صحیح نقل می‌کند که خواستار تبیین معنای آیه ﴿فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنَا﴾[۱۲]، از امام باقر (ع) شد. ایشان فرمودند: «يَا أَبَا خَالِدٍ النُّورُ وَ اللَّهِ نُورُ الْأَئِمَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (ص) إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ هُمْ وَ اللَّهِ نُورُ اللَّهِ الَّذِي أُنْزِلَ وَ هُمْ وَ اللَّهِ نُورُ اللَّهِ فِي السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضِ...»[۱۳]؛ ای ابو خالد! به خدا سوگند مقصود از نور، امامان از آل محمد (ص) تا روز قیامت‌اند و به خدا سوگند، آنها نور خدایند که نازل فرمود و به خدا سوگند، آنها نور خداوند در آسمان‌ها و زمین‌اند. اینکه مقصود از نور بودن امام چیست، در این دو روایت چندان روشن نشده است؛ اما با تأمل در حقیقت و کارکرد نور، می‌توان به راز تطبیق این مفهوم بر امام پی برد. چنان‌که روشن است، بارزترین کارکرد نور، روشنی‌بخشی به دیگران است. در ادبیات قرآنی، این واژه در آیات متعددی، در مقابل واژه ﴿ظُلُمَات﴾ قرار گرفته است؛ چنان‌که می‌فرماید: ﴿قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ﴾[۱۴].
بنابراین نور در برابر تاریکی، به معنای روشنایی است که انسان با وجود آن، راه را پیدا می‌کند. این حقیقت در دیگر آیات نیز تبیین شده است: ﴿أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا﴾[۱۵]. از آنجا که کارکرد نور همان نشان دادن راه است، این واژه بر کتاب‌های آسمانی که هدایتگر انسان‌هایند نیز اطلاق شده است؛ چنان‌که خداوند متعال راجع به کتاب تورات می‌فرماید: ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ﴾[۱۶]. همچنین، راجع به کتاب انجیل می‌فرماید: ﴿آتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ﴾[۱۷]. اکنون می‌توان گفت: از آنجا که یکی از کارکردهای امامت، همان هدایتگری امام است، مفهوم نور بر این منصب اطلاق شده است؛ چنان‌که ابو جارود در روایتی صحیح، از امام باقر (ع) نقل می‌کند که ایشان با تلاوت آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ﴾[۱۸]، فرمودند: «يَعْنِي إِمَاماً تَأْتَمُّونَ بِهِ»[۱۹]؛ "یعنی امامی که به آن اقتدا کنید".
از آنچه گذشت می‌توان چنین نتیجه گرفت که اولاً، مفهوم نور الله نیز همچون مفهوم باب الله با مفهوم هادی است؛ ثانیاً، متصدی این منصب، لزوماً علوم مربوط به هدایتگری را که خطاناپذیرند، داراست و ثالثاً، بر اساس آنچه در روایات صحیح، همچون زیارت جامعه کبیره، آمده است، صاحب این مقام از جانب خداوند متعال منصوب است[۲۰].
منابع
پانویس
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۱.
- ↑ سید بن طاووس حسنی، اقبال الاعمال، ص۶۱۰.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۰۰؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۷۸؛ ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص۳۰۱.
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۶۹.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۱
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۷۴.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۱.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۵.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۶.
- ↑ «بر آنند که نور خداوند را با دهانهاشان خاموش کنند و خداوند کامل‌کننده نور خویش است» سوره صف، آیه ۸.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۹۵-۱۹۶.
- ↑ «پس به خداوند و پیامبرش و نوری که فرو فرستاده‌ایم ایمان آورید» سوره تغابن، آیه ۸.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۹۴. گفتنی است، این روایت با چند سند متعدد وارد شده است.
- ↑ «بگو: آیا نابینا و بینا برابر است؟ یا تیرگی‌ها با روشنایی برابرند؟» سوره رعد، آیه ۱۶؛ و نیز ﴿وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ * وَلَا الظُّلُمَاتُ وَلَا النُّورُ﴾ «و نابینا و بینا برابر نیست * و نه تاریکی و روشنا» سوره فاطر، آیه ۱۹-۲۰.
- ↑ «و آیا (داستان) آن کس که (به دل) مرده بود و زنده‌اش کردیم و برای او فروغی پدید آوردیم که با آن در میان مردم راه می‌رود، چون داستان کسی است در تیرگی‌ها که از آنها بیرون آمدنی نیست؟» سوره انعام، آیه ۱۲۲.
- ↑ «ما تورات را که در آن رهنمود و روشنایی بود، فرو فرستادیم» سوره مائده، آیه ۴۴.
- ↑ «و از پی آنان عیسی بن مریم را فرستادیم در حالی که تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و به او انجیل دادیم که در آن رهنمود و روشنایی بود و تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و رهنمود و پند برای پرهیزگاران بود» سوره مائده، آیه ۴۶.
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به پیامبرش ایمان آورید تا از بخشایش خویش دو بهره به شما ارزانی دارد و در شما فروغی نهد که با آن راه بسپارید» سوره حدید، آیه ۲۸.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵.
- ↑ فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان، ص ۳۶۹.