عصمت امام در معارف و سیره امام باقر: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۶: خط ۶:
}}
}}


== مقدمه ==
== معناشناسی عصمت ==
پس از پشت سر نهادن دوران پر از فشار و [[اختناق]] ناشی از [[حکومت]] [[آل امیه]] و [[آل مروان]] و ورود به دوران انتقال [[قدرت]] و حکومت به [[بنی عباس]]، فرصتی دست داد تا [[پیشوایان]] [[مذهب شیعه]] با فراغ بال بیشتری به نشر [[معارف]] حقه [[مذهب تشیع]] بپردازند. همچنین این دوره با شکل‌گیری مهم‌ترین [[گرایش‌ها]] و [[مذاهب]] [[فکری]] و [[کلامی]] در [[جهان اسلام]] مقارن بود. در این راستا [[امام باقر]] {{ع}} با تأسیس و پی‌ریزی نهضتی [[علمی]]، افزون بر بیان مطالب و معارف [[فقهی]]، به نشر معارف بلند [[اعتقادی]] نیز پرداختند.
=== معنای لغوی ===
{{اصلی|عصمت در لغت }}
 
[[عصمت]]، واژه‌ای [[عربی]] و از ماده {{عربی|عَصِمَ، یعصِمُ}} است که در لغت در دو معنا به کار رفته؛ یکی مَسَک به معنای [[حفظ]] و نگهداری و دیگری مَنَع به معنای مانع شدن. استعمال واژه عصمت در معنای حفظ و نگهداری به ویژه هنگامی که این کلمه و مشتقات آن به [[خداوند]] اسناد داده شود [[مورد اتفاق]] لغت‌نویسان معروف [[زبان عربی]] است<ref>[[خلیل بن احمد فراهیدی]] در کتاب"العین" می‌گوید: "عصمت، یعنی اینکه خداوند تو را از [[بدی]] حفظ کند. العین، ج۱، ص۳۱۳. بر این اساس، عَصَمَهُ، یعنی او را حفظ و نگهداری کرد. مصباح المنیر، جزء ۲، ص۷۴. راغب اصفهانی نیز با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ}} «امروز هیچ پناهی از «امر» خداوند نخواهد بود جز (برای) آن کس که (خداوند بر او) بخشایش آورده باشد» سوره هود، آیه ۴۳. می‌گوید: "امروز، نگهدارنده و حافظی از امر [[خدا]] نیست" المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۷.</ref>. برخی هم این واژه را به امتناع به معنای منع کردن یا مانع شدن معنا کرده اند<ref>زبیدی می‌گوید: "عصمت به معنای منع و بازداشتن (از چیزی) است {{متن قرآن|لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ}} «امروز هیچ پناهی از «امر» خداوند نخواهد بود» سوره هود، آیه ۴۳. یعنی امروز هیچ منع کننده و بازدارنده‌ای از کار [[خداوند]] نیست" زبیدی، تاج العروس، ج۸، ص۳۹۹؛ ابراهیم انیس و دیگران، معجم الوسیط، ص۶۰۵.</ref>.
 
=== معنای اصطلاحی ===
«[[عصمت]]» صفتی درونی و شرطی است لازم برای اعطای [[مقام امامت]] از طرف [[حق تعالی]] به [[امام]]<ref>[[هادی اکبری ملک‌آبادی|اکبری]] و [[رقیه یوسفی سوته|یوسفی]]، [[ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی (کتاب)|ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی]]، ص۸۳-۸۵.</ref>
 
از منظر [[امامیه]] عصمت، لطفی از [[الطاف الهی]] است که فارغ از هرگونه [[اجبار]]، انسان معصوم را به [[طاعت خدا]] نزدیک و از معصیت‌ها دور می‌کند. به عبارت دیگر [[عصمت]] لطفی است که [[خدای تعالی]] در [[حق]] [[مکلف]] روا می‌‌دارد، به طوری که وقوع [[گناه]] و ترک [[اطاعت]] از [[مکلف]] با وجود آن ممتنع بوده و فرد با وجود [[قدرت]] بر [[ارتکاب معصیت]]، [[انگیزه]] ای بر انجام آن ندارد<ref> {{عربی|"العصمة" لطف یفعله الله تعالی بالمکلف بحیث یمتنع منه وقوع المعصیة و ترک الطاعة مع قدرته علیهما}}، ر. ک: مفید، النکت الاعتقادیة، ص۳۷. {{عربی|إعلم أن العصمة هی اللطف الذی یفعله الله تعالی، فیختار العبد عنده الإمتناع من فعل القبیح، فیقال علی هذا: إن الله عصمه، بأن فعل له ما اختار عنده العدول عن القبیح}}؛ رسائل المرتضی، ج۳، ص۳۲۵- ۳۲۶. {{عربی|العصمة لطف خفی یفعل الله تعالی بالمکلف، بحیث لا یکون له داع إلی ترک الطاعة و ارتکاب المعصیة، مع قدرته علی ذلک}}، علامه حلی، النافع یوم الحشر فی شرح الباب الحادی عشر، ‌ ص۸۹. از نظر [[خواجه نصیر]] [[طوسی]] و [[علامه حلّی]] و دیگر [[اندیشمندان]] [[شیعه]]، [[عصمت]]، منافی [[قدرت]] نیست، بلکه [[معصوم]] [[قادر]] به انجام [[معصیت]] است. {{عربی|من فسرها بأنها ملکة نفسانیة لا یصدر عن صاحبها معها المعاصی. وآخرون قالوا: العصمة لطف یفعله الله تعالی بصاحبها لا یکون له معه داع إلی ترک الطاعة وارتکاب المعصیة، وأسباب هذا اللطف أمور أربعة: أحدها: أن یکون لنفسه أو لبدنه خاصیة تقتضی ملکة مانعة من الفجور وهذه الملکة مغایرة للفعل. الثانی: أن یحصل له علم بمثالب المعاصی ومناقب الطاعات. الثالث: تأکید هذه العلوم بتتابع الوحی والإلهام من الله تعالی». الرابع: مؤاخذته علی ترک الأولی بحیث یعلم أنه لا یترک مهملا بل یضیق علیه الأمر فی غیر الواجب من الأمور الحسنة. فإذا اجتمعت هذه الأمور کان الانسان معصوما}}؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۳۶۵.</ref>.
 
== عصمت در روایات امام باقر{{ع}} ==
 
=== موهبتی بودن عصمت ===
در این دوره امام باقر {{ع}}، همچون دیگر [[امامان]] [[پاک]] {{عم}} بر موهبتی و [[الهی]] بودن مقوله [[عصمت]] تأکید می‌کردند. [[ابوحمزه ثمالی]] از امام باقر {{ع}} نقل می‌کند که ایشان در [[قنوت]] [[نماز جمعه]]، پس از بیان کلمات [[فرج]]، ذکری ویژه می‌گفت: «خدایا مرا بیامرز... ؛ [[گناهان]] پیشین مرا ببخش و برای ادامه عمرم عصمت را روزی من کن که هرگز به [[عصیان]] تو بازنگردم و در حالی بمیرم که تو از من [[راضی]] باشی»<ref>محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ص۳۶۵.</ref>.
در این دوره امام باقر {{ع}}، همچون دیگر [[امامان]] [[پاک]] {{عم}} بر موهبتی و [[الهی]] بودن مقوله [[عصمت]] تأکید می‌کردند. [[ابوحمزه ثمالی]] از امام باقر {{ع}} نقل می‌کند که ایشان در [[قنوت]] [[نماز جمعه]]، پس از بیان کلمات [[فرج]]، ذکری ویژه می‌گفت: «خدایا مرا بیامرز... ؛ [[گناهان]] پیشین مرا ببخش و برای ادامه عمرم عصمت را روزی من کن که هرگز به [[عصیان]] تو بازنگردم و در حالی بمیرم که تو از من [[راضی]] باشی»<ref>محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ص۳۶۵.</ref>.
امام باقر {{ع}} در پاسخ به [[پرسش]] [[جابر بن یزید جعفی]]، با یادآوری [[روایت]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در وصف امامان پاک {{عم}} می‌فرماید: «ایشان [[گناه]] نمی‌کنند، و [[خدای عزوجل]] تأییدشان می‌کند و توفیقشان می‌دهد.... [[روح القدس]] از ایشان جدا نمی‌شود، و ایشان نیز از او مفارقت نمی‌کنند؛ از [[قرآن]] جدا نیستند، و قرآن نیز از آنها جدا نیست»<ref>{{متن حدیث|...لَا يَعْصُونَ وَ هُمُ الْمُؤَيَّدُونَ الْمُوَفَّقُونَ الْمُسَدَّدُونَ... لَا يُفَارِقُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يُفَارِقُونَهُ وَ لَا يُفَارِقُونَ الْقُرْآنَ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ}}؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴).</ref>.
امام باقر {{ع}} در پاسخ به [[پرسش]] [[جابر بن یزید جعفی]]، با یادآوری [[روایت]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در وصف امامان پاک {{عم}} می‌فرماید: «ایشان [[گناه]] نمی‌کنند، و [[خدای عزوجل]] تأییدشان می‌کند و توفیقشان می‌دهد.... [[روح القدس]] از ایشان جدا نمی‌شود، و ایشان نیز از او مفارقت نمی‌کنند؛ از [[قرآن]] جدا نیستند، و قرآن نیز از آنها جدا نیست»<ref>{{متن حدیث|...لَا يَعْصُونَ وَ هُمُ الْمُؤَيَّدُونَ الْمُوَفَّقُونَ الْمُسَدَّدُونَ... لَا يُفَارِقُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يُفَارِقُونَهُ وَ لَا يُفَارِقُونَ الْقُرْآنَ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ}}؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴).</ref>.
بر اساس این بیان، [[راز]] [[عصمت امامان]] پاک {{عم}} [[تأیید]]، [[توفیق]] و [[تسدید الهی]] و نیز [[همراهی]] دائم روح القدس با آنهاست.
بر اساس این بیان، [[راز]] [[عصمت امامان]] پاک {{عم}} [[تأیید]]، [[توفیق]] و [[تسدید الهی]] و نیز [[همراهی]] دائم روح القدس با آنهاست.
اگرچه [[عصمت پیامبران]]، از جمله آموزه‌های پذیرفته شده اغلب [[فرقه‌های اسلامی]] است، همان‌گونه که پیش‌تر نیز بیان شد، ظاهر برخی از [[آیات قرآن کریم]]، موهم [[صدور گناه]] از برخی [[پیامبران]] بود که در [[ذهن]] برخی از [[مسلمانان]] شیهه [[صدور گناه]] از پیامبران را ایجاد کرده بود.
 
=== عصمت انبیا و گستره آن ===
اگرچه [[عصمت پیامبران]]، از جمله آموزه‌های پذیرفته شده اغلب [[فرقه‌های اسلامی]] است، ظاهر برخی از [[آیات قرآن کریم]]، موهم [[صدور گناه]] از برخی [[پیامبران]] بود که در [[ذهن]] برخی از [[مسلمانان]] شیهه [[صدور گناه]] از پیامبران را ایجاد کرده بود.


[[حضرت ایوب]] {{ع}} از جمله پیامبرانی است که به [[امتحانات]] فراوانی [[مبتلا]] شد. بر اساس برخی [[روایات]]، در [[عصر امام باقر]] {{ع}} این توهم برای برخی به وجود آمد که بلاهای نازل شده بر آن [[پیامبر الهی]] به دلیل صدور گناهانی از وی بوده است. به نقل [[محمد بن عماره]] از پدرش، [[امام باقر]] {{ع}} در رفع این توهم فرمود: «همانا ایوب {{ع}} بدون اینکه گناهی از او سر زند، به [[بلایا]] مبتلا شد، و پیامبران [[گناه]] نمی‌کنند؛ زیرا آنان [[معصوم]] و مطهرند، گناه نمی‌کنند و از [[حق]] [[منحرف]] و [[گناه صغیره]] و [[کبیره]] مرتکب نمی‌شوند»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ أَيُّوبَ {{ع}} ابْتُلِيَ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ وَ إِنَّ الْأَنْبِيَاءَ لَا يُذْنِبُونَ لِأَنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ لَا يُذْنِبُونَ وَ لَا يَزِيغُونَ وَ لَا يَرْتَكِبُونَ ذَنْباً صَغِيراً وَ لَا كَبِيراً}}؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، الخصال، ج۲، ص۳۹۹).</ref>.
[[حضرت ایوب]] {{ع}} از جمله پیامبرانی است که به [[امتحانات]] فراوانی [[مبتلا]] شد. بر اساس برخی [[روایات]]، در [[عصر امام باقر]] {{ع}} این توهم برای برخی به وجود آمد که بلاهای نازل شده بر آن [[پیامبر الهی]] به دلیل صدور گناهانی از وی بوده است. به نقل [[محمد بن عماره]] از پدرش، [[امام باقر]] {{ع}} در رفع این توهم فرمود: «همانا ایوب {{ع}} بدون اینکه گناهی از او سر زند، به [[بلایا]] مبتلا شد، و پیامبران [[گناه]] نمی‌کنند؛ زیرا آنان [[معصوم]] و مطهرند، گناه نمی‌کنند و از [[حق]] [[منحرف]] و [[گناه صغیره]] و [[کبیره]] مرتکب نمی‌شوند»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ أَيُّوبَ {{ع}} ابْتُلِيَ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ وَ إِنَّ الْأَنْبِيَاءَ لَا يُذْنِبُونَ لِأَنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ لَا يُذْنِبُونَ وَ لَا يَزِيغُونَ وَ لَا يَرْتَكِبُونَ ذَنْباً صَغِيراً وَ لَا كَبِيراً}}؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، الخصال، ج۲، ص۳۹۹).</ref>.
[[امام]] {{ع}} در این بیان، نه تنها به تقریر اصل [[عصمت پیامبران]] می‌پردازد، بلکه به [[قلمرو عصمت]] ایشان نیز اشاره می‌کند و پیامبران را کسانی می‌شمرد که از همه [[گناهان کبیره]] و [[صغیره]] معصوم‌اند.
[[امام]] {{ع}} در این بیان، نه تنها به تقریر اصل [[عصمت پیامبران]] می‌پردازد، بلکه به [[قلمرو عصمت]] ایشان نیز اشاره می‌کند و پیامبران را کسانی می‌شمرد که از همه [[گناهان کبیره]] و [[صغیره]] معصوم‌اند.
از این [[روایت]] برمی‌آید که مفهوم [[عصمت]] در آن، تنها بر عصمت از گناه اطلاق شده است؛ اما برخلاف بسیاری از روایات بر عمومیت آن برای گناهان کبیره و صغیره نیز تأکید شده است.
از این [[روایت]] برمی‌آید که مفهوم [[عصمت]] در آن، تنها بر عصمت از گناه اطلاق شده است؛ اما برخلاف بسیاری از روایات بر عمومیت آن برای گناهان کبیره و صغیره نیز تأکید شده است.


امام باقر {{ع}}، در دوران [[امامت]] خود همچون گذشته بر [[عصمت امامان]] [[پاک]] {{عم}} تأکید می‌کرد؛ چنان که آن [[حضرت]] در پاسخ به [[پرسش]] [[جابر بن یزید جعفی]] مبنی بر دلیل نیاز به [[پیامبر]] و امام فرمود: «برای اینکه عالَم بر [[صلاح]] باقی بماند؛ چه آنکه [[خداوند عزوجل]] مادام که [[نبی]] یا امام در بین مردم‌اند، [[عذاب]] را از [[اهل]] [[زمین]] برمی‌دارد، و [[شاهد]] این [[کلام]]، فرمود: [[خدای عزوجل]] در [[قرآن کریم]] است: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ}}<ref>«و خداوند بر آن نیست تا تو در میان آنان هستی آنان را عذاب کند و تا آمرزش می‌خواهند خداوند بر آن نیست که عذاب کننده آنها باشد» سوره انفال، آیه ۳۳.</ref><ref>{{متن حدیث|لِبَقَاءِ الْعَالَمِ عَلَى صَلَاحِهِ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَرْفَعُ الْعَذَابَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ إِذَا كَانَ فِيهَا نَبِيٌّ أَوْ إِمَامٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ {{متن قرآن|وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ}}}}؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴).</ref>.
=== امامان، مصادیق اولی الامر ===
[[امام]] {{ع}} در ادامه همین [[روایت]] با استناد به [[کلام پیامبر اکرم]] {{صل}} به توصیف [[اهل بیت]] [[عصمت]] و [[طهارت]] می‌پردازد و آنان را همان مصداق‌های [[اولی الأمر]] می‌شمرد: «مقصود از [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} [[امامان]] {{عم}} هستند که [[حق تعالی]] [[طاعت]] ایشان را با طاعت خود مقرون کرده و فرموده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref>، و مقصود از [[صاحبان امر]] امامان معصوم‌اند که از هرگونه [[آلودگی]] پاک‌اند؛ مرتکب هیچ گناهی نمی‌شوند و اساساً کوچک‌ترین عصیانی از آنان سر نمی‌زند»<ref>محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴.</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۱۶۸.</ref>
امام باقر {{ع}}، در روایتی دیگر بر [[عصمت امامان]] [[پاک]] {{عم}} تأکید و مراد از اولی الامر در قرآن کریم را امامان معصوم{{ع}} بیان می‌کند؛ چنان که آن [[حضرت]] در پاسخ به [[پرسش]] [[جابر بن یزید جعفی]] با استناد به [[کلام پیامبر اکرم]] {{صل}} به توصیف [[اهل بیت]] [[عصمت]] و [[طهارت]] پرداخته و آنان را همان مصداق‌های [[اولی الأمر]] می‌شمرد:  
 
«مقصود از [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} [[امامان]] {{عم}} هستند که [[حق تعالی]] [[طاعت]] ایشان را با طاعت خود مقرون کرده و فرموده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref>، و مقصود از [[صاحبان امر]] امامان معصوم‌اند که از هرگونه [[آلودگی]] پاک‌اند؛ مرتکب هیچ گناهی نمی‌شوند و اساساً کوچک‌ترین عصیانی از آنان سر نمی‌زند»<ref>محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴.</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۱۶۸.</ref>


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۲۲ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۲۷

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عصمت امام است. عصمت امام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عصمت امام در قرآن - عصمت امام در حدیث - عصمت امام در کلام اسلامی - عصمت امام در تاریخ اسلامی - عصمت امام در معارف و سیره امام حسن - عصمت امام در معارف و سیره حسینی - عصمت امام در معارف و سیره سجادی - عصمت امام در معارف و سیره امام باقر - عصمت امام در معارف و سیره امام صادق - عصمت امام در معارف و سیره امام کاظم - عصمت امام در معارف و سیره رضوی - عصمت امام در معارف مهدویت - عصمت امام در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش‌های مرتبط

معناشناسی عصمت

معنای لغوی

مقالهٔ اصلی: عصمت در لغت

عصمت، واژه‌ای عربی و از ماده عَصِمَ، یعصِمُ است که در لغت در دو معنا به کار رفته؛ یکی مَسَک به معنای حفظ و نگهداری و دیگری مَنَع به معنای مانع شدن. استعمال واژه عصمت در معنای حفظ و نگهداری به ویژه هنگامی که این کلمه و مشتقات آن به خداوند اسناد داده شود مورد اتفاق لغت‌نویسان معروف زبان عربی است[۱]. برخی هم این واژه را به امتناع به معنای منع کردن یا مانع شدن معنا کرده اند[۲].

معنای اصطلاحی

«عصمت» صفتی درونی و شرطی است لازم برای اعطای مقام امامت از طرف حق تعالی به امام[۳]

از منظر امامیه عصمت، لطفی از الطاف الهی است که فارغ از هرگونه اجبار، انسان معصوم را به طاعت خدا نزدیک و از معصیت‌ها دور می‌کند. به عبارت دیگر عصمت لطفی است که خدای تعالی در حق مکلف روا می‌‌دارد، به طوری که وقوع گناه و ترک اطاعت از مکلف با وجود آن ممتنع بوده و فرد با وجود قدرت بر ارتکاب معصیت، انگیزه ای بر انجام آن ندارد[۴].

عصمت در روایات امام باقر(ع)

موهبتی بودن عصمت

در این دوره امام باقر (ع)، همچون دیگر امامان پاک (ع) بر موهبتی و الهی بودن مقوله عصمت تأکید می‌کردند. ابوحمزه ثمالی از امام باقر (ع) نقل می‌کند که ایشان در قنوت نماز جمعه، پس از بیان کلمات فرج، ذکری ویژه می‌گفت: «خدایا مرا بیامرز... ؛ گناهان پیشین مرا ببخش و برای ادامه عمرم عصمت را روزی من کن که هرگز به عصیان تو بازنگردم و در حالی بمیرم که تو از من راضی باشی»[۵].

امام باقر (ع) در پاسخ به پرسش جابر بن یزید جعفی، با یادآوری روایت پیامبر اکرم (ص) در وصف امامان پاک (ع) می‌فرماید: «ایشان گناه نمی‌کنند، و خدای عزوجل تأییدشان می‌کند و توفیقشان می‌دهد.... روح القدس از ایشان جدا نمی‌شود، و ایشان نیز از او مفارقت نمی‌کنند؛ از قرآن جدا نیستند، و قرآن نیز از آنها جدا نیست»[۶].

بر اساس این بیان، راز عصمت امامان پاک (ع) تأیید، توفیق و تسدید الهی و نیز همراهی دائم روح القدس با آنهاست.

عصمت انبیا و گستره آن

اگرچه عصمت پیامبران، از جمله آموزه‌های پذیرفته شده اغلب فرقه‌های اسلامی است، ظاهر برخی از آیات قرآن کریم، موهم صدور گناه از برخی پیامبران بود که در ذهن برخی از مسلمانان شیهه صدور گناه از پیامبران را ایجاد کرده بود.

حضرت ایوب (ع) از جمله پیامبرانی است که به امتحانات فراوانی مبتلا شد. بر اساس برخی روایات، در عصر امام باقر (ع) این توهم برای برخی به وجود آمد که بلاهای نازل شده بر آن پیامبر الهی به دلیل صدور گناهانی از وی بوده است. به نقل محمد بن عماره از پدرش، امام باقر (ع) در رفع این توهم فرمود: «همانا ایوب (ع) بدون اینکه گناهی از او سر زند، به بلایا مبتلا شد، و پیامبران گناه نمی‌کنند؛ زیرا آنان معصوم و مطهرند، گناه نمی‌کنند و از حق منحرف و گناه صغیره و کبیره مرتکب نمی‌شوند»[۷].

امام (ع) در این بیان، نه تنها به تقریر اصل عصمت پیامبران می‌پردازد، بلکه به قلمرو عصمت ایشان نیز اشاره می‌کند و پیامبران را کسانی می‌شمرد که از همه گناهان کبیره و صغیره معصوم‌اند. از این روایت برمی‌آید که مفهوم عصمت در آن، تنها بر عصمت از گناه اطلاق شده است؛ اما برخلاف بسیاری از روایات بر عمومیت آن برای گناهان کبیره و صغیره نیز تأکید شده است.

امامان، مصادیق اولی الامر

امام باقر (ع)، در روایتی دیگر بر عصمت امامان پاک (ع) تأکید و مراد از اولی الامر در قرآن کریم را امامان معصوم(ع) بیان می‌کند؛ چنان که آن حضرت در پاسخ به پرسش جابر بن یزید جعفی با استناد به کلام پیامبر اکرم (ص) به توصیف اهل بیت عصمت و طهارت پرداخته و آنان را همان مصداق‌های اولی الأمر می‌شمرد:

«مقصود از اهل بیت پیامبر (ص) امامان (ع) هستند که حق تعالی طاعت ایشان را با طاعت خود مقرون کرده و فرموده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾[۸]، و مقصود از صاحبان امر امامان معصوم‌اند که از هرگونه آلودگی پاک‌اند؛ مرتکب هیچ گناهی نمی‌شوند و اساساً کوچک‌ترین عصیانی از آنان سر نمی‌زند»[۹].[۱۰]

منابع

  1. فاریاب، محمد حسین، عصمت امام

پانویس

  1. ↑ خلیل بن احمد فراهیدی در کتاب"العین" می‌گوید: "عصمت، یعنی اینکه خداوند تو را از بدی حفظ کند. العین، ج۱، ص۳۱۳. بر این اساس، عَصَمَهُ، یعنی او را حفظ و نگهداری کرد. مصباح المنیر، جزء ۲، ص۷۴. راغب اصفهانی نیز با استناد به آیه ﴿لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ﴾ «امروز هیچ پناهی از «امر» خداوند نخواهد بود جز (برای) آن کس که (خداوند بر او) بخشایش آورده باشد» سوره هود، آیه ۴۳. می‌گوید: "امروز، نگهدارنده و حافظی از امر خدا نیست" المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۷.
  2. ↑ زبیدی می‌گوید: "عصمت به معنای منع و بازداشتن (از چیزی) است ﴿لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ﴾ «امروز هیچ پناهی از «امر» خداوند نخواهد بود» سوره هود، آیه ۴۳. یعنی امروز هیچ منع کننده و بازدارنده‌ای از کار خداوند نیست" زبیدی، تاج العروس، ج۸، ص۳۹۹؛ ابراهیم انیس و دیگران، معجم الوسیط، ص۶۰۵.
  3. ↑ اکبری و یوسفی، ولایت از دیدگاه علامه طباطبایی، ص۸۳-۸۵.
  4. ↑ "العصمة" لطف یفعله الله تعالی بالمکلف بحیث یمتنع منه وقوع المعصیة و ترک الطاعة مع قدرته علیهما، ر. ک: مفید، النکت الاعتقادیة، ص۳۷. إعلم أن العصمة هی اللطف الذی یفعله الله تعالی، فیختار العبد عنده الإمتناع من فعل القبیح، فیقال علی هذا: إن الله عصمه، بأن فعل له ما اختار عنده العدول عن القبیح؛ رسائل المرتضی، ج۳، ص۳۲۵- ۳۲۶. العصمة لطف خفی یفعل الله تعالی بالمکلف، بحیث لا یکون له داع إلی ترک الطاعة و ارتکاب المعصیة، مع قدرته علی ذلک، علامه حلی، النافع یوم الحشر فی شرح الباب الحادی عشر، ‌ ص۸۹. از نظر خواجه نصیر طوسی و علامه حلّی و دیگر اندیشمندان شیعه، عصمت، منافی قدرت نیست، بلکه معصوم قادر به انجام معصیت است. من فسرها بأنها ملکة نفسانیة لا یصدر عن صاحبها معها المعاصی. وآخرون قالوا: العصمة لطف یفعله الله تعالی بصاحبها لا یکون له معه داع إلی ترک الطاعة وارتکاب المعصیة، وأسباب هذا اللطف أمور أربعة: أحدها: أن یکون لنفسه أو لبدنه خاصیة تقتضی ملکة مانعة من الفجور وهذه الملکة مغایرة للفعل. الثانی: أن یحصل له علم بمثالب المعاصی ومناقب الطاعات. الثالث: تأکید هذه العلوم بتتابع الوحی والإلهام من الله تعالی». الرابع: مؤاخذته علی ترک الأولی بحیث یعلم أنه لا یترک مهملا بل یضیق علیه الأمر فی غیر الواجب من الأمور الحسنة. فإذا اجتمعت هذه الأمور کان الانسان معصوما؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۳۶۵.
  5. ↑ محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ص۳۶۵.
  6. ↑ «...لَا يَعْصُونَ وَ هُمُ الْمُؤَيَّدُونَ الْمُوَفَّقُونَ الْمُسَدَّدُونَ... لَا يُفَارِقُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يُفَارِقُونَهُ وَ لَا يُفَارِقُونَ الْقُرْآنَ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ»؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴).
  7. ↑ «إِنَّ أَيُّوبَ (ع) ابْتُلِيَ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ وَ إِنَّ الْأَنْبِيَاءَ لَا يُذْنِبُونَ لِأَنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ لَا يُذْنِبُونَ وَ لَا يَزِيغُونَ وَ لَا يَرْتَكِبُونَ ذَنْباً صَغِيراً وَ لَا كَبِيراً»؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، الخصال، ج۲، ص۳۹۹).
  8. ↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.
  9. ↑ محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴.
  10. ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص ۱۶۸.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=عصمت_امام_در_معارف_و_سیره_امام_باقر&oldid=1216711»