تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| عنوان | | عنوان پیشین = | ||
| عنوان اصلی | | عنوان = تنویر المقباس من [[تفسیر ابن عباس]] | ||
| تصویر | | عنوان پسین = | ||
| اندازه تصویر | | شماره جلد = | ||
| از مجموعه | | عنوان اصلی = | ||
| زبان | | تصویر = IM010090.jpg | ||
|زبان اصلی | | اندازه تصویر = 200px | ||
| نویسنده | | از مجموعه = | ||
| نویسندگان | | زبان = عربی | ||
| تحقیق یا تدوین | | زبان اصلی = | ||
| زیر نظر | | نویسنده = [[ابن عباس]] | ||
| به کوشش | | نویسندگان = | ||
| مترجم | | تحقیق یا تدوین = | ||
| مترجمان | | زیر نظر = | ||
| ویراستار | | به کوشش = [[مجد الدین ابو طاهر محمد بن یعقوب فیروزآبادى]] | ||
| ویراستاران | | مترجم = | ||
| موضوع | | مترجمان = | ||
| مذهب | | ویراستار = | ||
| ناشر | | ویراستاران = | ||
| به همت | | موضوع = | ||
| وابسته به | | مذهب = | ||
| محل نشر | | ناشر = دار الكتب العلمية | ||
| سال نشر | | به همت = | ||
| تعداد | | وابسته به = | ||
| محل نشر = بیروت، لبنان | |||
| سال نشر = ۱۴۱۲ق، ۱۳۷۰ش | |||
| تعداد صفحات = ۶۶۴ | |||
| شابک | | شابک = | ||
| شماره ملی = | |||
| شماره ملی | |||
}} | }} | ||
'''تنویر المقباس من [[تفسیر ابن عباس]]''' کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر [[تأویل]] و [[تفسیر]] [[قرآن کریم]] می‌باشد. این کتاب اثر [[ابن عباس]] است و [[دار الكتب العلمية (ناشر)|انتشارات دار الكتب العلمية]] انتشار آن را به عهده داشته است.<ref name=p1>[https://www.neelwafurat.com/itempage.aspx?id=lbb129177-89307&search=books وبگاه نیل و فرات]</ref> | '''تنویر المقباس من [[تفسیر ابن عباس]]''' کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر [[تأویل]] و [[تفسیر]] [[قرآن کریم]] می‌باشد. این کتاب اثر [[ابن عباس]] است و [[دار الكتب العلمية (ناشر)|انتشارات دار الكتب العلمية]] انتشار آن را به عهده داشته است.<ref name=p1>[https://www.neelwafurat.com/itempage.aspx?id=lbb129177-89307&search=books وبگاه نیل و فرات]</ref> | ||
== دربارهٔ کتاب == | == دربارهٔ کتاب == | ||
اختلافی نیست که این [[تفسیر]] را [[ابن عباس]] تألیف نکرده است. آن را به لغت‌دان معروف [[محمد بن یعقوب فیروزآبادی]] مؤلّف کتاب [[القاموس المحیط]] نسبت داده‌اند<ref>افزون بر اینکه پشت جلد این تفسیر نام وی با عنوان ابی طاهر بن یعقوب فیروزآبادی ذکر شده و ابو طاهر کنیۀ محمد بن یعقوب است (ر.ک: قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۳۰) کتاب‌شناس معروف آقا بزرگ تهرانی، نیز در الذریعه، ج۴، ص۲۴۴ فرموده است: شمس الدین محمد بن عبد الرحمان سخاوی در الضوء اللامع این تفسیر را به محمد بن یعقوب فیروزآبادی - صاحب القاموس - متوفای ۸۱۷ نسبت داده است و حاج خلیفة در کشف الظنون، ج۱، ص۵۰۲ نیز از این کتاب با عنوان {{عربی|تنویر المقباس فی تفسیر ابن عباس... لابی طاهر محمد بن یعقوب الفیروزآبادی الشافعی المتوفی سنة ۸۱۷ و هو اربع مجلدات}} یاد کرده است.</ref>؛ ولی در آغاز آن با سندی به صورت ذیل<ref>{{عربی|"اخبرنا عبدالله الثقة بن المأمون الهروی قال: اخبرنا ابي قال: اخبرنا ابو عبدالله قال: اخبرنا ابو عبیدالله محمود بن محمد الرازی قال: اخبرنا علی بن اسحاق السمرقندی عن محمد بن مروان عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس قال:}}</ref> تأویلی را برای حروف {{متن قرآن|بِسْمِ}} و معنایی را برای کلمات {{متن قرآن|اللَّهِ}}، {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ}} و {{متن قرآن|الرَّحِيمِ}} از ابن عباس نقل نموده‌اند؛ سپس با تعبیر «و باسناده عن ابن عباس» [[تفسیری]] مختصر برای کلمات [[سوره حمد]] به صورت مزجی بیان و در پایان آن کلمه «آمین» را ذکر و معنا کرده‌اند <ref>ر.ک: به فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲.</ref>. | اختلافی نیست که این [[تفسیر]] را [[ابن عباس]] تألیف نکرده است. آن را به لغت‌دان معروف [[محمد بن یعقوب فیروزآبادی]] مؤلّف کتاب [[القاموس المحیط]] نسبت داده‌اند<ref>افزون بر اینکه پشت جلد این تفسیر نام وی با عنوان ابی طاهر بن یعقوب فیروزآبادی ذکر شده و ابو طاهر کنیۀ محمد بن یعقوب است (ر. ک: قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۳۰) کتاب‌شناس معروف آقا بزرگ تهرانی، نیز در الذریعه، ج۴، ص۲۴۴ فرموده است: شمس الدین محمد بن عبد الرحمان سخاوی در الضوء اللامع این تفسیر را به محمد بن یعقوب فیروزآبادی - صاحب القاموس - متوفای ۸۱۷ نسبت داده است و حاج خلیفة در کشف الظنون، ج۱، ص۵۰۲ نیز از این کتاب با عنوان {{عربی|تنویر المقباس فی تفسیر ابن عباس... لابی طاهر محمد بن یعقوب الفیروزآبادی الشافعی المتوفی سنة ۸۱۷ و هو اربع مجلدات}} یاد کرده است.</ref>؛ ولی در آغاز آن با سندی به صورت ذیل<ref>{{عربی|"اخبرنا عبدالله الثقة بن المأمون الهروی قال: اخبرنا ابي قال: اخبرنا ابو عبدالله قال: اخبرنا ابو عبیدالله محمود بن محمد الرازی قال: اخبرنا علی بن اسحاق السمرقندی عن محمد بن مروان عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس قال:}}</ref> تأویلی را برای حروف {{متن قرآن|بِسْمِ}} و معنایی را برای کلمات {{متن قرآن|اللَّهِ}}، {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ}} و {{متن قرآن|الرَّحِيمِ}} از ابن عباس نقل نموده‌اند؛ سپس با تعبیر «و باسناده عن ابن عباس» [[تفسیری]] مختصر برای کلمات [[سوره حمد]] به صورت مزجی بیان و در پایان آن کلمه «آمین» را ذکر و معنا کرده‌اند <ref>ر. ک: به فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲.</ref>. | ||
در ابتدای [[سوره بقره]] با سندی که اندکی با سند آغاز تفسیر متفاوت است<ref>سند ابتدای سوره بقره چنین است: {{عربی|و باسناده عن عبد الله بن المبارک قال: حدثنا علی بن اسحاق السمرقندی عن محمد بن مروان عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس}}.</ref>، به نقل از ابن عباس به تفسیر سورۀ بقره پرداخته‌اند و [[تفسیر]] [[سوره آل عمران]] را با تعبیر «و باسناده عن [[ابن عباس]]» آغاز نموده‌اند<ref>ر.ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۴۲.</ref>، و در ابتدای تفسیر هر سوره‌ای نیز این تعبیر را به کار برده‌اند<ref>ر.ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۶۴، ۸۷، ۱۰۵، ۱۲۴، ۱۴۵، ۱۵۳، ۱۶۹، ۱۸۱، ۱۹۳، ۲۰۵، ۲۱۰، ۲۱۶، ۲۲۱، ۲۳۳، ۲۴۳، ۲۵۳، ۲۶۰، ۲۶۸، ۲۷۶، ۲۸۴، ۲۹۱، ۳۰۰، ۳۰۶، ۳۱۵، ۳۲۳، ۳۳۲، ۳۳۸، ۳۴۴، ۳۴۷، ۳۵۰، ۳۵۸، ۳۶۴، ۳۶۹، ۳۷۴، ۳۸۰، ۳۸۵، ۳۹۲، ۴۰۰، ۴۰۵، ۴۱۱، ۴۱۷، ۴۱۹، ۴۲۳، ۴۲۷، ۴۳۱، ۴۳۵، ۴۳۸، ۴۴۰، ۴۴۳، ۴۴۵، ۴۴۸، ۴۵۰، ۴۵۳، ۴۵۶، ۴۶۰، ۴۶۳، ۴۶۶، ۴۶۹، ۴۷۰، ۴۷۲، ۴۷۳، ۴۷۵، ۴۷۷، ۴۷۸، ۴۸۰، ۴۸۲، ۴۸۴، ۴۸۶، ۴۸۸، ۴۹۰، ۴۹۱، ۴۹۳، ۴۹۵، ۴۹۷، ۴۹۸، ۵۰۱-۵۲۲.</ref>؛ بنابراین، می‌توان گفت تمام مطالب این تفسیر از ابن عباس نقل شده است، هرچند صحّت این نقل نامعلوم است؛ زیرا سند آن معتبر و قابل [[اعتماد]] نیست<ref>سیوطی در الاتقان فی علوم القرآن، ج۲، ص۱۲۳۲ در نوع هشتادم طریق‌هایی را به تفسیر ابن عباس ذکر کرده و طریق کلبی از ابی صالح از ابن عباس را ضعیف‌ترین همه آن طریق‌ها قرار داده است. وی گفته است: {{عربی|و اوهی طرقه طریق الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس فان انضمّ الی ذلک روایة محمد بن مروان السدی الصغیر فهی سلسلة الکذب}} و در آغاز این تفسیر و در ابتدای سوره بقره همین طریق ذکر شده است. پس طریق این تفسیر در نظر سیوطی و اتباع وی سلسله کذب است و آقای معرفت هم گرچه در اعتبار کلبی و ابی صالح و محمد بن مروان و صالح بودن این طریق سخن گفته، به لحاظ مجهول بودن سایر رجال سند، این تفسیر را مجهول السند و نسبت آن را به مؤلّف خاصی نامعلوم دانسته است (ر.ک: معرفت، التفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۲۸۸-۲۹۶).</ref>. | در ابتدای [[سوره بقره]] با سندی که اندکی با سند آغاز تفسیر متفاوت است<ref>سند ابتدای سوره بقره چنین است: {{عربی|و باسناده عن عبد الله بن المبارک قال: حدثنا علی بن اسحاق السمرقندی عن محمد بن مروان عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس}}.</ref>، به نقل از ابن عباس به تفسیر سورۀ بقره پرداخته‌اند و [[تفسیر]] [[سوره آل عمران]] را با تعبیر «و باسناده عن [[ابن عباس]]» آغاز نموده‌اند<ref>ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۴۲.</ref>، و در ابتدای تفسیر هر سوره‌ای نیز این تعبیر را به کار برده‌اند<ref>ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۶۴، ۸۷، ۱۰۵، ۱۲۴، ۱۴۵، ۱۵۳، ۱۶۹، ۱۸۱، ۱۹۳، ۲۰۵، ۲۱۰، ۲۱۶، ۲۲۱، ۲۳۳، ۲۴۳، ۲۵۳، ۲۶۰، ۲۶۸، ۲۷۶، ۲۸۴، ۲۹۱، ۳۰۰، ۳۰۶، ۳۱۵، ۳۲۳، ۳۳۲، ۳۳۸، ۳۴۴، ۳۴۷، ۳۵۰، ۳۵۸، ۳۶۴، ۳۶۹، ۳۷۴، ۳۸۰، ۳۸۵، ۳۹۲، ۴۰۰، ۴۰۵، ۴۱۱، ۴۱۷، ۴۱۹، ۴۲۳، ۴۲۷، ۴۳۱، ۴۳۵، ۴۳۸، ۴۴۰، ۴۴۳، ۴۴۵، ۴۴۸، ۴۵۰، ۴۵۳، ۴۵۶، ۴۶۰، ۴۶۳، ۴۶۶، ۴۶۹، ۴۷۰، ۴۷۲، ۴۷۳، ۴۷۵، ۴۷۷، ۴۷۸، ۴۸۰، ۴۸۲، ۴۸۴، ۴۸۶، ۴۸۸، ۴۹۰، ۴۹۱، ۴۹۳، ۴۹۵، ۴۹۷، ۴۹۸، ۵۰۱-۵۲۲.</ref>؛ بنابراین، می‌توان گفت تمام مطالب این تفسیر از ابن عباس نقل شده است، هرچند صحّت این نقل نامعلوم است؛ زیرا سند آن معتبر و قابل [[اعتماد]] نیست<ref>سیوطی در الاتقان فی علوم القرآن، ج۲، ص۱۲۳۲ در نوع هشتادم طریق‌هایی را به تفسیر ابن عباس ذکر کرده و طریق کلبی از ابی صالح از ابن عباس را ضعیف‌ترین همه آن طریق‌ها قرار داده است. وی گفته است: {{عربی|و اوهی طرقه طریق الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس فان انضمّ الی ذلک روایة محمد بن مروان السدی الصغیر فهی سلسلة الکذب}} و در آغاز این تفسیر و در ابتدای سوره بقره همین طریق ذکر شده است. پس طریق این تفسیر در نظر سیوطی و اتباع وی سلسله کذب است و آقای معرفت هم گرچه در اعتبار کلبی و ابی صالح و محمد بن مروان و صالح بودن این طریق سخن گفته، به لحاظ مجهول بودن سایر رجال سند، این تفسیر را مجهول السند و نسبت آن را به مؤلّف خاصی نامعلوم دانسته است (ر. ک: معرفت، التفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۲۸۸-۲۹۶).</ref>. | ||
با دقت در مطالب این کتاب به‌دست می‌آید که مؤلف آن شخصی [[سنّی]] [[مذهب]] بوده است؛ زیرا [[آیات]] کریمه را به شیوه [[اهل تسنّن]] و مطابق با [[عقاید]]، [[اخبار]] و [[احکام فقهی]] آنان [[تفسیر]] کرده است؛ برای مثال، در تفسیر [[سوره حمد]]، {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} را مستقل و جدا از سوره حمد تفسیر کرده و در پایان تفسیر [[سوره]]، کلمه «آمین» را ذکر و معنی کرده است<ref>ر.ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲.</ref>. و این با [[پندار]] اهل تسنّن که {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} را جزء [[سوره]] نمی‌دانند و بعد از سوره حمد آمین گفتن را مطلوب می‌دانند، مطابقت دارد. | با دقت در مطالب این کتاب به‌دست می‌آید که مؤلف آن شخصی [[سنّی]] [[مذهب]] بوده است؛ زیرا [[آیات]] کریمه را به شیوه [[اهل تسنّن]] و مطابق با [[عقاید]]، [[اخبار]] و [[احکام فقهی]] آنان [[تفسیر]] کرده است؛ برای مثال، در تفسیر [[سوره حمد]]، {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} را مستقل و جدا از سوره حمد تفسیر کرده و در پایان تفسیر [[سوره]]، کلمه «آمین» را ذکر و معنی کرده است<ref>ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲.</ref>. و این با [[پندار]] اهل تسنّن که {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} را جزء [[سوره]] نمی‌دانند و بعد از سوره حمد آمین گفتن را مطلوب می‌دانند، مطابقت دارد. | ||
همچنین در ذیل [[آیه شریف]] {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> که به اتفاق [[شیعه]] و گروهی از اهل تسنّن دربارۀ [[ایثار]] و [[فداکاری حضرت علی]]{{ع}} نسبت به [[رسول خدا]]{{صل}} در [[لیلة المبیت]]<ref>«لیلة المبیت» شبی است که پیامبر{{صل}} از مکه خارج و در غار ثور پنهان شد و حضرت علی{{ع}} در بستر آن حضرت خوابید تا دشمنان به خارج شدن آن حضرت پی نبرند.</ref> نازل شده، نوشته است: {{عربی|"نزلت فی صهییب بن سنان و اصحابه اشتری نفسه بماله من اهل مکّة"}}؛ «درباره [[صهیب بن سنان]] که با مالش، جانش را از [[اهل مکه]] خرید و [[اصحاب]] او نازل شده است»<ref>ر.ک: تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲۸.</ref>. بر این اساس در [[تفسیر آیه]]، کلمه {{متن قرآن|يَشْرِي}} را به{{متن قرآن|يَشْرِي}} معنا نموده و کلمۀ «بماله» را در معنای آیه اضافه و از [[نزول]] آن دربارۀ [[حضرت علی]]{{ع}} به کلی [[سکوت]] کرده است. در آیۀ کریمه {{متن قرآن|...وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ}}<ref> | همچنین در ذیل [[آیه شریف]] {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> که به اتفاق [[شیعه]] و گروهی از اهل تسنّن دربارۀ [[ایثار]] و [[فداکاری حضرت علی]] {{ع}} نسبت به [[رسول خدا]] {{صل}} در [[لیلة المبیت]]<ref>«لیلة المبیت» شبی است که پیامبر{{صل}} از مکه خارج و در غار ثور پنهان شد و حضرت علی {{ع}} در بستر آن حضرت خوابید تا دشمنان به خارج شدن آن حضرت پی نبرند.</ref> نازل شده، نوشته است: {{عربی|"نزلت فی صهییب بن سنان و اصحابه اشتری نفسه بماله من اهل مکّة"}}؛ «درباره [[صهیب بن سنان]] که با مالش، جانش را از [[اهل مکه]] خرید و [[اصحاب]] او نازل شده است»<ref>ر. ک: تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲۸.</ref>. بر این اساس در [[تفسیر آیه]]، کلمه {{متن قرآن|يَشْرِي}} را به{{متن قرآن|يَشْرِي}} معنا نموده و کلمۀ «بماله» را در معنای آیه اضافه و از [[نزول]] آن دربارۀ [[حضرت علی]] {{ع}} به کلی [[سکوت]] کرده است. در آیۀ کریمه {{متن قرآن|...وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ}}<ref>«تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.</ref> را استیناف دانسته و [[راسخان در علم]] را به کسانی که به [[علم]] [[تورات]] رسیده‌اند ([[عبد الله بن سلام]] و [[اصحاب]] او)، معنا کرده است<ref>ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۴۳.</ref>، و حال آن‌که در [[روایات]] بسیاری راسخان در علم به [[نبی اکرم]] {{صل}} و اوصیای گرانقدر او [[تفسیر]] شده است و معنایی را که وی برای راسخان در علم ذکر کرده، با اطلاق کلمۀ «العلم» منافات دارد. | ||
در معنای جمله {{متن قرآن|لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ}} در آیۀ {{متن قرآن|لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref>«چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref> برخلاف اطلاق آن گفته است: «در [[دنیا]] دیده‌ها او را [[درک]] نمی‌کنند و [[خلق]]، آنچه را او می‌بیند، نمی‌بینند و دیده‌ها در مورد [[خدای متعال]] در [[آخرت]] نسبت به کیفیت و در دنیا نسبت به [[رؤیت]] (کوتاه و [[ناتوان]]) است»<ref>فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۱۱۶.</ref>. در معنای {{متن قرآن|إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ}}<ref>«(که) به (پاداش و نعمت) پروردگارش می‌نگرد» سوره قیامه، آیه ۲۳.</ref> گفته است: «به صورت پروردگارشان می‌نگرند و از آن منع نمی‌شوند»<ref>فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۴۹۴.</ref>. | در معنای جمله {{متن قرآن|لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ}} در آیۀ {{متن قرآن|لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref>«چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref> برخلاف اطلاق آن گفته است: «در [[دنیا]] دیده‌ها او را [[درک]] نمی‌کنند و [[خلق]]، آنچه را او می‌بیند، نمی‌بینند و دیده‌ها در مورد [[خدای متعال]] در [[آخرت]] نسبت به کیفیت و در دنیا نسبت به [[رؤیت]] (کوتاه و [[ناتوان]]) است»<ref>فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۱۱۶.</ref>. در معنای {{متن قرآن|إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ}}<ref>«(که) به (پاداش و نعمت) پروردگارش می‌نگرد» سوره قیامه، آیه ۲۳.</ref> گفته است: «به صورت پروردگارشان می‌نگرند و از آن منع نمی‌شوند»<ref>فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۴۹۴.</ref>. | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۷: | ||
در [[آیه]] {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ}}<ref>«امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم» سوره مائده، آیه ۳.</ref> «[[یوم]]» را به [[روز]] [[حجّ]] و [[اکمال دین]] را به تبیین [[شرایع]] [[دین]] از قبیل [[حلال و حرام]] و [[امر و نهی]] تفسیر کرده است<ref> فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۸۸.</ref>. | در [[آیه]] {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ}}<ref>«امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم» سوره مائده، آیه ۳.</ref> «[[یوم]]» را به [[روز]] [[حجّ]] و [[اکمال دین]] را به تبیین [[شرایع]] [[دین]] از قبیل [[حلال و حرام]] و [[امر و نهی]] تفسیر کرده است<ref> فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۸۸.</ref>. | ||
در آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>، {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا}} را به [[ابو بکر]] و [[اصحاب]] او و {{متن قرآن|وَهُمْ رَاكِعُونَ}} را به خواندن نمازهای پنج‌گانه در [[جماعت]] با [[پیامبر]] معنا کرده است<ref>فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۹۶.</ref>. در جمله {{متن قرآن|وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ}}<ref>«ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا و اگر جنب بودید غسل کنید» سوره مائده، آیه ۶.</ref> در مسح سر گفته است: {{عربی|"كيف شئتم"}} یعنی هرگونه که بخواهید مسح کنید، ولی در مسح پا گفته است {{عربی|"فوق الخفين"}} یعنی از روی [[کفش]] مسح کنید. بعد گفته است: اگر {{متن قرآن|أَرْجُلَكُمْ}} را به [[نصب]] | در آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>، {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا}} را به [[ابو بکر]] و [[اصحاب]] او و {{متن قرآن|وَهُمْ رَاكِعُونَ}} را به خواندن نمازهای پنج‌گانه در [[جماعت]] با [[پیامبر]] معنا کرده است<ref>فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۹۶.</ref>. در جمله {{متن قرآن|وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ}}<ref>«ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا و اگر جنب بودید غسل کنید» سوره مائده، آیه ۶.</ref> در مسح سر گفته است: {{عربی|"كيف شئتم"}} یعنی هرگونه که بخواهید مسح کنید، ولی در مسح پا گفته است {{عربی|"فوق الخفين"}} یعنی از روی [[کفش]] مسح کنید. بعد گفته است: اگر {{متن قرآن|أَرْجُلَكُمْ}} را به [[نصب]] لام قرائت کنی، به شستن برمی‌گردد <ref>ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۸۹.</ref>؛یعنی پاها را باید شست. | ||
معلوم است که همۀ این [[تفسیرها]] طبق ذهنیت یک [[شخصیت]] [[سنّی]] [[مذهب]] و برخلاف مقتضای لفظ [[آیات]] می‌باشد و باتوجه به اینکه در برخی کتب [[تفسیر]] خلاف این‌گونه معانی و [[تفسیرها]] از [[ابن عباس]] نقل شده است، اگر به نادرستی استناد این تفسیر به ابن عباس قطع حاصل نشود، دست‌کم احتمال افترای آن به وی تقویت می‌شود؛ برای مثال، [[طبرسی]] در [[مجمع البیان]] در ذیل [[آیه]] {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> فرموده است: سدّی از ابن عباس [[روایت]] کرده که این آیۀ درباره [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} - هنگامی که [[پیامبر]]، از خطر [[مشرکان]] به [[غار]] گریخت و علی{{ع}} در بستر [[حضرت]] خوابید - نازل شده است<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۳۰۱.</ref>. این با آنچه در تفسیر تنویر المقباس در ذیل این [[آیه شریفه]] آمده، کاملا مخالف است. | معلوم است که همۀ این [[تفسیرها]] طبق ذهنیت یک [[شخصیت]] [[سنّی]] [[مذهب]] و برخلاف مقتضای لفظ [[آیات]] می‌باشد و باتوجه به اینکه در برخی کتب [[تفسیر]] خلاف این‌گونه معانی و [[تفسیرها]] از [[ابن عباس]] نقل شده است، اگر به نادرستی استناد این تفسیر به ابن عباس قطع حاصل نشود، دست‌کم احتمال افترای آن به وی تقویت می‌شود؛ برای مثال، [[طبرسی]] در [[مجمع البیان]] در ذیل [[آیه]] {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> فرموده است: سدّی از ابن عباس [[روایت]] کرده که این آیۀ درباره [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} - هنگامی که [[پیامبر]]، از خطر [[مشرکان]] به [[غار]] گریخت و علی {{ع}} در بستر [[حضرت]] خوابید - نازل شده است<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۳۰۱.</ref>. این با آنچه در تفسیر تنویر المقباس در ذیل این [[آیه شریفه]] آمده، کاملا مخالف است. | ||
همچنین طبرسی در تفسیر جمله {{متن قرآن|وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ}}<ref>«در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش، می‌گویند: ما بدان ایمان داریم» سوره آل عمران، آیه ۷.</ref> فرموده است: در [[نظم]] آن دو قول است: یکی اینکه «[[راسخون]]» با واو بر «[[الله]]» عطف شده... و این قول ابن عباس و... است<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۴۱۰.</ref>. این نیز با آنچه در تنویر المقباس آمده مخالف است؛ زیرا در آنجا واو {{متن قرآن|وَالرَّاسِخُونَ}} استنیاف گرفته شده است. در ذیل آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> آنچه در این تفسیر آمده با سبب نزولی که برای این آیه در [[مجمع البیان]] از [[ابن عباس]] نقل شده<ref>در مجمع البیان طبرسی، ج۳، ص۳۲۳ چنین آمده است: {{عربی|روی العیاشی فی تفسیره باسناده عن ابن ابی عمیر عن ابن اذینة عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس و جابر بن عبد الله قالا: امر الله محمدا{{صل}} ان ینصب علیا{{ع}} للناس فیخبرهم بولایته فتخوف رسول الله{{صل}} ان یقولوا حابی ابن عمه و ان یطعنوا فی ذلک علیه فاوحی الله الیه هذه الایة فقام بولایته یوم غدیرخم، و هذا الخبر بعینه قد حدثناه السید ابو الحمد عن الحاکم ابی القاسم الحسکانی باسناده عن ابن ابی عمیر فی کتاب شواهد التنزیل لقواعد التفصیل و التأویل و فیه ایضا بالاسناد المرفوع الی حیان بن علی الغنوی عن ابی صالح عن ابن عباس قال: نزلت هذه الایة فی علی{{ع}} فاخذ رسول الله{{صل}} بیده فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه.... و قد اورد هذا لخبر بعینه ابو اسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم الثعلبی فی تفسیره باسناده مرفوعا الی ابن عباس قال: نزلت هذه الایة فی علی{{ع}} الخ...}}.</ref>، ناسازگار است. بنابراین، استناد مطالب این [[تفسیر]] به [[ابن عباس]] افزون بر اینکه سند معتبری ندارد، در مواردی معارض نیز دارد؛ در نتیجه نمی‌توان تمام مطالب این تفسیر را آرای [[تفسیری]] ابن عباس دانست.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۸۴-۲۸۷.</ref> | همچنین طبرسی در تفسیر جمله {{متن قرآن|وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ}}<ref>«در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش، می‌گویند: ما بدان ایمان داریم» سوره آل عمران، آیه ۷.</ref> فرموده است: در [[نظم]] آن دو قول است: یکی اینکه «[[راسخون]]» با واو بر «[[الله]]» عطف شده... و این قول ابن عباس و... است<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۴۱۰.</ref>. این نیز با آنچه در تنویر المقباس آمده مخالف است؛ زیرا در آنجا واو {{متن قرآن|وَالرَّاسِخُونَ}} استنیاف گرفته شده است. در ذیل آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> آنچه در این تفسیر آمده با سبب نزولی که برای این آیه در [[مجمع البیان]] از [[ابن عباس]] نقل شده<ref>در مجمع البیان طبرسی، ج۳، ص۳۲۳ چنین آمده است: {{عربی|روی العیاشی فی تفسیره باسناده عن ابن ابی عمیر عن ابن اذینة عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس و جابر بن عبد الله قالا: امر الله محمدا {{صل}} ان ینصب علیا {{ع}} للناس فیخبرهم بولایته فتخوف رسول الله{{صل}} ان یقولوا حابی ابن عمه و ان یطعنوا فی ذلک علیه فاوحی الله الیه هذه الایة فقام بولایته یوم غدیرخم، و هذا الخبر بعینه قد حدثناه السید ابو الحمد عن الحاکم ابی القاسم الحسکانی باسناده عن ابن ابی عمیر فی کتاب [[شواهد التنزیل]] لقواعد التفصیل و التأویل و فیه ایضا بالاسناد المرفوع الی حیان بن علی الغنوی عن ابی صالح عن ابن عباس قال: نزلت هذه الایة فی علی {{ع}} فاخذ رسول الله{{صل}} بیده فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه.... و قد اورد هذا لخبر بعینه ابو اسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم الثعلبی فی تفسیره باسناده مرفوعا الی ابن عباس قال: نزلت هذه الایة فی علی {{ع}} الخ...}}.</ref>، ناسازگار است. بنابراین، استناد مطالب این [[تفسیر]] به [[ابن عباس]] افزون بر اینکه سند معتبری ندارد، در مواردی معارض نیز دارد؛ در نتیجه نمی‌توان تمام مطالب این تفسیر را آرای [[تفسیری]] ابن عباس دانست.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۸۴-۲۸۷.</ref> | ||
== فهرست کتاب == | == فهرست کتاب == | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۷: | ||
== دربارهٔ پدیدآورنده == | == دربارهٔ پدیدآورنده == | ||
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست. | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۳: | ||
== دریافت متن == | == دریافت متن == | ||
*[https://lib.eshia.ir/15395/1/0 دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت] | * [https://lib.eshia.ir/15395/1/0 دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت] | ||
*[https://www.noor-book.com/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-pdf دریافت متن PDF کتاب از مکتبة نور] | * [https://www.noor-book.com/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-pdf دریافت متن PDF کتاب از مکتبة نور] | ||
*[https://quranpedia.net/ar/book/363 دریافت متن دیجیتال کتاب از الموسوعة القرآنیة] | * [https://quranpedia.net/ar/book/363 دریافت متن دیجیتال کتاب از الموسوعة القرآنیة] | ||
*[https://ketabpedia.com/%D8%AA%D8%AD%D9%85%D9%8A%D9%84/%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-2/ دریافت متن PDF کتاب از وبگاه کتاب بدیا] | * [https://ketabpedia.com/%D8%AA%D8%AD%D9%85%D9%8A%D9%84/%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-2/ دریافت متن PDF کتاب از وبگاه کتاب بدیا] | ||
*[http://shiaonlinelibrary.com/%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%AA%D8%A8/2666_%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%8A دریافت متن دیجیتال کتاب از المکتبة الشیعیة] | * [http://shiaonlinelibrary.com/%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%AA%D8%A8/2666_%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%8A دریافت متن دیجیتال کتاب از المکتبة الشیعیة] | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
[[رده:کتاب]] | [[رده:کتاب]] | ||
[[رده:کتاب‌های ابن عباس]] | [[رده:کتاب‌های ابن عباس]] | ||
[[رده:آثار ابن عباس]] | [[رده:آثار ابن عباس]] | ||
[[رده:کتاب‌های فاقد چکیده]] | [[رده:کتاب‌های فاقد چکیده]] | ||
[[رده:کتاب‌های فاقد فهرست]] | [[رده:کتاب‌های فاقد فهرست]] | ||
[[رده:کتاب‌های دارای متن دیجیتال]] | [[رده:کتاب‌های دارای متن دیجیتال]] | ||
[[رده:کتاب‌های دارای متن PDF]] | [[رده:کتاب‌های دارای متن PDF]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۲:۰۲
| تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | ابن عباس |
| به کوشش | مجد الدین ابو طاهر محمد بن یعقوب فیروزآبادى |
| ناشر | انتشارات دار الكتب العلمية |
| محل نشر | بیروت، لبنان |
| سال نشر | ۱۴۱۲ق، ۱۳۷۰ش ش |
| تعداد صفحه | ۶۶۴ |
تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل و تفسیر قرآن کریم می‌باشد. این کتاب اثر ابن عباس است و انتشارات دار الكتب العلمية انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
اختلافی نیست که این تفسیر را ابن عباس تألیف نکرده است. آن را به لغت‌دان معروف محمد بن یعقوب فیروزآبادی مؤلّف کتاب القاموس المحیط نسبت داده‌اند[۲]؛ ولی در آغاز آن با سندی به صورت ذیل[۳] تأویلی را برای حروف ﴿بِسْمِ﴾ و معنایی را برای کلمات ﴿اللَّهِ﴾، ﴿الرَّحْمَنِ﴾ و ﴿الرَّحِيمِ﴾ از ابن عباس نقل نموده‌اند؛ سپس با تعبیر «و باسناده عن ابن عباس» تفسیری مختصر برای کلمات سوره حمد به صورت مزجی بیان و در پایان آن کلمه «آمین» را ذکر و معنا کرده‌اند [۴].
در ابتدای سوره بقره با سندی که اندکی با سند آغاز تفسیر متفاوت است[۵]، به نقل از ابن عباس به تفسیر سورۀ بقره پرداخته‌اند و تفسیر سوره آل عمران را با تعبیر «و باسناده عن ابن عباس» آغاز نموده‌اند[۶]، و در ابتدای تفسیر هر سوره‌ای نیز این تعبیر را به کار برده‌اند[۷]؛ بنابراین، می‌توان گفت تمام مطالب این تفسیر از ابن عباس نقل شده است، هرچند صحّت این نقل نامعلوم است؛ زیرا سند آن معتبر و قابل اعتماد نیست[۸].
با دقت در مطالب این کتاب به‌دست می‌آید که مؤلف آن شخصی سنّی مذهب بوده است؛ زیرا آیات کریمه را به شیوه اهل تسنّن و مطابق با عقاید، اخبار و احکام فقهی آنان تفسیر کرده است؛ برای مثال، در تفسیر سوره حمد، ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ را مستقل و جدا از سوره حمد تفسیر کرده و در پایان تفسیر سوره، کلمه «آمین» را ذکر و معنی کرده است[۹]. و این با پندار اهل تسنّن که ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ را جزء سوره نمی‌دانند و بعد از سوره حمد آمین گفتن را مطلوب می‌دانند، مطابقت دارد.
همچنین در ذیل آیه شریف ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ﴾[۱۰] که به اتفاق شیعه و گروهی از اهل تسنّن دربارۀ ایثار و فداکاری حضرت علی (ع) نسبت به رسول خدا (ص) در لیلة المبیت[۱۱] نازل شده، نوشته است: "نزلت فی صهییب بن سنان و اصحابه اشتری نفسه بماله من اهل مکّة"؛ «درباره صهیب بن سنان که با مالش، جانش را از اهل مکه خرید و اصحاب او نازل شده است»[۱۲]. بر این اساس در تفسیر آیه، کلمه ﴿يَشْرِي﴾ را به﴿يَشْرِي﴾ معنا نموده و کلمۀ «بماله» را در معنای آیه اضافه و از نزول آن دربارۀ حضرت علی (ع) به کلی سکوت کرده است. در آیۀ کریمه ﴿...وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۱۳] را استیناف دانسته و راسخان در علم را به کسانی که به علم تورات رسیده‌اند (عبد الله بن سلام و اصحاب او)، معنا کرده است[۱۴]، و حال آن‌که در روایات بسیاری راسخان در علم به نبی اکرم (ص) و اوصیای گرانقدر او تفسیر شده است و معنایی را که وی برای راسخان در علم ذکر کرده، با اطلاق کلمۀ «العلم» منافات دارد.
در معنای جمله ﴿لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ﴾ در آیۀ ﴿لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ﴾[۱۵] برخلاف اطلاق آن گفته است: «در دنیا دیده‌ها او را درک نمی‌کنند و خلق، آنچه را او می‌بیند، نمی‌بینند و دیده‌ها در مورد خدای متعال در آخرت نسبت به کیفیت و در دنیا نسبت به رؤیت (کوتاه و ناتوان) است»[۱۶]. در معنای ﴿إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ﴾[۱۷] گفته است: «به صورت پروردگارشان می‌نگرند و از آن منع نمی‌شوند»[۱۸].
این معنا طبق عقیده اشاعره است که خدا را در آخرت قابل رؤیت می‌دانند. در آیه ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ﴾[۱۹]، ﴿مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ﴾[۲۰] را به سبّ معبودهای مشرکان، عیب دین آنان، جنگیدن با آنان و دعوت به اسلام تفسیر کرده است[۲۱].
در آیه ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ﴾[۲۲] «یوم» را به روز حجّ و اکمال دین را به تبیین شرایع دین از قبیل حلال و حرام و امر و نهی تفسیر کرده است[۲۳].
در آیه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾[۲۴]، ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا﴾ را به ابو بکر و اصحاب او و ﴿وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾ را به خواندن نمازهای پنج‌گانه در جماعت با پیامبر معنا کرده است[۲۵]. در جمله ﴿وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ﴾[۲۶] در مسح سر گفته است: "كيف شئتم" یعنی هرگونه که بخواهید مسح کنید، ولی در مسح پا گفته است "فوق الخفين" یعنی از روی کفش مسح کنید. بعد گفته است: اگر ﴿أَرْجُلَكُمْ﴾ را به نصب لام قرائت کنی، به شستن برمی‌گردد [۲۷]؛یعنی پاها را باید شست.
معلوم است که همۀ این تفسیرها طبق ذهنیت یک شخصیت سنّی مذهب و برخلاف مقتضای لفظ آیات می‌باشد و باتوجه به اینکه در برخی کتب تفسیر خلاف این‌گونه معانی و تفسیرها از ابن عباس نقل شده است، اگر به نادرستی استناد این تفسیر به ابن عباس قطع حاصل نشود، دست‌کم احتمال افترای آن به وی تقویت می‌شود؛ برای مثال، طبرسی در مجمع البیان در ذیل آیه ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ﴾[۲۸] فرموده است: سدّی از ابن عباس روایت کرده که این آیۀ درباره علی بن ابی طالب (ع) - هنگامی که پیامبر، از خطر مشرکان به غار گریخت و علی (ع) در بستر حضرت خوابید - نازل شده است[۲۹]. این با آنچه در تفسیر تنویر المقباس در ذیل این آیه شریفه آمده، کاملا مخالف است.
همچنین طبرسی در تفسیر جمله ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۳۰] فرموده است: در نظم آن دو قول است: یکی اینکه «راسخون» با واو بر «الله» عطف شده... و این قول ابن عباس و... است[۳۱]. این نیز با آنچه در تنویر المقباس آمده مخالف است؛ زیرا در آنجا واو ﴿وَالرَّاسِخُونَ﴾ استنیاف گرفته شده است. در ذیل آیه ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ﴾[۳۲] آنچه در این تفسیر آمده با سبب نزولی که برای این آیه در مجمع البیان از ابن عباس نقل شده[۳۳]، ناسازگار است. بنابراین، استناد مطالب این تفسیر به ابن عباس افزون بر اینکه سند معتبری ندارد، در مواردی معارض نیز دارد؛ در نتیجه نمی‌توان تمام مطالب این تفسیر را آرای تفسیری ابن عباس دانست.[۳۴]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
پانویس
- ↑ وبگاه نیل و فرات
- ↑ افزون بر اینکه پشت جلد این تفسیر نام وی با عنوان ابی طاهر بن یعقوب فیروزآبادی ذکر شده و ابو طاهر کنیۀ محمد بن یعقوب است (ر. ک: قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۳۰) کتاب‌شناس معروف آقا بزرگ تهرانی، نیز در الذریعه، ج۴، ص۲۴۴ فرموده است: شمس الدین محمد بن عبد الرحمان سخاوی در الضوء اللامع این تفسیر را به محمد بن یعقوب فیروزآبادی - صاحب القاموس - متوفای ۸۱۷ نسبت داده است و حاج خلیفة در کشف الظنون، ج۱، ص۵۰۲ نیز از این کتاب با عنوان تنویر المقباس فی تفسیر ابن عباس... لابی طاهر محمد بن یعقوب الفیروزآبادی الشافعی المتوفی سنة ۸۱۷ و هو اربع مجلدات یاد کرده است.
- ↑ "اخبرنا عبدالله الثقة بن المأمون الهروی قال: اخبرنا ابي قال: اخبرنا ابو عبدالله قال: اخبرنا ابو عبیدالله محمود بن محمد الرازی قال: اخبرنا علی بن اسحاق السمرقندی عن محمد بن مروان عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس قال:
- ↑ ر. ک: به فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲.
- ↑ سند ابتدای سوره بقره چنین است: و باسناده عن عبد الله بن المبارک قال: حدثنا علی بن اسحاق السمرقندی عن محمد بن مروان عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس.
- ↑ ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۴۲.
- ↑ ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۶۴، ۸۷، ۱۰۵، ۱۲۴، ۱۴۵، ۱۵۳، ۱۶۹، ۱۸۱، ۱۹۳، ۲۰۵، ۲۱۰، ۲۱۶، ۲۲۱، ۲۳۳، ۲۴۳، ۲۵۳، ۲۶۰، ۲۶۸، ۲۷۶، ۲۸۴، ۲۹۱، ۳۰۰، ۳۰۶، ۳۱۵، ۳۲۳، ۳۳۲، ۳۳۸، ۳۴۴، ۳۴۷، ۳۵۰، ۳۵۸، ۳۶۴، ۳۶۹، ۳۷۴، ۳۸۰، ۳۸۵، ۳۹۲، ۴۰۰، ۴۰۵، ۴۱۱، ۴۱۷، ۴۱۹، ۴۲۳، ۴۲۷، ۴۳۱، ۴۳۵، ۴۳۸، ۴۴۰، ۴۴۳، ۴۴۵، ۴۴۸، ۴۵۰، ۴۵۳، ۴۵۶، ۴۶۰، ۴۶۳، ۴۶۶، ۴۶۹، ۴۷۰، ۴۷۲، ۴۷۳، ۴۷۵، ۴۷۷، ۴۷۸، ۴۸۰، ۴۸۲، ۴۸۴، ۴۸۶، ۴۸۸، ۴۹۰، ۴۹۱، ۴۹۳، ۴۹۵، ۴۹۷، ۴۹۸، ۵۰۱-۵۲۲.
- ↑ سیوطی در الاتقان فی علوم القرآن، ج۲، ص۱۲۳۲ در نوع هشتادم طریق‌هایی را به تفسیر ابن عباس ذکر کرده و طریق کلبی از ابی صالح از ابن عباس را ضعیف‌ترین همه آن طریق‌ها قرار داده است. وی گفته است: و اوهی طرقه طریق الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس فان انضمّ الی ذلک روایة محمد بن مروان السدی الصغیر فهی سلسلة الکذب و در آغاز این تفسیر و در ابتدای سوره بقره همین طریق ذکر شده است. پس طریق این تفسیر در نظر سیوطی و اتباع وی سلسله کذب است و آقای معرفت هم گرچه در اعتبار کلبی و ابی صالح و محمد بن مروان و صالح بودن این طریق سخن گفته، به لحاظ مجهول بودن سایر رجال سند، این تفسیر را مجهول السند و نسبت آن را به مؤلّف خاصی نامعلوم دانسته است (ر. ک: معرفت، التفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۲۸۸-۲۹۶).
- ↑ ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲.
- ↑ «و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.
- ↑ «لیلة المبیت» شبی است که پیامبر(ص) از مکه خارج و در غار ثور پنهان شد و حضرت علی (ع) در بستر آن حضرت خوابید تا دشمنان به خارج شدن آن حضرت پی نبرند.
- ↑ ر. ک: تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲۸.
- ↑ «تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۴۳.
- ↑ «چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد و او نازک‌بین آگاه است» سوره انعام، آیه ۱۰۳.
- ↑ فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۱۱۶.
- ↑ «(که) به (پاداش و نعمت) پروردگارش می‌نگرد» سوره قیامه، آیه ۲۳.
- ↑ فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۴۹۴.
- ↑ «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.
- ↑ «و کسانی که به آنچه بر تو و به آنچه پیش از تو فرو فرستاده‌اند، ایمان و به جهان واپسین، یقین دارند» سوره بقره، آیه ۴.
- ↑ فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۹۸.
- ↑ «امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم» سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۸۸.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۹۶.
- ↑ «ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا و اگر جنب بودید غسل کنید» سوره مائده، آیه ۶.
- ↑ ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۸۹.
- ↑ «و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۳۰۱.
- ↑ «در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش، می‌گویند: ما بدان ایمان داریم» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۴۱۰.
- ↑ «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.
- ↑ در مجمع البیان طبرسی، ج۳، ص۳۲۳ چنین آمده است: روی العیاشی فی تفسیره باسناده عن ابن ابی عمیر عن ابن اذینة عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس و جابر بن عبد الله قالا: امر الله محمدا (ص) ان ینصب علیا (ع) للناس فیخبرهم بولایته فتخوف رسول الله(ص) ان یقولوا حابی ابن عمه و ان یطعنوا فی ذلک علیه فاوحی الله الیه هذه الایة فقام بولایته یوم غدیرخم، و هذا الخبر بعینه قد حدثناه السید ابو الحمد عن الحاکم ابی القاسم الحسکانی باسناده عن ابن ابی عمیر فی کتاب شواهد التنزیل لقواعد التفصیل و التأویل و فیه ایضا بالاسناد المرفوع الی حیان بن علی الغنوی عن ابی صالح عن ابن عباس قال: نزلت هذه الایة فی علی (ع) فاخذ رسول الله(ص) بیده فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه.... و قد اورد هذا لخبر بعینه ابو اسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم الثعلبی فی تفسیره باسناده مرفوعا الی ابن عباس قال: نزلت هذه الایة فی علی (ع) الخ....
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۸۴-۲۸۷.
دریافت متن
- دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت
- دریافت متن PDF کتاب از مکتبة نور
- دریافت متن دیجیتال کتاب از الموسوعة القرآنیة
- دریافت متن PDF کتاب از وبگاه کتاب بدیا
- دریافت متن دیجیتال کتاب از المکتبة الشیعیة