قذف در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '</div> <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">' به '</div>') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = قذف | |||
| عنوان مدخل = قذف | |||
| مداخل مرتبط = [[قذف در قرآن]] - [[قذف در فقه سیاسی]] - [[قذف در فقه اسلامی]] - [[قذف در معارف مهدویت]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
[[قذف]] در اصل به معنای پرتاب کردن چیزی است. گویی قذف کننده با عمل خود کلمهء [[آزار]] دهندهای را به سوی طرف مقابلش پرتاب میکند.<ref>مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۲۴ - ۴۲۵؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲؛ نور، ص:۴ و ۱۳</ref> به قذف کننده «قاذف»، به قذف شونده «مقذوف» و به عمل قاذف «قذف» گویند. | [[قذف]] در اصل به معنای پرتاب کردن چیزی است. گویی قذف کننده با عمل خود کلمهء [[آزار]] دهندهای را به سوی طرف مقابلش پرتاب میکند.<ref>مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۲۴ - ۴۲۵؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲؛ نور، ص:۴ و ۱۳</ref> به قذف کننده «قاذف»، به قذف شونده «مقذوف» و به عمل قاذف «قذف» گویند. | ||
==[[حکم تکلیفی]]== | == [[حکم تکلیفی]] == | ||
قذف [[حرام]] و جزو هفت [[گناه کبیره]] و بزرگ است. خدای تعالیَ قذف کننده را [[فاسق]] و [[دروغگو]] خوانده است.<ref>مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۲۴ - ۴۲۵؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲؛ نور، ص:۴ و ۱۳</ref> | قذف [[حرام]] و جزو هفت [[گناه کبیره]] و بزرگ است. خدای تعالیَ قذف کننده را [[فاسق]] و [[دروغگو]] خوانده است.<ref>مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۲۴ - ۴۲۵؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲؛ نور، ص:۴ و ۱۳</ref> | ||
==سبب قذف== | == سبب قذف == | ||
قذف با نسبت دادن [[زنا]] یا لواط تحقق می‌یابد. آیا با نسبت دادن مساحقه نیز تحقق می‌یابد یا نه؟ محل [[اختلاف]] است.<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲ - ۴۰۳</ref> | قذف با نسبت دادن [[زنا]] یا لواط تحقق می‌یابد. آیا با نسبت دادن مساحقه نیز تحقق می‌یابد یا نه؟ محل [[اختلاف]] است.<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲ - ۴۰۳</ref> | ||
==قذف با الفاظ صریح== | == قذف با الفاظ صریح == | ||
قذف یا با الفاظ صریح است و یا با الفاظ غیر صریح. بدون [[شک]]، قذف با الفاظ صریح تحقق می‌یابد، مانند آنکه بگوید: [[زنا]] یا لواط کردی.<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲ - ۴۰۳</ref> | قذف یا با الفاظ صریح است و یا با الفاظ غیر صریح. بدون [[شک]]، قذف با الفاظ صریح تحقق می‌یابد، مانند آنکه بگوید: [[زنا]] یا لواط کردی.<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲ - ۴۰۳</ref> | ||
اگر به فرزندش که به [[فرزندی]] وی [[اقرار]] کرده یا شرعاً [[حکم]] به فرزندی او شده است، بگوید: تو | اگر به فرزندش که به [[فرزندی]] وی [[اقرار]] کرده یا شرعاً [[حکم]] به فرزندی او شده است، بگوید: تو فرزند من نیستی یا به دیگری بگوید: تو فرزند پدرت نیستی، قذف محقق و حدّ قذف بر قاذف ثابت می‌شود.<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۳ - ۴۰۴.</ref> | ||
اگر به کسی بگوید: ای فرزند[[زن]] زناکار، حدّ قذف بر گوینده ثابت می‌شود؛ همچنین اگر بگوید: ای فرزند مرد زناکار، حدّ قذف بر قاذف ثابت میگردد، و اگر بگوید: تو فرزند مرد و زنِ زناکاری، دو حدّ قذف بر گوینده ثابت می‌شود.<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۴ - ۴۰۵.</ref> | اگر به کسی بگوید: ای فرزند[[زن]] زناکار، حدّ قذف بر گوینده ثابت می‌شود؛ همچنین اگر بگوید: ای فرزند مرد زناکار، حدّ قذف بر قاذف ثابت میگردد، و اگر بگوید: تو فرزند مرد و زنِ زناکاری، دو حدّ قذف بر گوینده ثابت می‌شود.<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۴ - ۴۰۵.</ref> | ||
| خط ۲۸: | خط ۳۱: | ||
چنانچه مردی به زنی بگوید: با تو زنا کردم، آیا حدّ قذف بر گوینده ثابت می‌شود یا نه؟ مسئله محل اختلاف است.<ref>مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۳۲.</ref> | چنانچه مردی به زنی بگوید: با تو زنا کردم، آیا حدّ قذف بر گوینده ثابت می‌شود یا نه؟ مسئله محل اختلاف است.<ref>مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۳۲.</ref> | ||
==قذف با الفاظ غیر صریح== | == قذف با الفاظ غیر صریح == | ||
قذف با الفاظ غیر صریح در صورتی که در عرف گوینده مفهوم قذف را برساند، حدّ قذف ثابت می‌شود؛ همچنین اگر در عرف مخاطب، رسانندهء مفهوم قذف باشد و گوینده نیز آن را بر حسب عرف او گفته باشد. اما اگر مفهوم قذف را نرساند و یا معنایی دیگر داشته باشد، [[ثابت]] نمیگردد. البته [[تعزیر]] ثابت می‌شود، به شرط آنکه مفاد آن [[آزار]] دهنده و ناراحت کنندهء مخاطب باشد، مانند نسبت [[بی‌غیرتی]].<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۹ - ۴۱۲.</ref> | قذف با الفاظ غیر صریح در صورتی که در عرف گوینده مفهوم قذف را برساند، حدّ قذف ثابت می‌شود؛ همچنین اگر در عرف مخاطب، رسانندهء مفهوم قذف باشد و گوینده نیز آن را بر حسب عرف او گفته باشد. اما اگر مفهوم قذف را نرساند و یا معنایی دیگر داشته باشد، [[ثابت]] نمیگردد. البته [[تعزیر]] ثابت می‌شود، به شرط آنکه مفاد آن [[آزار]] دهنده و ناراحت کنندهء مخاطب باشد، مانند نسبت [[بی‌غیرتی]].<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۹ - ۴۱۲.</ref> | ||
==قذف جمعی== | == قذف جمعی == | ||
اگر کسی جمعی را قذف کند، به قول مشهور در صورتی که قذف با یک لفظ صورت گیرد، مانند آنکه بگوید: اینان زناکاراند، چنانچه همهء آنان با هم قاذف را برای اجرای حدّ نزد [[حاکم]] ببرند، یک حدّ جاری می‌شود؛ اما اگر هر کدام جداگانه مطالبهء [[اجرای حد]] کند، به نفع هر کدام، یک حد بر قاذف ثابت می‌شود و چنانچه هر یک از آنان را جداگانه قذف کند، برای هر کدام، یک حد قذف بر قاذف ثابت می‌شود. از برخی قدما نقل شده که در صورت نخست، مطلقا یک حدّ ثابت است و در صورت دوم، چنانچه با هم نزد [[قاضی]] مطالبهء اجرای حدّ [[قذف]] کنند، یک حدّ جاری می‌شود و اگر جدای از هم مطالبه کنند، برای هر کدام، بر قاذف حدّی جداگانه ثابت می‌شود. از برخی دیگر نقل شده که چنانچه نام آن افراد را نَبَرد، یک حد ثابت می‌شود؛ اما اگر نام تک تک آنان را برده باشد، به تعداد افراد مقذوف، حدّ ثابت می‌شود.<ref>مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۴۳ - ۴۴۴؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۲۰ - ۴۲۲</ref> | اگر کسی جمعی را قذف کند، به قول مشهور در صورتی که قذف با یک لفظ صورت گیرد، مانند آنکه بگوید: اینان زناکاراند، چنانچه همهء آنان با هم قاذف را برای اجرای حدّ نزد [[حاکم]] ببرند، یک حدّ جاری می‌شود؛ اما اگر هر کدام جداگانه مطالبهء [[اجرای حد]] کند، به نفع هر کدام، یک حد بر قاذف ثابت می‌شود و چنانچه هر یک از آنان را جداگانه قذف کند، برای هر کدام، یک حد قذف بر قاذف ثابت می‌شود. از برخی قدما نقل شده که در صورت نخست، مطلقا یک حدّ ثابت است و در صورت دوم، چنانچه با هم نزد [[قاضی]] مطالبهء اجرای حدّ [[قذف]] کنند، یک حدّ جاری می‌شود و اگر جدای از هم مطالبه کنند، برای هر کدام، بر قاذف حدّی جداگانه ثابت می‌شود. از برخی دیگر نقل شده که چنانچه نام آن افراد را نَبَرد، یک حد ثابت می‌شود؛ اما اگر نام تک تک آنان را برده باشد، به تعداد افراد مقذوف، حدّ ثابت می‌شود.<ref>مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۴۳ - ۴۴۴؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۲۰ - ۴۲۲</ref> | ||
==قذف زوجه== | == قذف زوجه == | ||
قذف زوجه توسط زوج، بدون [[بیّنه]] و بدون ادّعای مشاهدهء [[زنا]]، موجب ثبوت حدّ قذف است؛ | قذف زوجه توسط زوج، بدون [[بیّنه]] و بدون ادّعای مشاهدهء [[زنا]]، موجب ثبوت حدّ قذف است؛ لکن اگر زوج به همسرش نسبت زنا دهد و مدّعی مشاهدهء آن باشد و بیّنهای نیز بر آن نداشته باشد، برای دفع حدّ قذف باید همسرش را لعان کند. در صورت لعان، حدّ قذف بر زوج جاری نمیشود.<ref>جواهر الکلام، ج۳۰، ص:۲۴ و ج۳۴، ص:۶۵</ref> | ||
تکرار قذف زوجه پیش از لعان او و یا قبل از اجرای حدّ، موجب تکرار حدّ نخواهد شد؛ اما اگر حدّ جاری شود، سپس قذف تکرار گردد آیا حد تکرار می‌شود یا نه؟ مسئله محل [[اختلاف]] است. همچنین اگر بعد از لعان دوباره قذف تکرار شود.<ref>جواهر الکلام، ج۳۴، ص:۷۹ - ۸۰</ref> | تکرار قذف زوجه پیش از لعان او و یا قبل از اجرای حدّ، موجب تکرار حدّ نخواهد شد؛ اما اگر حدّ جاری شود، سپس قذف تکرار گردد آیا حد تکرار می‌شود یا نه؟ مسئله محل [[اختلاف]] است. همچنین اگر بعد از لعان دوباره قذف تکرار شود.<ref>جواهر الکلام، ج۳۴، ص:۷۹ - ۸۰</ref> | ||
==راه ثبوت== | == راه ثبوت == | ||
قذف با [[شهادت]] دو مرد [[عادل]] و یا دو بار [[اقرار]] قاذف ثابت می‌شود. البته در اقرار، وجود شرایط عام در پذیرش اقرار - همچون [[تکلیف]]، [[آزاد]] بودن و [[اختیار]] - شرط است. شهادت [[زنان]] مطلقا در حدّ قذف پذیرفته نیست.<ref>الروضة البهیة، ج۹، ص:۱۸۸؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۳۰</ref> | قذف با [[شهادت]] دو مرد [[عادل]] و یا دو بار [[اقرار]] قاذف ثابت می‌شود. البته در اقرار، وجود شرایط عام در پذیرش اقرار - همچون [[تکلیف]]، [[آزاد]] بودن و [[اختیار]] - شرط است. شهادت [[زنان]] مطلقا در حدّ قذف پذیرفته نیست.<ref>الروضة البهیة، ج۹، ص:۱۸۸؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۳۰</ref> | ||
==مقدار حدّ== | == مقدار حدّ == | ||
حدّ قذف هشتاد تازیانه است. اگر حدّ قذف دو بار بر کسی جاری شود، وی بار سوم و بنابر قولی بار چهارم کشته می‌شود.<ref>غایة المرام، ج۴، ص:۳۳۴؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۲۷؛ تکملة منهاج الصالحین، ص:۴۲</ref> | حدّ قذف هشتاد تازیانه است. اگر حدّ قذف دو بار بر کسی جاری شود، وی بار سوم و بنابر قولی بار چهارم کشته می‌شود.<ref>غایة المرام، ج۴، ص:۳۳۴؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۲۷؛ تکملة منهاج الصالحین، ص:۴۲</ref> | ||
==اقامهء حدّ== | == اقامهء حدّ == | ||
حدّ قذف تنها پس از درخواست مستحق (مقذوف یا [[وارث]] او) [[اجرا]] می‌شود و در صورت عفوِ قبل از [[اجرا]]، حدّ ساقط می‌شود؛ بلکه پس از [[عفو]]، [[حق]] درخواست اجرای حدّ از [[حاکم]] ندارد.<ref>مسالک الافهام، ج۱۴/، ص:۴۴۷ - ۴۴۸؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۲۵ - ۴۲۶.</ref>.<ref> [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۶، صفحه ۵۱۱-۵۱۳.</ref> | حدّ قذف تنها پس از درخواست مستحق (مقذوف یا [[وارث]] او) [[اجرا]] می‌شود و در صورت عفوِ قبل از [[اجرا]]، حدّ ساقط می‌شود؛ بلکه پس از [[عفو]]، [[حق]] درخواست اجرای حدّ از [[حاکم]] ندارد.<ref>مسالک الافهام، ج۱۴/، ص:۴۴۷ - ۴۴۸؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۲۵ - ۴۲۶.</ref>.<ref> [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۶، صفحه ۵۱۱-۵۱۳.</ref> | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۹: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:اصطلاحات فقهی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۵۵
این مدخل زیرشاخهٔ بحث قذف است. قذف از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: قذف در قرآن - قذف در فقه سیاسی - قذف در فقه اسلامی - قذف در معارف مهدویت - پرسش مرتبط نداردمقدمه
قذف در اصل به معنای پرتاب کردن چیزی است. گویی قذف کننده با عمل خود کلمهء آزار دهندهای را به سوی طرف مقابلش پرتاب میکند.[۱] به قذف کننده «قاذف»، به قذف شونده «مقذوف» و به عمل قاذف «قذف» گویند.
حکم تکلیفی
قذف حرام و جزو هفت گناه کبیره و بزرگ است. خدای تعالیَ قذف کننده را فاسق و دروغگو خوانده است.[۲]
سبب قذف
قذف با نسبت دادن زنا یا لواط تحقق می‌یابد. آیا با نسبت دادن مساحقه نیز تحقق می‌یابد یا نه؟ محل اختلاف است.[۳]
قذف با الفاظ صریح
قذف یا با الفاظ صریح است و یا با الفاظ غیر صریح. بدون شک، قذف با الفاظ صریح تحقق می‌یابد، مانند آنکه بگوید: زنا یا لواط کردی.[۴] اگر به فرزندش که به فرزندی وی اقرار کرده یا شرعاً حکم به فرزندی او شده است، بگوید: تو فرزند من نیستی یا به دیگری بگوید: تو فرزند پدرت نیستی، قذف محقق و حدّ قذف بر قاذف ثابت می‌شود.[۵]
اگر به کسی بگوید: ای فرزندزن زناکار، حدّ قذف بر گوینده ثابت می‌شود؛ همچنین اگر بگوید: ای فرزند مرد زناکار، حدّ قذف بر قاذف ثابت میگردد، و اگر بگوید: تو فرزند مرد و زنِ زناکاری، دو حدّ قذف بر گوینده ثابت می‌شود.[۶]
اگر بگوید: از راه زنا به دنیا آمدهای، آیا حدّ قذف ثابت می‌شود یا نه و بنا بر ثبوت، آیا دو حدّ قذف ثابت می‌شود یا تنها یک حدّ؟ مسئله اختلافی است.[۷]
اگر بگوید: مادرت تو را از زنا به دنیا آورده است، آیا حدّ قذف ثابت می‌شود یا نه؟ مسئله محل اختلاف است. قول نخست به اشهر نسبت داده شده است.[۸]
چنانچه به مردی بگوید: ای همسر زناکار، حدّ قذف بر گوینده ثابت میگردد. همچنین اگر بگوید: ای پدرِ زنِ زناکار و یا برادرِ زنِ زناکار، حدّ قذف بر قاذف ثابت می‌شود.[۹]
اگر بگوید: با فلانی زنا یا لواط کردهای، آیا دو حدّ قذف ثابت می‌شود یا یک حدّ؟ مسئله محلّ اختلاف است.[۱۰]
چنانچه مردی به زنی بگوید: با تو زنا کردم، آیا حدّ قذف بر گوینده ثابت می‌شود یا نه؟ مسئله محل اختلاف است.[۱۱]
قذف با الفاظ غیر صریح
قذف با الفاظ غیر صریح در صورتی که در عرف گوینده مفهوم قذف را برساند، حدّ قذف ثابت می‌شود؛ همچنین اگر در عرف مخاطب، رسانندهء مفهوم قذف باشد و گوینده نیز آن را بر حسب عرف او گفته باشد. اما اگر مفهوم قذف را نرساند و یا معنایی دیگر داشته باشد، ثابت نمیگردد. البته تعزیر ثابت می‌شود، به شرط آنکه مفاد آن آزار دهنده و ناراحت کنندهء مخاطب باشد، مانند نسبت بی‌غیرتی.[۱۲]
قذف جمعی
اگر کسی جمعی را قذف کند، به قول مشهور در صورتی که قذف با یک لفظ صورت گیرد، مانند آنکه بگوید: اینان زناکاراند، چنانچه همهء آنان با هم قاذف را برای اجرای حدّ نزد حاکم ببرند، یک حدّ جاری می‌شود؛ اما اگر هر کدام جداگانه مطالبهء اجرای حد کند، به نفع هر کدام، یک حد بر قاذف ثابت می‌شود و چنانچه هر یک از آنان را جداگانه قذف کند، برای هر کدام، یک حد قذف بر قاذف ثابت می‌شود. از برخی قدما نقل شده که در صورت نخست، مطلقا یک حدّ ثابت است و در صورت دوم، چنانچه با هم نزد قاضی مطالبهء اجرای حدّ قذف کنند، یک حدّ جاری می‌شود و اگر جدای از هم مطالبه کنند، برای هر کدام، بر قاذف حدّی جداگانه ثابت می‌شود. از برخی دیگر نقل شده که چنانچه نام آن افراد را نَبَرد، یک حد ثابت می‌شود؛ اما اگر نام تک تک آنان را برده باشد، به تعداد افراد مقذوف، حدّ ثابت می‌شود.[۱۳]
قذف زوجه
قذف زوجه توسط زوج، بدون بیّنه و بدون ادّعای مشاهدهء زنا، موجب ثبوت حدّ قذف است؛ لکن اگر زوج به همسرش نسبت زنا دهد و مدّعی مشاهدهء آن باشد و بیّنهای نیز بر آن نداشته باشد، برای دفع حدّ قذف باید همسرش را لعان کند. در صورت لعان، حدّ قذف بر زوج جاری نمیشود.[۱۴]
تکرار قذف زوجه پیش از لعان او و یا قبل از اجرای حدّ، موجب تکرار حدّ نخواهد شد؛ اما اگر حدّ جاری شود، سپس قذف تکرار گردد آیا حد تکرار می‌شود یا نه؟ مسئله محل اختلاف است. همچنین اگر بعد از لعان دوباره قذف تکرار شود.[۱۵]
راه ثبوت
قذف با شهادت دو مرد عادل و یا دو بار اقرار قاذف ثابت می‌شود. البته در اقرار، وجود شرایط عام در پذیرش اقرار - همچون تکلیف، آزاد بودن و اختیار - شرط است. شهادت زنان مطلقا در حدّ قذف پذیرفته نیست.[۱۶]
مقدار حدّ
حدّ قذف هشتاد تازیانه است. اگر حدّ قذف دو بار بر کسی جاری شود، وی بار سوم و بنابر قولی بار چهارم کشته می‌شود.[۱۷]
اقامهء حدّ
حدّ قذف تنها پس از درخواست مستحق (مقذوف یا وارث او) اجرا می‌شود و در صورت عفوِ قبل از اجرا، حدّ ساقط می‌شود؛ بلکه پس از عفو، حق درخواست اجرای حدّ از حاکم ندارد.[۱۸].[۱۹]
منابع
پانویس
- ↑ مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۲۴ - ۴۲۵؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲؛ نور، ص:۴ و ۱۳
- ↑ مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۲۴ - ۴۲۵؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲؛ نور، ص:۴ و ۱۳
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲ - ۴۰۳
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۲ - ۴۰۳
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۳ - ۴۰۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۴ - ۴۰۵.
- ↑ الروضة البهیة، ج۹، ص:۱۶۷ - ۱۶۸؛ مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۲۶ - ۴۲۷؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص: ۴۰۵ - ۴۰۶.
- ↑ کتاب السرائر، ج۳، ص:۵۱۷؛ مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۲۸؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۶.
- ↑ المقنعة، ص:۷۹۳؛ المبسوط، ج۸، ص:۱۶؛ مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۲۹ - ۴۳۰؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۶ - ۴۰۷.
- ↑ مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۳۲.
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۰۹ - ۴۱۲.
- ↑ مسالک الافهام، ج۱۴، ص:۴۴۳ - ۴۴۴؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۲۰ - ۴۲۲
- ↑ جواهر الکلام، ج۳۰، ص:۲۴ و ج۳۴، ص:۶۵
- ↑ جواهر الکلام، ج۳۴، ص:۷۹ - ۸۰
- ↑ الروضة البهیة، ج۹، ص:۱۸۸؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۳۰
- ↑ غایة المرام، ج۴، ص:۳۳۴؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۲۷؛ تکملة منهاج الصالحین، ص:۴۲
- ↑ مسالک الافهام، ج۱۴/، ص:۴۴۷ - ۴۴۸؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۴۲۵ - ۴۲۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۶، صفحه ۵۱۱-۵۱۳.