بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد (پایان‌نامه)

بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد (با تکیه بر آراء شیخ صدوق و شیخ مفید)
زبان	فارسی
پژوهشگر	سید ابراهیم افتخاری (ایران)
استاد راهنما	حمید رضا شریعتمداری (ایران)
موضوع	امامت
مذهب	شیعه
سال دفاع	۱۳۹۱
وابسته به	دانشگاه ادیان و مذاهب، ایران
تعداد صفحات	نامعلوم
وبگاه معرف	دانشنامه مجازی امامت و ولایت

بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد (با تکیه بر آراء شیخ صدوق و شیخ مفید)، عنوان پایان‌نامه‌ای است به قلم سید ابراهیم افتخاری که در آن موضوع شئون امامت در مکتب قم و بغداد، مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرد. این پایان‌نامه با همراهی حمید رضا شریعتمداری به عنوان استاد راهنما و حمید ملک‌مکان به عنوان استاد مشاور تدوین و در دانشکده شیعه‌شناسی وابسته به دانشگاه ادیان و مذاهب دفاع شده است.

چکیده پایان‌نامه

• پژوهشگر این پایان‌نامه در ابتدای چکیده خود می‌گوید: «امامت از اصول مهم شیعه امامیه است. از همان آغاز امامت امامان شیعه تا کنون، مباحث فراوانی در مورد وظایف، مقامات و ویژگی‌های امام در اندیشه علمای شیعه بیان شده است. با مراجعه به دیدگاه علمای امامیه در طول تاریخ، خصوصا محدثین قم و متکلمین بغداد در قرن‌های چهارم و پنجم هجری، می‌بینیم که ایشان، امام را صاحب علم گسترده الهی دانسته‌اند، البته محدثین مکتب قم، گستره علم امام را بسیار وسیع و همه جانبه دانسته، اما بیشتر متکلمین مکتب بغداد، گستره علم امام را، محدود به حوزه وظایف امام، که بیشتر در امور دینی جامعه است می‌دانند. هم محدثین قم و هم متکلمین بغداد، علم غیب بالذات و بنفسه را برای امام، به صورت مستدل، نفی کرده، اما قائل به علم غیب مستفاد برای امام هستند، و برای آن هم دلیل و شاهد ذکر کرده‌اند؛ البته در گستره علم غیب، با هم اختلافاتی دارند. در مورد عصمت نیز، هر دو مکتب قائل به وجوب معصوم بودن امام از همه گناهان صغیره و کبیره، عمدی و سهوی هستند و سهو و نسیان را برای امام جایز نمی‌دانند، ولی در جزئیات برخی مسائل با هم اختلافاتی دارند؛ شیخ صدوق، به خاطر قبول روایات سهوالنبی، وقوع سهو و نسیان از پیامبر خاتم(ص) در نماز را جایز می‌داند، شیخ مفید [نظریه سهوالنبی]](ص) را با قاطعیت رد می‌کند، اما از سوی دیگر معتقد است که پیامبر(ص) چون انسان است، برایش جایز است که خواب مانده و نماز صبحش قضا شود. هر دو مکتب، در وجوب منصوص بودن امام و انتخاب الهی ایشان، اختلافی نداشته و هر نوع انتخاب مردمی امام را مردود می‌دانند؛ و در کنار وجود نص بر امامت، معجزه را نیز برای شناخت امام، واجب می‌دانند. در وجوب افضلیت و اشجعیت برای امام نیز اختلافی ندارند».

فهرست پایان‌نامه

فصل اول: کلیات

• تبیین موضوع:
• انگیزه پژوهش؛
• منابع مورد استفاده؛
• تحلیل معنا شناختی و ارکان اصلی تحقیق.

فصل دوم: تحلیل معناشناختی و ارکان اصلی تحقیق

• روابط و تأثیرات متقابل مکتب قم و سنّت حدیثی كوفه؛
• مهم‌ترین شخصیت‌های قم؛
• مهم‌ترین شاخصه‌های مورد بحث مکتب قم؛
• پیدایش و گسترش مكتب بغداد؛
• حوزه حدیثی؛
• عقل‌گرایی؛
• تقابل مکتب قم و بغداد؛
• زندگینامه شیخ صدوق؛
• آثار صدوق؛
• شاگردان صدوق.

فصل سوم: علم امام از نگاه مکتب قم و بغداد

• منبع و مأخذ علم امام؛
• تحدیث و الهام؛
• الواح و کتب خاص؛
• وراثت از پیامبران و امامان قبل از خود؛
• وجود ستونی از نور؛
• افزایش علم امام در هر شب جمعه؛
• عرضه اعمال انسان‌ها به امام؛
• در مکتب بغداد:
• تحدیث و الهام؛
• اخذ علم از پیامبر و امام قبلی؛
• عرضه اعمال انسان‌ها بر امام؛
• دامنه و گستره علم امام؛
• در مکتب قم:
• علم همه جانبه به قرآن؛
• علم به ماکان و ما یکون و ما هو کائن؛
• علم به همه زبان‌ها و لغات؛
• علم به کتب انبیاء گذشته؛
• در مکتب بغداد:
• گستره علم امام در نظر شیخ مفید؛
• علم به فهم کتاب و فصل خطاب و علم به اسباب و مسببات؛
• علم امام به مشاغل و زبان‌ها و لغات؛
• علم به ضمائر و کائنات؛
• تقسیم‌بندی شیخ مفید از اقوال در مورد علم امام به بواطن امور؛
• گستره علم امام از دیدگاه سید مرتضی؛
• کامل بودن علم امام؛
• دامنه علم واجب امام، فقط در حیطه مسائل دین و احکام شریعت است؛
• وجوب کامل بودن علم امام، به خاطر امامتش است و نه علم شخصی؛
• علم امام به سایر علوم و فنون و اخبار، ملازمه‌ای با امامتش ندارد؛
• علم امام به سیاست؛
• گستره علم امام از دیدگاه شیخ طوسی؛
• علم گسترده امام به احکام شریعت؛
• علم امام به سیاست و تدبیر؛
• علم امام به مشاغل و فنون؛
• علم امام به علم قرون و فصل‌الخطاب و علم‌الاسباب؛
• علم امام به منایا و بلایا و علم به گذشته و آینده؛
• علم غیب.

فصل چهارم: عصمت از نگاه مکتب قم و بغداد

• چیستی عصمت؛
• دلایل عصمت امام؛
• در مکتب قم:
• در مکتب بغداد:
• ادله عقلی؛
• ادله نقلی؛
• گستره عصمت امام؛
• در مکتب قم:
• در مکتب بغداد:
• بررسی نظریه سهوالنبی؛
• سهو و اسها؛
• غلو منکران سهو پیامبر(ص)؛
• نقد نظریه شیخ صدوق؛
• نظر شیخ طوسی؛
• نظر شیخ مفید؛
• رد سهو توسط پیامبر(ص) و جواز غلبه خواب بر ایشان؛
• چرایی تقصیر قمی‌ها در نظر شیخ مفید؛
• تحلیل و نتیجه‌گیری از نظریه سهوالنبی؛
• اجماع علمای امامیه بر عدم جواز وقوع سهو از پیامبر و امام؛

فصل پنجم: نص در مکتب قم و بغداد

• چرایی منصوص بودن امام از دیدگاه مکتب قم؛
• وجود نصوص بر ۱۲ نفر بودن امامان بعد از پیامبر اکرم(ص)؛
• ادله وجوب نص؛
• اثبات امامت امام دوازدهم به وسیله نص؛
• وجود نص، امر را بر امام سهل و آسان می‌کند؛
• وجود نص، دلیلی بر رد واقفیه؛
• برخورد اصحاب ائمه(ع) با نص؛
• نص در مکتب بغداد؛
• تفاوت شناخت اصل وجود امام و شناخت مصداق امام؛
• چند نمونه از نصوص بر امامت امامان؛
• نص از کجا صادر می‌شود؟
• تقسیم‌بندی سید مرتضی از انواع نص؛
• دلایل وجوب نص.

فصل ششم: معجزه از دیدگاه مکتب قم و بغداد

• در مکتب قم:
• معجزه، دلیل شناختن امام عصر است؛
• بینا شدن چشم ابوبصیر با معجزه امام باقر(ع)؛
• معجزه امام صادق(ع) به وسیله اسم اعظم؛
• تولد شیخ صدوق، معجزه امام عصر(ع)؛
• اسامی کسانی که معجزات امام عصر(ع) را مشاهده کرده‌اند؛
• طلا شدن ریگ زمین توسط امام زمان(ع)؛
• برخی دیگر از معجزات امامان؛
• فهرست برخی دیگر از معجزات امامان؛
• در مورد کتاب معجزات و نشانه‌ها؛
• در مکتب بغداد:
• ظهور معجزات، دلیل واجب‌الطاعه بودن امامان؛
• ظهور معجزه از امامان از نظر عقل و سمع؛
• چون معجزه دلیل عصمت است، انسان فاسق نمی‌تواند معجزه کند؛
• شرایط وقوع معجزه برای امام و افراد صالح؛
• پاسخ به یک شبهه در مورد ظهور و عدم ظهور معجزه از امام؛
• وقت ظهور معجزه از امام؛
• بخشی از معجزات امام علی(ع) و توضیحات شیخ مفید؛
• معجزه امام صادق(ع)؛
• معجزات امام عصر(ع)؛
• ظهور معجزه از اصحاب امامان.

فصل هفتم: اشجعیت و افضلیت

• در مکتب قم:
• در مکتب بغداد:
• ادله افضلیت امام؛
• افضل ظاهری و مفضول باطنی؛
• راه شناخت افضل مردم؛
• اشجعیت امام؛
• فهرست منابع.

درباره پدیدآورندگان

• 

  حمید ملک‌مکان
  (استاد مشاور)

• 

  حمید رضا شریعتمداری
  (استاد راهنما)

• 

  سید ابراهیم افتخاری
  (پژوهشگر)

• پژوهشگر این پایان‌نامه حجت الاسلام و المسلمین سید ابراهیم افتخاری (متولد ۱۳۵۷، یاسوج)، تحصیلات حوزوی خود را در محضر اساتیدی همچون آقایان: سید محمد رضا طباطبایی، سید شرف‌الدین ملک حسینی و علی رضا ایمانی پیگیری کرد. او تحصیلات دانشگاهی خود را در مقطع دکتری شیعه‌شناسی ادامه داده است. نماینده نهاد رهبری و امام جماعت دانشگاه پیام نور خوانسار، کارشناس مسئول انجمن‌های علمی، کانون‌های دانشجویی و نشریات دانشجویی در دانشگاه ادیان و مذاهب قم و مؤسس و دبیر انجمن علمی دانشجویی شیعه‌شناسی از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس حوزوی و دانشگاهی به راهنمایی و مشاوره پایان‌نامه‌های دانشجویان نیز مشغول است و تاکنون چندین مقاله به رشته تحریر درآورده است. «گستره علم امام در مکتب قم و بغداد» و «منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد» برخی از این آثار است.

• استاد راهنمای این پایان‌نامه حجت‌ الاسلام‌ والمسلمین حمید رضا شریعتمداری (متولد ۱۳۴۶ش، قم)، قائم مقام، عضو هیئت علمى، مدیر گروه شیعه‌شناسی و معاون ارتباطات مرکز مطالعات ادیان و مذاهب؛ سردبیر مجله هفت آسمان؛ مدرس جامعة الزهرا، مدرسه شهیدین، دانشگاه مفید، دانشگاه امیر کبیر، دانشگاه آزاد آشتیان، مدرسه امام خمینی و مؤسسه آموزش عالی ادیان و مذاهب از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس، به تألیف مقالات و کتب علمی و دینی پرداخته است.«معارف کلامی شیعه»، «گفتمان ادیان»، «جایگاه اعتقادی امامت در تشیع»، «ابوحیان توحیدی و تفکر عقلانی و انسانی در قرن چهارم هجری»، «سکولاریزم در جهان عرب» برخی از این آثار است.

• در مورد استاد مشاور این پایان‌نامه اطلاعاتی در دست نیست.

استخراج مقاله از پایان‌نامه

• منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد

چاپ پایان‌نامه به صورت کتاب

در این باره، اطلاعاتی در دست نیست.

پانویس