بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد (پایان‌نامه)

بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد (با تکیه بر آراء شیخ صدوق و شیخ مفید)
زبان	فارسی
پژوهشگر	سید ابراهیم افتخاری (ایران)
استاد راهنما	حمید رضا شریعتمداری (ایران)
موضوع	امامت
مذهب	شیعه
سال دفاع	۱۳۹۱
وابسته به	دانشگاه ادیان و مذاهب، ایران
تعداد صفحات	نامعلوم
وبگاه معرف	دانشنامه مجازی امامت و ولایت

بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد (با تکیه بر آراء شیخ صدوق و شیخ مفید)، عنوان پایان‌نامه‌ای است به قلم سید ابراهیم افتخاری که در آن موضوع شئون امامت در مکتب قم و بغداد، مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرد. این پایان‌نامه با همراهی حمید رضا شریعتمداری به عنوان استاد راهنما و حمید ملک‌مکان به عنوان استاد مشاور تدوین و در دانشکده شیعه‌شناسی وابسته به دانشگاه ادیان و مذاهب دفاع شده است.

چکیده پایان‌نامه

• پژوهشگر این پایان‌نامه در ابتدای چکیده خود می‌گوید: «امامت از اصول مهم شیعه امامیه است. از همان آغاز امامت امامان شیعه تا کنون، مباحث فراوانی در مورد وظایف، مقامات و ویژگی‌های امام در اندیشه علمای شیعه بیان شده است. با مراجعه به دیدگاه علمای امامیه در طول تاریخ، خصوصا محدثین قم و متکلمین بغداد در قرن‌های چهارم و پنجم هجری، می‌بینیم که ایشان، امام را صاحب علم گسترده الهی دانسته‌اند، البته محدثین مکتب قم، گستره علم امام را بسیار وسیع و همه جانبه دانسته، اما بیشتر متکلمین مکتب بغداد، گستره علم امام را، محدود به حوزه وظایف امام، که بیشتر در امور دینی جامعه است می‌دانند. هم محدثین قم و هم متکلمین بغداد، علم غیب بالذات و بنفسه را برای امام، به صورت مستدل، نفی کرده، اما قائل به علم غیب مستفاد برای امام هستند، و برای آن هم دلیل و شاهد ذکر کرده‌اند؛ البته در گستره علم غیب، با هم اختلافاتی دارند. در مورد عصمت نیز، هر دو مکتب قائل به وجوب معصوم بودن امام از همه گناهان صغیره و کبیره، عمدی و سهوی هستند و سهو و نسیان را برای امام جایز نمی‌دانند، ولی در جزئیات برخی مسائل با هم اختلافاتی دارند؛ شیخ صدوق، به خاطر قبول روایات سهوالنبی، وقوع سهو و نسیان از پیامبر خاتم(ص) در نماز را جایز می‌داند، شیخ مفید [نظریه سهوالنبی]](ص) را با قاطعیت رد می‌کند، اما از سوی دیگر معتقد است که پیامبر(ص) چون انسان است، برایش جایز است که خواب مانده و نماز صبحش قضا شود. هر دو مکتب، در وجوب منصوص بودن امام و انتخاب الهی ایشان، اختلافی نداشته و هر نوع انتخاب مردمی امام را مردود می‌دانند؛ و در کنار وجود نص بر امامت، معجزه را نیز برای شناخت امام، واجب می‌دانند. در وجوب افضلیت و اشجعیت برای امام نیز اختلافی ندارند».

فهرست پایان‌نامه

فصل اول: کلیات

• تبیین موضوع:
• انگیزه پژوهش؛
• منابع مورد استفاده؛
• تحلیل معنا شناختی و ارکان اصلی تحقیق.

فصل دوم: تحلیل معناشناختی و ارکان اصلی تحقیق

• روابط و تأثیرات متقابل مکتب قم و سنّت حدیثی كوفه؛
• مهم‌ترین شخصیت‌های قم؛
• مهم‌ترین شاخصه‌های مورد بحث مکتب قم؛
• پیدایش و گسترش مكتب بغداد؛
• حوزه حدیثی؛
• عقل‌گرایی؛
• تقابل مکتب قم و بغداد؛
• زندگینامه شیخ صدوق؛
• آثار صدوق؛
• شاگردان صدوق.

فصل سوم: علم امام از نگاه مکتب قم و بغداد

• منبع و مأخذ علم امام؛
• تحدیث و الهام؛
• الواح و کتب خاص؛
• وراثت از پیامبران و امامان قبل از خود؛
• وجود ستونی از نور؛
• افزایش علم امام در هر شب جمعه؛
• عرضه اعمال انسان‌ها به امام؛
• در مکتب بغداد:
• تحدیث و الهام؛
• اخذ علم از پیامبر و امام قبلی؛
• عرضه اعمال انسان‌ها بر امام؛
• دامنه و گستره علم امام؛
• در مکتب قم:
• علم همه جانبه به قرآن؛
• علم به ماکان و ما یکون و ما هو کائن؛
• علم به همه زبان‌ها و لغات؛
• علم به کتب انبیاء گذشته؛
• در مکتب بغداد:
• گستره علم امام در نظر شیخ مفید؛
• علم به فهم کتاب و فصل خطاب و علم به اسباب و مسببات؛
• علم امام به مشاغل و زبان‌ها و لغات؛
• علم به ضمائر و کائنات؛
• تقسیم‌بندی شیخ مفید از اقوال در مورد علم امام به بواطن امور؛
• گستره علم امام از دیدگاه سید مرتضی؛
• کامل بودن علم امام؛
• دامنه علم واجب امام، فقط در حیطه مسائل دین و احکام شریعت است؛
• وجوب کامل بودن علم امام، به خاطر امامتش است و نه علم شخصی؛
• علم امام به سایر علوم و فنون و اخبار، ملازمه‌ای با امامتش ندارد؛
• علم امام به سیاست؛
• گستره علم امام از دیدگاه شیخ طوسی؛
• علم گسترده امام به احکام شریعت؛
• علم امام به سیاست و تدبیر؛
• علم امام به مشاغل و فنون؛
• علم امام به علم قرون و فصل‌الخطاب و علم‌الاسباب؛
• علم امام به منایا و بلایا و علم به گذشته و آینده؛
• علم غیب.

فصل چهارم: عصمت از نگاه مکتب قم و بغداد

• چیستی عصمت؛
• دلایل عصمت امام؛
• در مکتب قم:
• در مکتب بغداد:
• ادله عقلی؛
• ادله نقلی؛
• گستره عصمت امام؛
• در مکتب قم:
• در مکتب بغداد:
• بررسی نظریه سهوالنبی؛
• سهو و اسها؛
• غلو منکران سهو پیامبر(ص)؛
• نقد نظریه شیخ صدوق؛
• نظر شیخ طوسی؛
• نظر شیخ مفید؛
• رد سهو توسط پیامبر(ص) و جواز غلبه خواب بر ایشان؛
• چرایی تقصیر قمی‌ها در نظر شیخ مفید؛
• تحلیل و نتیجه‌گیری از نظریه سهوالنبی؛
• اجماع علمای امامیه بر عدم جواز وقوع سهو از پیامبر و امام؛

فصل پنجم: نص در مکتب قم و بغداد

• چرایی منصوص بودن امام از دیدگاه مکتب قم؛
• وجود نصوص بر ۱۲ نفر بودن امامان بعد از پیامبر اکرم(ص)؛
• ادله وجوب نص؛
• اثبات امامت امام دوازدهم به وسیله نص؛
• وجود نص، امر را بر امام سهل و آسان می‌کند؛
• وجود نص، دلیلی بر رد واقفیه؛
• برخورد اصحاب ائمه(ع) با نص؛
• نص در مکتب بغداد؛
• تفاوت شناخت اصل وجود امام و شناخت مصداق امام؛
• چند نمونه از نصوص بر امامت امامان؛
• نص از کجا صادر می‌شود؟
• تقسیم‌بندی سید مرتضی از انواع نص؛
• دلایل وجوب نص.

فصل ششم: معجزه از دیدگاه مکتب قم و بغداد

• در مکتب قم:
• معجزه، دلیل شناختن امام عصر است؛
• بینا شدن چشم ابوبصیر با معجزه امام باقر(ع)؛
• معجزه امام صادق(ع) به وسیله اسم اعظم؛
• تولد شیخ صدوق، معجزه امام عصر(ع)؛
• اسامی کسانی که معجزات امام عصر(ع) را مشاهده کرده‌اند؛
• طلا شدن ریگ زمین توسط امام زمان(ع)؛
• برخی دیگر از معجزات امامان؛
• فهرست برخی دیگر از معجزات امامان؛
• در مورد کتاب معجزات و نشانه‌ها؛
• در مکتب بغداد:
• ظهور معجزات، دلیل واجب‌الطاعه بودن امامان؛
• ظهور معجزه از امامان از نظر عقل و سمع؛
• چون معجزه دلیل عصمت است، انسان فاسق نمی‌تواند معجزه کند؛
• شرایط وقوع معجزه برای امام و افراد صالح؛
• پاسخ به یک شبهه در مورد ظهور و عدم ظهور معجزه از امام؛
• وقت ظهور معجزه از امام؛
• بخشی از معجزات امام علی(ع) و توضیحات شیخ مفید؛
• معجزه امام صادق(ع)؛
• معجزات امام عصر(ع)؛
• ظهور معجزه از اصحاب امامان.

فصل هفتم: اشجعیت و افضلیت

• در مکتب قم:
• در مکتب بغداد:
• ادله افضلیت امام؛
• افضل ظاهری و مفضول باطنی؛
• راه شناخت افضل مردم؛
• اشجعیت امام؛
• فهرست منابع.

دربارهٔ پدیدآورندگان

سید ابراهیم افتخاری (پژوهشگر)

سید ابراهیم افتخاری حجت الاسلام و المسلمین سید ابراهیم افتخاری (متولد ۱۳۵۷، یاسوج)، تحصیلات حوزوی خود را در محضر اساتیدی همچون آقایان: سید محمد رضا طباطبایی، سید شرف‌الدین ملک حسینی و علی رضا ایمانی پیگیری کرد. او تحصیلات دانشگاهی خود را در مقطع دکتری شیعه‌شناسی ادامه داده است. نماینده نهاد رهبری و امام جماعت دانشگاه پیام نور خوانسار، کارشناس مسئول انجمن‌های علمی، کانون‌های دانشجویی و نشریات دانشجویی در دانشگاه ادیان و مذاهب قم و مؤسس و دبیر انجمن علمی دانشجویی شیعه‌شناسی ازجمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس حوزوی و دانشگاهی به راهنمایی و مشاوره پایان‌نامه‌های دانشجویان نیز مشغول است و تاکنون چندین مقاله به رشته تحریر درآورده است. «گستره علم امام در مکتب قم و بغداد» و «منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد» برخی از این آثار است.

حمید رضا شریعتمداری (استاد راهنما)

حمید رضا شریعتمداری حجت‌ الاسلام‌ والمسلمین حمید رضا شریعتمداری (متولد ۱۳۴۶ ش، قم)، قائم مقام، عضو هیئت علمى، مدیر گروه شیعه‌شناسی و معاون ارتباطات مرکز مطالعات ادیان و مذاهب؛ سردبیر مجله هفت آسمان؛ مدرس جامعة الزهرا، مدرسه شهیدین، دانشگاه مفید، دانشگاه امیر کبیر، دانشگاه آزاد آشتیان، مدرسه امام خمینی و مؤسسه آموزش عالی ادیان و مذاهب از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس، به تألیف مقالات و کتب علمی و دینی پرداخته است.«معارف کلامی شیعه»، «گفتمان ادیان»، «جایگاه اعتقادی امامت در تشیع»، «ابوحیان توحیدی و تفکر عقلانی و انسانی در قرن چهارم هجری»، «سکولاریزم در جهان عرب» برخی از این آثار است.

حمید ملک‌مکان (استاد مشاور)
حمید ملک‌مکان در مورد حمید ملک‌مکان اطلاعاتی در دست نیست.

استخراج مقاله از پایان‌نامه

• منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد

چاپ پایان‌نامه به صورت کتاب

در این باره، اطلاعاتی در دست نیست.