جهاد دفاعی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←منابع) |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = جهاد | | موضوع مرتبط = جهاد دفاعی | ||
| عنوان مدخل = جهاد دفاعی | | عنوان مدخل = جهاد دفاعی | ||
| مداخل مرتبط = [[جهاد دفاعی در قرآن]] - [[جهاد دفاعی در فقه اسلامی]] - [[جهاد دفاعی در فقه سیاسی]] - [[جهاد دفاعی در معارف و سیره علوی]] - [[جهاد دفاعی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | | مداخل مرتبط = [[جهاد دفاعی در قرآن]] - [[جهاد دفاعی در فقه اسلامی]] - [[جهاد دفاعی در فقه سیاسی]] - [[جهاد دفاعی در معارف و سیره علوی]] - [[جهاد دفاعی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
==مقدمه== | |||
جهاد گاهی صرفاً جنبه [[دفاعی]] دارد؛ یعنی تنها برای [[دفاع | == مقدمه == | ||
جهاد گاهی صرفاً جنبه [[دفاعی]] دارد؛ یعنی تنها برای [[دفاع از سرزمین]]، [[جان]]، [[آبرو]] و [[اموال مسلمانان]] در برابر [[هجوم]] [[معاندان]] صورت می‌گیرد. <ref>نظام الحکم فی الاسلام، ص۵۹؛ فقه الصادق علیه السلام، ج ۱۳، ص۹ ـ ۱۳.</ref> این نوع جهاد را جهاد دفاعی یا تدافعی می‌نامند که در برخی آیات مطرح شده است: {{متن قرآن|وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ}}<ref>«و در راه خداوند با آنان که با شما جنگ می‌کنند، جنگ کنید اما تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۰.</ref>، {{متن قرآن|وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى يُقَاتِلُوكُمْ فِيهِ فَإِنْ قَاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ}}<ref>«و هر جا بر آنان دست یافتید، بکشیدشان و از همان‌جا که بیرونتان راندند بیرونشان برانید و (بدانید که) آشوب (شرک) از کشتار بدتر است و نزد مسجد الحرام با آنان به کارزار نیاغازید مگر در آنجا با شما به جنگ برخیزند در آن صورت اگر به کارزار با شما دست یازیدند شما هم آنان را بکشید که سزای کافران همین است» سوره بقره، آیه ۱۹۱.</ref>.<ref>[[سید عباس رضوی|رضوی، سید عباس]]، [[جهاد - رضوی (مقاله)|مقاله «جهاد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]] ج۱۰.</ref> | |||
==[[جهاد دفاعی]] و اهداف آن از دیدگاه [[قرآن]]== | |||
[[اهداف]] جهاد دفاعی از دیدگاه قرآن [[مبین]] شرایط [[مشروعیت]] و نیز بیانگر ماهیت انسان‌دوستانه آن است، بر این اساس: | |||
۱. قرآن [[دفاع]] را [[حق]] [[مشروع]] در برابر [[ظلم]] و [[تجاوز]] و [[تبهکاری]] می‌داند و [[جنگ]] را به عنوان یک وسیله دفاع تجویز می‌کند. | |||
{{متن قرآن|أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ * الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ}}<ref>«به کسانی که بر آنها جنگ تحمیل می‌شود اجازه (ی جهاد) داده شد زیرا ستم دیده‌اند و بی‌گمان خداوند بر یاری آنان تواناست * همان کسانی که ناحق از خانه‌های خود بیرون رانده شدند و جز این نبود که می‌گفتند: پروردگار ما خداوند است» سوره حج، آیه ۳۹-۴۰.</ref>. | |||
ولی با وجود توصیه و تأکید در استفاده از حق مشروع دفاع، [[اسلام]] از [[زیاده روی]] و تجاوز از حدود این حق منع می‌کند. | |||
{{متن قرآن|وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ}}<ref>«و در راه خداوند با آنان که با شما جنگ می‌کنند، جنگ کنید اما تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۰.</ref>. | |||
۲. گروه‌هایی را که نه [[منطق]] و نه [[پیمان]]، مانع از شیوه خصمانه‌شان نمی‌شود، [[متجاوز]] تلقی می‌کند و درباره این گونه [[متجاوزان]]، جنگ تدافعی را چنین دستور می‌دهد. | |||
{{متن قرآن|فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ}}<ref>«و چون ماه‌های حرام به پایان رسید مشرکان را هر جا یافتید بکشید و دستگیرشان کنید و به محاصره درآورید و در هر کمینگاهی به کمین آنان بنشینید» سوره توبه، آیه ۵.</ref>. | |||
سپس در پایان چنین [[فرمان]] به ظاهر [[تندی]]، برای نشان دادن ماهیت [[انسانی]] دفاع، توصیه می‌کند: | |||
{{متن قرآن|فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند آزادشان بگذارید که بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۵.</ref>. | |||
٣. در برابر آنها که به [[جنگ]] با [[خدا]] و [[راه خدا]] برخاسته‌اند و [[فساد در زمین]] و [[تبهکاری]] را شیوه خود قرار داده‌اند، چنین توصیه می‌فرماید: | |||
{{متن قرآن|إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ}}<ref>«کیفر کسانی که با خداوند و پیامبرش به جنگ برمی‌خیزند و در زمین به تبهکاری می‌کوشند جز این نیست که کشته یا به دار آویخته شوند یا دست‌ها و پاهایشان ناهمتا بریده شود یا از سرزمین خود تبعید گردند؛ این (کیفرها) برای آنان خواری در این جهان است و در جهان واپسین عذابی سترگ خواهند داشت» سوره مائده، آیه ۳۳.</ref>. | |||
۴. در مورد [[پیمان‌شکنی]] و [[پیمان‌شکنان]] که آنها را متجاوزی ماجراجو و [[شایسته]] [[سرکوب]] می‌شمارد، می‌فرماید: | |||
{{متن قرآن|أَلَا تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُمْ بَدَءُوكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«چرا با گروهی که پیمان‌های خود را شکستند و به بیرون راندن پیامبر دل نهادند و نخست بار پیکار با شما را آغاز کردند جنگ نمی‌کنید؟ آیا از آنها می‌هراسید؟ با آنکه- اگر مؤمنید- خداوند سزاوارتر است که از وی بهراسید» سوره توبه، آیه ۱۳.</ref>. | |||
۵. سران و سردمداران [[تجاوز]] به [[حریم]] [[آزادی]] [[تفکر]] [[انسانی]] و همکاران [[شیطان]] را به جنگ فرامی خواند. | |||
{{متن قرآن|فَقَاتِلُوا أَوْلِيَاءَ الشَّيْطَانِ إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطَانِ كَانَ ضَعِيفًا}}<ref>«پس با یاران شیطان کارزار کنید که نیرنگ شیطان، سست است» سوره نساء، آیه ۷۶.</ref>. | |||
۶. [[پیشوایان]] [[کفر]] و [[استکبار]]، قدرت‌های [[سلطه]] جو و [[ابرقدرت‌ها]] که جز به [[ظلم]] و [[فساد]] و [[منافع]] خود نمی‌اندیشند و به هیچ پیمانی و تعهدی [[احترام]] نمی‌گذارند و بدان پایبند نیستند را به [[مبارزه]] می‌طلبد: | |||
{{متن قرآن|فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ}}<ref>«با پیشگامان کفر که به هیچ پیمانی پایبند نیستند کارزار کنید باشد که باز ایستند» سوره توبه، آیه ۱۲.</ref>. | |||
[[قرآن]] در [[پیکار]]، ابراز [[خوشبختی]] می‌کند که هرگاه نیروهای [[مؤمن]]، صادقانه بر علیه اینان، به [[جنگ]] تدافعی دست بزنند، آنها را مجبور خواهند کرد که از [[سلطه‌جویی]] و [[خودکامگی]] و زیر پا گذاشتن تعهدهای خود و پایمال کردن [[حقوق انسان‌ها]] و [[سوء]] استفاده از نیروها و امکانات مردمی در مسیر اهداف شوم خود دست بردارند؛ | |||
۷. مدعیان [[پیروی]] از [[کتاب‌های آسمانی]] ([[یهودیان]]، [[مسیحیان]]، [[زردشتیان]]) که نه حاضر به [[تسلیم]] در برابر [[منطق]] و عقلند و نه حدود و [[قانون]] [[خدا]] را مراعات می‌کنند و با وجود ادعایشان، خدا و [[دین حق]] را گردن نمی‌نهند و [[زندگی]] و [[همزیستی]] توأم با تفاهم با [[مسلمانان]] را هم رد می‌کنند، متجاوزانی هستند که [[اسلام]] در برابر آنها به جنگ تدافعی [[متوسل]] می‌شود، تا حداقل پیمان‌های دوجانبه شرافتمندانه‌ای را بپذیرند. | |||
{{متن قرآن|قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ}}<ref>«با آن دسته از اهل کتاب که به خداوند و به روز بازپسین ایمان نمی‌آورند و آنچه را خداوند و پیامبرش حرام کرده‌اند حرام نمی‌دانند و به دین حق نمی‌گروند جنگ کنید تا به دست خود با خواری جزیه بپردازند» سوره توبه، آیه ۲۹.</ref>. | |||
۸. در مواردی که مسلمانان در معرض خطر [[حمله]] و تهدیدهای جدی قرار گرفته باشند که اگر جلوگیری نکنند، غافلگیر خواهند شد. | |||
{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قَاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَلْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! با کافرانی که نزدیک شمایند جنگ کنید و باید در شما صلابت بیابند و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است» سوره توبه، آیه ۱۲۳.</ref>. | |||
۹. گروه و جبهه‌های درگیر جنگ با دیگران که مرتکب [[تجاوز]] و [[ظلم]] می‌شوند و [[جنگ افروزان]] و زورگویانی که به اتکای [[قدرت]] بر علیه [[ملت‌ها]] و گروه‌های دیگر می‌تازند. اسلام با [[اعلان]] جنگ به [[متجاوزان]] زورگو از [[حق]] کشورها و ملت‌ها و گروه‌هایی که مورد [[تهاجم]] و [[تجاوز]] قرار گرفته‌اند [[دفاع]] می‌کند. | |||
{{متن قرآن|وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ}}<ref>«و اگر دو دسته از مؤمنان جنگ کنند، میان آنان را آشتی دهید پس اگر یکی از آن دو بر دیگری ستم کرد با آن کس که ستم می‌کند جنگ کنید تا به فرمان خداوند باز گردد و چون بازگشت، میان آن دو با دادگری آشتی دهید و دادگری ورزید که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره حجرات، آیه ۹.</ref>. | |||
در آغاز [[آیه]]، گرچه [[اعلان]] [[جنگ]] در مورد دو [[کشور]] و یا دو [[ملت]] و یا دو گروه [[مسلمانی]] که یکی [[متجاوز]] است، بیان شده، ولی کلیت {{متن قرآن|فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ}} نشانگر عمومیت [[قانون]]، نسبت به هر گروهی است که در صحنه جنگ به دیگری [[ستم]] و تجاوز روا می‌دارد؛ | |||
۱۰. در مورد تحریکات و [[توطئه‌ها]] و زمینه‌سازی آشوبهای داخلی و اغتشاش‌ها و ایجاد [[تفرقه]] و [[فتنه]] که عاملان آن متجاوز و [[دشمن]] در حال جنگ تلقی شده‌اند، و [[جهاد]] تدافعی در مقابل آنان اجتناب‌ناپذیر می‌شود. | |||
{{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا}}<ref>«از تو درباره جنگ در ماه حرام می‌پرسند، بگو: جنگ در آن (گناهی) بزرگ است و (گناه) باز داشتن (مردم) از راه خداوند و ناسپاسی به او و (باز داشتن مردم از) مسجد الحرام و بیرون راندن اهل آن از آن، در نظر خداوند بزرگ‌تر است و آشوب (شرک) از کشتار (هم) بزرگ‌تر است؛ و (این کافران) پیاپی با شما جنگ می‌کنند تا اگر بتوانند شما را از دینتان بازگردانند» سوره بقره، آیه ۲۱۷.</ref>. | |||
به جز مواردی که در زمینه [[جهاد]] تدافعی بیان شد، [[اسلام]] انگیزه‌های دیگری را نیز به عنوان مجوز منطقی برای [[اعلان]] جهاد معرفی می‌کند که به نام جهاد تهاجمی و رهایی‌بخش، از دیدگاه [[قرآن]] بررسی می‌شود. | |||
اما در آغاز باید به این نکته توجه کافی مبذول داشت که قرآن - در همان حال که [[جنگ ابتدایی]] را در مواردی تجویز می‌کند -[[شیوه]] [[مسلمانان]] [[مجاهد]] و [[رزمنده]] و پرهیزکارانی را که [[پرچم]] [[پیکار]] رهایی‌بخش را به دوش می‌کشند، مورد [[ستایش]] قرار می‌دهد<ref>فقه سیاسی، ج۵، ص۲۵۶-۲۶۰.</ref>.<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی]]، ص ۶۵۰.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:000052.jpg|22px]] [[سید عباس رضوی|رضوی، سید عباس]]، [[جهاد - رضوی (مقاله)|مقاله «جهاد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰''']] | # [[پرونده:000052.jpg|22px]] [[سید عباس رضوی|رضوی، سید عباس]]، [[جهاد - رضوی (مقاله)|مقاله «جهاد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰''']] | ||
# [[پرونده: 1100699.jpg|22px]] [[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه فقه سیاسی ج۱''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۲۰: | خط ۶۲: | ||
[[رده:جهاد]] | [[رده:جهاد]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۳۴
این مدخل زیرشاخهٔ بحث جهاد دفاعی است. جهاد دفاعی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جهاد دفاعی در قرآن - جهاد دفاعی در فقه اسلامی - جهاد دفاعی در فقه سیاسی - جهاد دفاعی در معارف و سیره علوی - جهاد دفاعی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
جهاد گاهی صرفاً جنبه دفاعی دارد؛ یعنی تنها برای دفاع از سرزمین، جان، آبرو و اموال مسلمانان در برابر هجوم معاندان صورت می‌گیرد. [۱] این نوع جهاد را جهاد دفاعی یا تدافعی می‌نامند که در برخی آیات مطرح شده است: ﴿وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ﴾[۲]، ﴿وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى يُقَاتِلُوكُمْ فِيهِ فَإِنْ قَاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ﴾[۳].[۴]
جهاد دفاعی و اهداف آن از دیدگاه قرآن
اهداف جهاد دفاعی از دیدگاه قرآن مبین شرایط مشروعیت و نیز بیانگر ماهیت انسان‌دوستانه آن است، بر این اساس:
۱. قرآن دفاع را حق مشروع در برابر ظلم و تجاوز و تبهکاری می‌داند و جنگ را به عنوان یک وسیله دفاع تجویز می‌کند. ﴿أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ * الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ﴾[۵]. ولی با وجود توصیه و تأکید در استفاده از حق مشروع دفاع، اسلام از زیاده روی و تجاوز از حدود این حق منع می‌کند. ﴿وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ﴾[۶].
۲. گروه‌هایی را که نه منطق و نه پیمان، مانع از شیوه خصمانه‌شان نمی‌شود، متجاوز تلقی می‌کند و درباره این گونه متجاوزان، جنگ تدافعی را چنین دستور می‌دهد. ﴿فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ﴾[۷]. سپس در پایان چنین فرمان به ظاهر تندی، برای نشان دادن ماهیت انسانی دفاع، توصیه می‌کند: ﴿فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[۸].
٣. در برابر آنها که به جنگ با خدا و راه خدا برخاسته‌اند و فساد در زمین و تبهکاری را شیوه خود قرار داده‌اند، چنین توصیه می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ﴾[۹].
۴. در مورد پیمان‌شکنی و پیمان‌شکنان که آنها را متجاوزی ماجراجو و شایسته سرکوب می‌شمارد، می‌فرماید: ﴿أَلَا تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُمْ بَدَءُوكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾[۱۰].
۵. سران و سردمداران تجاوز به حریم آزادی تفکر انسانی و همکاران شیطان را به جنگ فرامی خواند. ﴿فَقَاتِلُوا أَوْلِيَاءَ الشَّيْطَانِ إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطَانِ كَانَ ضَعِيفًا﴾[۱۱].
۶. پیشوایان کفر و استکبار، قدرت‌های سلطه جو و ابرقدرت‌ها که جز به ظلم و فساد و منافع خود نمی‌اندیشند و به هیچ پیمانی و تعهدی احترام نمی‌گذارند و بدان پایبند نیستند را به مبارزه می‌طلبد: ﴿فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ﴾[۱۲]. قرآن در پیکار، ابراز خوشبختی می‌کند که هرگاه نیروهای مؤمن، صادقانه بر علیه اینان، به جنگ تدافعی دست بزنند، آنها را مجبور خواهند کرد که از سلطه‌جویی و خودکامگی و زیر پا گذاشتن تعهدهای خود و پایمال کردن حقوق انسان‌ها و سوء استفاده از نیروها و امکانات مردمی در مسیر اهداف شوم خود دست بردارند؛
۷. مدعیان پیروی از کتاب‌های آسمانی (یهودیان، مسیحیان، زردشتیان) که نه حاضر به تسلیم در برابر منطق و عقلند و نه حدود و قانون خدا را مراعات می‌کنند و با وجود ادعایشان، خدا و دین حق را گردن نمی‌نهند و زندگی و همزیستی توأم با تفاهم با مسلمانان را هم رد می‌کنند، متجاوزانی هستند که اسلام در برابر آنها به جنگ تدافعی متوسل می‌شود، تا حداقل پیمان‌های دوجانبه شرافتمندانه‌ای را بپذیرند. ﴿قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ﴾[۱۳].
۸. در مواردی که مسلمانان در معرض خطر حمله و تهدیدهای جدی قرار گرفته باشند که اگر جلوگیری نکنند، غافلگیر خواهند شد. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قَاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَلْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ﴾[۱۴].
۹. گروه و جبهه‌های درگیر جنگ با دیگران که مرتکب تجاوز و ظلم می‌شوند و جنگ افروزان و زورگویانی که به اتکای قدرت بر علیه ملت‌ها و گروه‌های دیگر می‌تازند. اسلام با اعلان جنگ به متجاوزان زورگو از حق کشورها و ملت‌ها و گروه‌هایی که مورد تهاجم و تجاوز قرار گرفته‌اند دفاع می‌کند. ﴿وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾[۱۵]. در آغاز آیه، گرچه اعلان جنگ در مورد دو کشور و یا دو ملت و یا دو گروه مسلمانی که یکی متجاوز است، بیان شده، ولی کلیت ﴿فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ﴾ نشانگر عمومیت قانون، نسبت به هر گروهی است که در صحنه جنگ به دیگری ستم و تجاوز روا می‌دارد؛
۱۰. در مورد تحریکات و توطئه‌ها و زمینه‌سازی آشوبهای داخلی و اغتشاش‌ها و ایجاد تفرقه و فتنه که عاملان آن متجاوز و دشمن در حال جنگ تلقی شده‌اند، و جهاد تدافعی در مقابل آنان اجتناب‌ناپذیر می‌شود. ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا﴾[۱۶]. به جز مواردی که در زمینه جهاد تدافعی بیان شد، اسلام انگیزه‌های دیگری را نیز به عنوان مجوز منطقی برای اعلان جهاد معرفی می‌کند که به نام جهاد تهاجمی و رهایی‌بخش، از دیدگاه قرآن بررسی می‌شود. اما در آغاز باید به این نکته توجه کافی مبذول داشت که قرآن - در همان حال که جنگ ابتدایی را در مواردی تجویز می‌کند -شیوه مسلمانان مجاهد و رزمنده و پرهیزکارانی را که پرچم پیکار رهایی‌بخش را به دوش می‌کشند، مورد ستایش قرار می‌دهد[۱۷].[۱۸]
منابع
پانویس
- ↑ نظام الحکم فی الاسلام، ص۵۹؛ فقه الصادق علیه السلام، ج ۱۳، ص۹ ـ ۱۳.
- ↑ «و در راه خداوند با آنان که با شما جنگ می‌کنند، جنگ کنید اما تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۰.
- ↑ «و هر جا بر آنان دست یافتید، بکشیدشان و از همان‌جا که بیرونتان راندند بیرونشان برانید و (بدانید که) آشوب (شرک) از کشتار بدتر است و نزد مسجد الحرام با آنان به کارزار نیاغازید مگر در آنجا با شما به جنگ برخیزند در آن صورت اگر به کارزار با شما دست یازیدند شما هم آنان را بکشید که سزای کافران همین است» سوره بقره، آیه ۱۹۱.
- ↑ رضوی، سید عباس، مقاله «جهاد»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰.
- ↑ «به کسانی که بر آنها جنگ تحمیل می‌شود اجازه (ی جهاد) داده شد زیرا ستم دیده‌اند و بی‌گمان خداوند بر یاری آنان تواناست * همان کسانی که ناحق از خانه‌های خود بیرون رانده شدند و جز این نبود که می‌گفتند: پروردگار ما خداوند است» سوره حج، آیه ۳۹-۴۰.
- ↑ «و در راه خداوند با آنان که با شما جنگ می‌کنند، جنگ کنید اما تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۰.
- ↑ «و چون ماه‌های حرام به پایان رسید مشرکان را هر جا یافتید بکشید و دستگیرشان کنید و به محاصره درآورید و در هر کمینگاهی به کمین آنان بنشینید» سوره توبه، آیه ۵.
- ↑ «و اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند آزادشان بگذارید که بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۵.
- ↑ «کیفر کسانی که با خداوند و پیامبرش به جنگ برمی‌خیزند و در زمین به تبهکاری می‌کوشند جز این نیست که کشته یا به دار آویخته شوند یا دست‌ها و پاهایشان ناهمتا بریده شود یا از سرزمین خود تبعید گردند؛ این (کیفرها) برای آنان خواری در این جهان است و در جهان واپسین عذابی سترگ خواهند داشت» سوره مائده، آیه ۳۳.
- ↑ «چرا با گروهی که پیمان‌های خود را شکستند و به بیرون راندن پیامبر دل نهادند و نخست بار پیکار با شما را آغاز کردند جنگ نمی‌کنید؟ آیا از آنها می‌هراسید؟ با آنکه- اگر مؤمنید- خداوند سزاوارتر است که از وی بهراسید» سوره توبه، آیه ۱۳.
- ↑ «پس با یاران شیطان کارزار کنید که نیرنگ شیطان، سست است» سوره نساء، آیه ۷۶.
- ↑ «با پیشگامان کفر که به هیچ پیمانی پایبند نیستند کارزار کنید باشد که باز ایستند» سوره توبه، آیه ۱۲.
- ↑ «با آن دسته از اهل کتاب که به خداوند و به روز بازپسین ایمان نمی‌آورند و آنچه را خداوند و پیامبرش حرام کرده‌اند حرام نمی‌دانند و به دین حق نمی‌گروند جنگ کنید تا به دست خود با خواری جزیه بپردازند» سوره توبه، آیه ۲۹.
- ↑ «ای مؤمنان! با کافرانی که نزدیک شمایند جنگ کنید و باید در شما صلابت بیابند و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است» سوره توبه، آیه ۱۲۳.
- ↑ «و اگر دو دسته از مؤمنان جنگ کنند، میان آنان را آشتی دهید پس اگر یکی از آن دو بر دیگری ستم کرد با آن کس که ستم می‌کند جنگ کنید تا به فرمان خداوند باز گردد و چون بازگشت، میان آن دو با دادگری آشتی دهید و دادگری ورزید که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره حجرات، آیه ۹.
- ↑ «از تو درباره جنگ در ماه حرام می‌پرسند، بگو: جنگ در آن (گناهی) بزرگ است و (گناه) باز داشتن (مردم) از راه خداوند و ناسپاسی به او و (باز داشتن مردم از) مسجد الحرام و بیرون راندن اهل آن از آن، در نظر خداوند بزرگ‌تر است و آشوب (شرک) از کشتار (هم) بزرگ‌تر است؛ و (این کافران) پیاپی با شما جنگ می‌کنند تا اگر بتوانند شما را از دینتان بازگردانند» سوره بقره، آیه ۲۱۷.
- ↑ فقه سیاسی، ج۵، ص۲۵۶-۲۶۰.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی، ص ۶۵۰.