تقوا در لغت: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

تقوا در لغت (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۶ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۵۷

۱۰٬۷۲۱ بایت حذف‌شده ، ‏۶ مهٔ ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

Bahmani

مدیران

۱۱۸٬۰۴۱

ویرایش

@@ خط ۶: / خط ۶: @@
 }}
-== مقدمه ==
+== معناشناسی ==
-* این لغت از ماده {{عربی|وقى وَقْياً و وِقَايَةً}} گرفته شده و به معنای [[حفظ]] شیء از اموری است که برای او [[مضر]] است. به این ترتیب، «[[تقوی]]» یعنی قرار دادن نفس در هیأتی که در حفظ و [[حراست]] از [[عذاب الهی]] باشد. و لذا «[[ملکه]] تقوی» هیأت صیانت و [[طهارت]] [[نفسانی]] است که فرد را از انجام [[محرمات]] و [[معاصی]] حفظ می‌کند. «[[متّقی]]» کسی است که دائماً در حفظ و [[پناه]] وقایه‌ای در مقابل [[زشتی‌ها]] و امور مضر است. با این توضیحات، معنای دقیق [[تقوا]] یعنی: {{عربی|جعل النّفس في وِقَايَةٍ مما يخاف}}. یعنی قراردادن خود در حفاظتی از امور ترسناک و خطرناک<ref>مفردات ألفاظ القرآن (ط. دارالقلم الدمار الشامیة، ۱۴۱۲ه. ق.)، ص۸۸۱.</ref>. هنگامی که این واژه به باب افتعال می‌رود، معنای پذیرش تقوا و [[خویشتن‌داری]] نیز به آن اضافه می‌شود. بدین ترتیب، «اتّقاء» که در اصل «اوتقاء» بوده و واو [[قلب]] به تا شده است، به معنای [[اختیار]] تقوا و عمل به مقتضای آن می‌باشد<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ط. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ ه. ش.)، ج۱۳، ص۱۸۳.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۶ ص ۱۸۵.</ref>
+[[تقوا]] اسم مصدر از ریشه "و ـ ق ـ ی"، در لغت به معنای پرهیز، حفاظت و [[مراقبت]] شدید و فوق العاده<ref>لسان العرب، ج ۱۵، ص ۳۷۸؛ المصباح، ص ۶۶۹، «وقی».</ref>. [[تقوا]] یعنی قرار دادن نفس در هیأتی که در حفظ و حراست از [[عذاب الهی]] باشد. لذا «ملکه تقوی» هیأت صیانت و [[طهارت]] [[نفسانی]] است که فرد را از انجام [[محرمات]] و [[معاصی]] حفظ می‌کند. «[[متّقی]]» کسی است که دائماً در حفظ و پناه وقایه‌ای در مقابل [[زشتی‌ها]] و امور مضر است. با این توضیحات، معنای دقیق [[تقوا]] یعنی: {{عربی|جعل النّفس في وِقَايَةٍ مما يخاف}}. یعنی قراردادن خود در حفاظتی از امور ترسناک و خطرناک<ref>مفردات ألفاظ القرآن، ص۸۸۱.</ref>. هنگامی که این واژه به باب افتعال می‌رود، معنای پذیرش تقوا و [[خویشتن‌داری]] نیز به آن اضافه می‌شود. بدین ترتیب، «اتّقاء» که در اصل «اوتقاء» بوده و واو [[قلب]] به تا شده است، به معنای [[اختیار]] تقوا و عمل به مقتضای آن است<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ط. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ ه. ش.)، ج۱۳، ص۱۸۳.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶]]، ص ۱۸۵.</ref>
-*«[[تقوا]]» به معنی [[پرواپیشگی]] است. اصل این واژه از ریشه «وق‌ی» است. {{عربی|وقی الشیء وقایة}} یعنی آن شیء را از [[بدی]] و [[اذیت]] شدن [[حفظ]] کرد و {{عربی|وقاه اللّه السوء}} یعنی [[خداوند]] او را از [[بدی‌ها]] حفظ کرد<ref>لسان العرب (ط. دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع دار صادر، ۱۴۱۴ه. ق.)، ج۱۵، ص۴۰۱.</ref>. کتاب مقاییس اللغة، اصل در تمام مشتقات این ماده را دفع کردن [[زشتی‌ها]] و امور منافر از چیزی با کمک مانع و ساتری معنی می‌کند؛ برای مثال، سرباز در میدان [[جنگ]]، خود را با [[زره]] و کلاهخود از ضربات نیزه و [[شمشیر]] حفظ می‌کند و لذاگفته می‌شود: {{عربی|اتقی الجندی نفسه عن السیوف بوقایة}} (وقایه در اینجا به معنی زره یا کلاهخود است). در لسان العرب بعد از توضیح اصل ماده، اضافه می‌کند که وقتی گفته می‌شود: {{عربی|اتقینا به}} یعنی آن شیء را به عنوان محافظ و مانع مقابل خود قرار دادیم تا از [[شر]] [[دشمن]] در [[امان]] باشیم: {{عربی|جعلناه قدامنا وقایة لنا من العدو}}. بنابراین تعریف، «[[متّقی]]» کسی است که دائماً در مقابل زشتی‌ها و امور [[مضر]]، در حفظ و [[پناه]] «وقایه» ‌ای است. با این توضیحات، معنای دقیق «[[تقوی]]» این است: {{عربی|جعل النفس فی وقایة مما یخاف» یعنی قراردادن خود در حفاظتی در برابر امور ترسناک و خطرناک}}<ref>مفردات ألفاظ القرآن (ط. دارالقلم الدار الشامیة، ۱۴۱۲ه. ق.)، ص۸۸۱.</ref>. برای عموم [[انسان‌ها]]، [[عذاب الهی]] وخشم [[پروردگار]] مهمترین امر ترسناکی است که باید از آن اجتناب شود و شخص [[متقی]] با اجتناب از [[گناهان]] و [[ملکه]] [[ورع]]، خود را از [[خشم الهی]] حفظ می‌کند.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۵ ص ۱۰۱.</ref>
-== نکاتی درباره معنای تقوا ==
+کتاب مقاییس اللغة، اصل در تمام مشتقات این ماده را دفع کردن [[زشتی‌ها]] و امور منافر از چیزی با کمک مانع و ساتری معنی می‌کند؛ برای مثال، سرباز در میدان [[جنگ]]، خود را با [[زره]] و کلاهخود از ضربات نیزه و [[شمشیر]] حفظ می‌کند و لذاگفته می‌شود: {{عربی|اتقی الجندی نفسه عن السیوف بوقایة}} (وقایه در اینجا به معنی زره یا کلاهخود است). در لسان العرب بعد از توضیح اصل ماده، اضافه می‌کند که وقتی گفته می‌شود: {{عربی|اتقینا به}} یعنی آن شیء را به عنوان محافظ و مانع مقابل خود قرار دادیم تا از [[شر]] [[دشمن]] در [[امان]] باشیم: {{عربی|جعلناه قدامنا وقایة لنا من العدو}}. بنابراین تعریف، «[[متّقی]]» کسی است که دائماً در مقابل زشتی‌ها و امور مضر، در حفظ و پناه وقایه‌ای است<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵]]، ص ۱۰۱.</ref>.
-# در [[فرهنگ دینی]]، بالاترین خطرات و زشتی‌ها، [[ارتکاب معاصی]] [[الهی]] است که [[انسان]] را در معرض [[هلاکت]] [[ابدی]] قرار می‌دهد. بنابراین، در [[قرآن کریم]] «متّقی) به کسی اطلاق می‌شود که اوّلاً، [[ادب]] [[بندگی]] و [[حریم]] الهی را می‌شناسد و ثانیاً، با قرار گرفتن در چنین حریمی که «وقایة [[الله]]» است، خود را از گزند [[خشم]] و [[سخط]] الهی نسبت به حریم شکنان حفظ می‌کند. بر این مبنا، منظور از تقوا، [[التزام]] به [[شریعت]] و [[اوامر]] [[شارع]] است و متّقی یعنی کسی که نفس را از [[ارتکاب محارم]] حفظ می‌کند.
-# از آنجا که در [[جهان بینی]] [[توحیدی]]، [[خداوند]] [[خالق]] عالم و در نتیجه، [[مالک]] هستی است، بر همه خلایق [[ولایت]] [[تدبیر]] و [[مالکیت]] دارد. در نتیجه، حفظ حریم الهی در عمل، عبارتست از توجه دائمی به [[ولایت پروردگار]] بر [[انسان]]؛ چنان که فرمود: {{متن قرآن|اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ}}<ref>«خداوند سرور مؤمنان است که آنان را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون می‌برد» سوره بقره، آیه ۲۵۷.</ref>. در صورت توجه و [[تولّی]] به چنین [[ولایتی]]، انسان داخل در زمره [[صالحین]] می‌گردد: {{متن قرآن|إِنَّ وَلِيِّيَ اللَّهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتَابَ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِحِينَ}}<ref>«بی‌گمان سرپرست من خداوند است که این کتاب (آسمانی) را فرو فرستاده است و او شایستگان را سرپرستی می‌کند» سوره اعراف، آیه ۱۹۶.</ref>. در غیر این صورت، او تحت [[ولایت شیطان]] قرار می‌گیرد. بنابراین، [[تقوا]] یعنی حریم‌داری [[ولایت الهی]] بر انسان و [[متّقی]] کسی است که [[حریم]] ولایت الهی بر خود را [[حفظ]] می‌کند و درتحت چنین ولایتی از خطرات [[اغوا]] و [[فریب]] [[شیطان]] در [[امان]] است.
-# هرچند مصداق حریم مکتوب [[الهی]] [[قرآن]] است و متّقی کسی است که به [[فرامین]] قرآن عمل می‌کند، ولی چنان که در [[براهین]] دیگر اشاره شد، قرآن نیازمند [[مبیّن]] و مفسری است که بیان او عدلِ قرآن و [[حجّت الهی]] برای [[مردم]] باشد. به این ترتیب، [[متقی]] کسی است که فرامین دو ثقل الهی، یعنی قرآن [[صامت]] و [[ناطق]] را حفظ می‌کند؛ به عبارت دیگر، به [[ولایت ولی]] [[خدا]] (که همان ولایت الهی است) تولّی دارد.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۶ ص ۱۸۶.</ref>
-== در معنای تقوا ==
+در ادبیات [[معارف اسلامی]] به معنای حفظ خویشتن از مطلق محظورات است؛ اعم از [[محرمات]] و مکروهات<ref>مفردات، ص ۸۸۱، «وقی».</ref>. برخی ترک بعضی از مباحات را نیز در تحقق این معنا لازم دانسته‌اند<ref>مفردات، ص ۸۸۱.</ref>، چنان که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} وجه [[نامگذاری]] [[پرهیزگار]] به [[متّقی]] را انجام ندادن برخی از مباحات به انگیزه [[پرهیز از حرام‌ها]] دانسته است<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص ۱۱۹؛ مستدرک الوسایل، ج ۱۱، ص ۲۶۷.</ref>.<ref>[[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا - خراسانی (مقاله)|تقوا]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۸]]، ص۴۴۵ -۴۵۸.</ref>
-در [[تفسیر]] کلمه تقوا در [[مصباح الشریعه]] آمده است که [[امام صادق]] {{ع}} فرموده: {{متن حدیث|وَ كُلُّ عِبَادَةٍ مُؤَسَّسَةٍ عَلَى‏ غَيْرِ التَّقْوَى‏ فَهِيَ هَبَاءٌ مَنْثُورٌ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى‏ {{متن قرآن|أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٍ خَيْرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَى شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ}} وَ تَفْسِيرُ التَّقْوَى تَرْكُ مَا لَيْسَ بِأَخْذِهِ بَأْسٌ حَذَراً مِمَّا بِهِ الْبَأْسُ}}؛ یعنی هر عبادتی که بر غیر تقوا پایه‌گذاری شود، آن گرد و غباری است که پراکنده شده باشد. [[خدای عزوجل]] فرمود: {{متن قرآن|أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٍ خَيْرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَى شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ}} و [[تفسیر]] تقوا، ترک نمودن آنچه است که برای تحصیلش عذابی نیست، به علت دوری نمودن از آنچه برایش [[عذاب]] هست<ref>نورالثقلین، ج۲، ص۲۶۸، حدیث ۳۵۰.</ref>.
-در معنای تقوا؛ راغب در مفردات گفته است: وقایه، [[حفظ]] چیز است از آنچه آن را [[اذیت]] کند و بدان ضرر رساند. تقوا، قرار دادن نفس است در وقایه از آنچه می‌ترسد. این معنای [[حقیقی]] است. سپس گاهی [[خوف]] تقوا نامیده شده و تقوا به خوف؛ بر حسب نامگذاری مقتضای شیء به نام مقتضیش، و مقتضی شیء به نام مقتضایش، و در تعاریف [[شرع]]، تقوا محافظت نفس از [[گناه]] است، و آن، با ترک نمودن چیزی است که [[دستور]] به [[احتراز]] از آن داده شده و تمامیت آن، به ترک بعضی از مباحات است بنا بر آنچه [[روایت]] است که: {{متن حدیث|الْحَلَالُ بَيِّنٌ، وَ الْحَرَامُ بَيِّنٌ، وَ مَنْ رَتَعَ حَوْلَ الْحُمَّى فَحَقِيقٌ‏ أَنْ‏ يَقَعَ‏ فِيهِ}}<ref>مفردات، ص۵۶۸.</ref>.
-فخرالدین در [[مجمع البحرین]] گفته است: تقوا در کتاب [[عزیز]]، برای دو معنای [[خشیت]] و [[هیبت]] آمده، و در [[آیه شریفه]]: {{متن قرآن|وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ}}<ref>«و تنها از من پروا کنید» سوره بقره، آیه ۴۱.</ref>، به معنای [[طاعت]] و [[عبادت]] است، و در [[آیه]] دیگر: {{متن قرآن|اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند چنان که سزاوار پروا از اوست پروا کنید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۲.</ref>، به معنای [[تنزیه]] و [[پاکی]] [[دل‌ها]] از [[گناهان]] است و این معنا، به جز آن دو تای اولی، [[حقیقت]] معنا در تقواست<ref>مجمع البحرین، ص۹۱.</ref>.
-در مقدمه مرآة الانوار و مشکوة الاسرار آورده است: گفته‌اند که [[تقوا در قرآن]] [[عزیز]] بر سه معناست؛ یکی به معنای [[خشیت]] و [[هیبت]] که از آن قبیل است [[آیه]]: {{متن قرآن|اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ}}. دوم به معنای [[طاعت]] و [[عبادت]]، و سوم به معنای تنزیه و پاکی [[دل]] از گناهان، و سپس گفته‌اند که این معنای [[حقیقی]] تقواست به جز دو تای اولی.
-به طور کلی، گزیده معنای تقوا، اتقاء و مشتقات آن، به محافظت از [[بدی]] و نگهداشتن نفس از افتادن در آن بر می‌گردد، و بدین معنا، [[تقیه]] نیز است؛ چراکه تقیه به معنای [[پوشاندن حق]] و اظهار غیر آن است برای مصون ماندن از [[اذیت]] و بدی، و [[متقی]]، کسی است که [[مقید]] به این امر است. برای همین در عرف و [[شرع]]، متقی، به شخص [[عادل]] و [[زاهد]] باورعی که تارک گناهان باشد، گفته می‌شود<ref>مقدمه برهان، ص۲۲۳.</ref>.
-در [[فرهنگ]] لغات فرموده: وُقاء و وِقاء؛ یعنی آنچه با آن چیزی را نگاه دارند، و تُقی؛ یعنی [[پرهیز]]، و تُقاة؛ یعنی [[پرهیزگاری]]، و [[تقیّه]]؛ یعنی پرهیزگاری و عدم اظهار [[نیت]] و [[عقیده]]، و [[تقوی]]؛ یعنی پرهیز و [[ترس از خدا]] و عمل به [[اوامر]] او، و [[تقی]]؛ یعنی [[پرهیزگار]]، و مُتَّقی؛ یعنی شخص پرهیزگار، و اتقاء؛ یعنی پرهیز کردن، [[بیم]] داشتن و کسی را [[پناه]] خود قرار دادن<ref>ملخص المنجد و منتهی الارب، ص۹۷۴.</ref>.
-در فرهنگ عمید آورده است: تقوا؛ یعنی [[ترس]] از او [[اطاعت]] [[امر]] او، پرهیزگاری، تقی (به [[فتح]] تاء، کسر قاف و تشدید یاء مشدد)؛ یعنی پرهیزگار با تقوا، جمع آن اتقیاست، و تقیه (به فتح تاء، کسر قاف و فتح یا، مشدد)؛ یعنی پرهیز کردن، خودداری از اظهار عقیده و [[مذهب]] و خود را هم مذهب دیگران نشان دادن برای [[حفظ جان]]<ref>فرهنگ عمید، ص۴۰۵.</ref>.<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۳۹۹.</ref>
 == منابع ==
@@ خط ۳۳: / خط ۱۸: @@
 # [[پرونده:1379153.jpg|22px]] [[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵ (کتاب)|'''ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵''']]
 # [[پرونده:000059.jpg|22px]] [[محمد مهدی خراسانی|خراسانی، محمد مهدی]]، [[تقوا - خراسانی (مقاله)|'''تقوا''']]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۸]]
-# [[پرونده:1100560.jpg|22px]] [[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ قرآن''']]
 {{پایان منابع}}