آل محمد: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
برچسب: برگردانده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۶: خط ۶:
}}
}}


'''آل محمد''' {{صل}} [[آل]] هرکس به ذریّه و [[نسل]] و [[فرزندان]] او گفته مى‌شود. [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} نیز ذرّیه و [[عترت]] آن حضرت است.
'''آل محمد''' {{صل}} [[آل]] هرکس به ذریّه و نسل و [[فرزندان]] او گفته مى‌شود. [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} نیز ذرّیه و [[عترت]] آن حضرت است.


== مقدمه ==
== مقدمه ==
[[آل]] به [[فرزندان]] و [[خاندان]] یک شخص گفته می‌‌شود.
[[آل]] به [[فرزندان]] و [[خاندان]] یک شخص گفته می‌‌شود. آل محمد، یعنی [[عترت]] و [[خاندان]] او که به آنان "[[اهل بیت]]" نیز گفته می‌‌شود. شامل [[پیامبر]] {{صل}}، [[حضرت علی]]، [[حضرت زهرا]] و یازده [[امام]] از نسل آن حضرت می‌‌گردد.


آل محمد، یعنی [[عترت]] و [[خاندان]] او که به آنان "[[اهل بیت]]" نیز گفته می‌‌شود. شامل [[پیامبر]] {{صل}}، [[حضرت علی]]، [[حضرت زهرا]] و یازده [[امام]] از [[نسل]] آن [[حضرت]] می‌‌گردد.
[[محبت]]، [[مودّت]]، [[احترام]]، یاد کرد، [[زیارت]] و [[پیروی]] از آل محمد {{صل}} مورد سفارش [[دین]] است. در درودی که بر [[رسول خدا]] {{صل}} به صورتِ "[[صلوات]]" فرستاده می‌‌شود، لازم است بر آل محمد هم [[درود]] فرستاد. [[خاندان پیامبر]]، داناترین افراد به [[دین خدا]] و نزدیک‌ترین [[مردم]] به [[حضرت محمد]] {{صل}} و شایسته‌ترین افراد برای [[تبعیت]] و الگوگیری‌اند و "[[حبّ]] آل محمد" مایه [[نجات]] و [[رستگاری]] و قبولی اعمال است و [[پیروان اهل بیت]] در خط مستقیم اسلام‌اند و [[گمراه]] نمی‌شوند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۵.</ref>.
 
[[محبت]]، [[مودّت]]، [[احترام]]، یاد کرد، [[زیارت]] و [[پیروی]] از آل محمد {{صل}} مورد سفارش [[دین]] است. در درودی که بر [[رسول خدا]] {{صل}} به صورتِ "[[صلوات]]" فرستاده می‌‌شود، لازم است بر آل محمد هم [[درود]] فرستاد. [[خاندان پیامبر]]، [[داناترین]] افراد به [[دین خدا]] و نزدیک‌ترین [[مردم]] به [[حضرت محمد]] {{صل}} و [[شایسته‌ترین]] افراد برای [[تبعیت]] و الگوگیری‌اند و "[[حبّ]] آل محمد" مایه [[نجات]] و [[رستگاری]] و [[قبولی اعمال]] است و [[پیروان اهل بیت]] در خط مستقیم اسلام‌اند و [[گمراه]] نمی‌شوند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۵.</ref>.


== آل محمد چه کسانی هستند؟ ==
== آل محمد چه کسانی هستند؟ ==
[[امام صادق]] {{ع}} ذریّۀ [[محمّد]] را [[آل]] او دانسته و [[امامان]] را [[اهل]] او شمرده است.<ref>معانى الأخبار، ص ۹۴ ح ۱،۲ و ۳</ref>[[آل]]، دربارۀ کسانى به‌کار برده مى‌شود که مخصوص و متّصل به یک شخص‌اند، یا از روى [[قرابت]] و خویشاوندى، یا از روى [[موالات]]. [[آل پیامبر]]، [[خویشاوندان]] اویند. هرآل نبى، [[امت]] نبى هست، امّا هرامّت نبى، [[آل]] او نیست.<ref>مفردات، راغب اصفهانى</ref> "به گروه، [[خاندان]] و [[فرزندان]] هرکس [[آل]] او گفته مى‌شود"<ref>{{عربی|آل الرّجل، اهله و عیاله و اتباعه}}؛ معجم الألفاظ و الأعلام القرآنيه، محمّد اسماعيل ابراهيم</ref>.
[[امام صادق]] {{ع}} ذریّۀ [[محمّد]] را [[آل]] او دانسته و [[امامان]] را [[اهل]] او شمرده است.<ref>معانى الأخبار، ص ۹۴ ح ۱،۲ و ۳.</ref>[[آل]]، دربارۀ کسانى به‌کار برده مى‌شود که مخصوص و متّصل به یک شخص‌اند، یا از روى [[قرابت]] و خویشاوندى، یا از روى [[موالات]]. [[آل پیامبر]]، [[خویشاوندان]] اویند. هرآل نبى، [[امت]] نبى هست، امّا هرامّت نبى، [[آل]] او نیست.<ref>مفردات، راغب اصفهانى.</ref> "به گروه، [[خاندان]] و [[فرزندان]] هرکس [[آل]] او گفته مى‌شود"<ref>{{عربی|آل الرّجل، اهله و عیاله و اتباعه}}؛ معجم الألفاظ و الأعلام القرآنيه، محمّد اسماعيل ابراهيم.</ref>.
 
در [[قرآن]] نیز [[آل موسى]]، [[آل فرعون]]، [[آل ابراهیم]]، [[آل داوود]]، [[آل یعقوب]] و... به‌کار رفته است. وقتى [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} گفته مى‌شود، [[عترت]] [[پاک]] [[پیامبر]] و [[خاندان]] آن [[حضرت]] مورد نظر است که از آنان به [[اهل بیت]] {{عم}} هم تعبیر شده است. [[آل]] [[محمّد]] و [[عترت]] و [[اهل بیت]]، شامل [[همسران]] آن [[حضرت]] نمى‌شود. وقتى [[آیۀ تطهیر]] دربارۀ [[اهل بیت]] {{عم}} نازل شد، [[امّ سلمه]] [[همسر]] [[پیامبر]] پرسید: آیا من از [[اهل]] تو نیستم؟ فرمود: تو به سوى نیکى و خیرى، لکن [[اهل بیت]] {{عم}} من اینان [[امام علی|على]]، [[حضرت زهرا|فاطمه]]، [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]] {{عم}} هستند.<ref>كافى، ج ۱ ص ۲۸۷</ref> وقتى [[پیامبر]] دربارۀ [[اهل بیت]] خویش سفارش مى‌کرد، پرسیدند: [[اهل بیت]] تو کیانند؟ فرمود: [[اهل بیت]] من [[امام علی|على]] و دو نواده‌ام و نه [[امام]] از [[فرزندان]] [[امام حسین|حسین]] {{عم}}اند، [[امامان]] [[امین]] و [[معصوم]]، اینان [[اهل بیت]] و [[عترت]] منند، از گوشت و [[خون]] من<ref>{{متن حدیث|َ عَلِيٌّ وَ سِبْطَايَ وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ أَئِمَّةٌ أُمَنَاءُ مَعْصُومُونَ أَلَا إِنَّهُمْ أَهْلُ بَيْتِي وَ عِتْرَتِي مِنْ لَحْمِي وَ دَمِي.}}؛ اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۱</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۵.</ref>.
 
[[امامان]] [[شیعه]]، پیوسته تأکید داشتند که آل محمد را مطرح کنند و بر آنان [[درود]] بفرستند. این نوعى خط سیاسى در مقابل شیوۀ [[امویان]] و [[عباسیان]] نیز به‌شمار مى‌رفت که تلاش بر محو نام این [[خاندان]] داشتند. [[صلوات]] بر [[پیامبر]] و [[آل]] [[محمّد]]، ازاین‌رو مورد تأکید است. اینکه [[پیامبر]] فرمود: هرکس بر من [[صلوات]] بفرستد ولى بر [[آل]] من نفرستد، بوى [[بهشت]] به مشامش نمى‌رسد،<ref>وسائل الشيعه، ج ۴ ص ۱۲۱۹، نيز به مدخل صلوات در همين كتاب مراجعه شود</ref> براى توجّه دادن به این مسیر نورانى و [[صراط]] حقّى است که منتهى به [[خدا]] مى‌شود. [[پیامبر خاتم|پیامبر اسلام]] {{صل}}، اساس [[اسلام]] را [[حبّ]] [[اهل بیت]] دانسته است: <ref>{{متن حدیث|أَسَاسُ الْإِسْلَامِ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ}}؛ وسائل الشيعه، ج ۱۱ ص ۱۴۱</ref> و از [[معارف]] دینى هرچه از این [[خانه]] و [[خاندان]] بیرون نیامده باشد، قابل [[اطمینان]] نیست و به تعبیر [[امام باقر]] {{ع}} [[مکتب]] غیر [[آل]] [[محمّد]] [[باطل]] و [[بیراهه]] است<ref>{{متن حدیث|كُلُّ مَا لَمْ يَخْرُجْ مِنْ هَذَا الْبَيْتِ فَهُوَ بَاطِل‏}}؛ وسائل الشيعه، ج ۸ ص ۵۰</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۵.</ref>
 
در [[قرآن]] از [[آل یاسین]] یاد شده و [[خدا]] بر آنان [[درود]] فرستاده است. [[امام رضا]] {{ع}} فرمود: مقصود [[خدا]] [[آل]] [[محمّد]] است.<ref>بحار الأنوار، ج ۲۳ ص ۱۶۷</ref> [[ائمه]]، [[خلافت]] را خاصّ [[آل]] [[محمّد]] مى‌دانستند و دیگران را [[غاصب]] مى‌شمردند. [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: در جایگاهى نشستند که [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}}، از آنان به آن [[جایگاه]] سزاوارترند<ref>{{متن حدیث|جَلَسُوا مَجْلِساً كَانَ آلُ مُحَمَّدٍ أَحَقَّ بِهِ مِنْهُمْ}}؛ بحار الأنوار، ج ۲۴ ص ۳۱۰</ref>.
 
[[امام باقر]] {{ع}} نیز دربارۀ مرجعیّت دینى [[خاندان پیامبر]] فرمود: "[[خداوند]]، [[آل]] [[محمّد]] را درهایى قرار داد که از آنها به سوى [[خدا]] باید رفت"<ref>{{متن حدیث|جَعَلَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الْأَبْوَابَ الَّتِي يُؤْتَى مِنْهَا }}؛ بحار الأنوار، ج ۸ ص ۳۳۶ح۵</ref> در غدیریّۀ مهم و دلنشین ناشى صغیر [[شناخت حق]] به وسیلۀ [[آل]] [[محمّد]] بیان شده است: <ref>{{عربی|بآل محمد عرف الصواب و في أبياتهم نزل الكتاب‏}}؛ تمام قصيده را در «الغدير» ج ۴ ص ۲۵ بخوانيد</ref>
 
در [[غدیر خم]]، با معرفى [[امام علی|على]] {{ع}} به [[امامت]] [[مسلمین]]، سوق دادن [[امّت]] به سوى خاندانى بود که پایگاه [[نزول]] [[قرآن]] و مهبط [[وحى]] بودند. اگر [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}}، محوریّت مى‌یافتند و [[مردم]] در امور [[دین]] و [[دنیا]] و در مسائل اخلاقى و سیاسى به [[اهل بیت]] {{عم}} روى مى‌آوردند، از سرچشمۀ [[اسلام]] [[سیراب]] مى‌شدند و گرفتار بیراهه‌ها نمى‌گشتند. [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} از نگاه دیگر همۀ کسانى‌اند که [[موالات]] این دودمان را پذیرفته‌اند و در [[فکر]] و [[عقیده]] و [[سلوک]] و مواضع، تابع عترت‌اند. همچنانکه که {{متن حدیث|سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْت‏}} بود، هرکس [[اهل]] [[تقوا]] و [[حبّ]] [[اهل بیت]] باشد، از این [[خاندان]] و از [[آل]] [[محمّد]] است.
 
[[امام باقر|حضرت باقر]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|مَنْ أَحَبَّنَا فَهُوَ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَيْتِ‏}}<ref>اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۴۷ به نقل از تفسير عيّاشى</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} نیز فرمود: {{متن حدیث|مَنِ اتَّقَى مِنْكُمْ وَ أَصْلَحَ فَهُوَ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْت‏}}<ref>اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۴۸ به نقل از تفسير عيّاشى</ref>. [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]] {{صل}} نیز فرمود: "[[آل]] [[محمد]] {{صل}} هرکسى است که پرواپیشه باشد"<ref>{{متن حدیث| آلُ مُحَمَّدٍ كُلُّ تَقِي‏"}}؛ اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۴۷ به نقل از تفسير عيّاشى</ref>. این پیوند، پیوندى روحى، فکرى، معنوى و مکتبى است.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۵.</ref>
 
[[امام صادق]] {{ع}} فرمود: هرکس [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} را [[دوست]] بدارد و با آنان تولّى داشته باشد و ایشان را بر همۀ [[مردم]] مقدّم بدارد، به خاطر قرابتى که نسبت به [[پیامبر]] دارند، او از [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} است، به خاطر منزلتى که نزد آل محمد دارد، نه آنکه عینا از آنان باشد، بلکه به خاطر تولّى و پیروى که نسبت به آنان دارد، از آنان شمرده مى‌شود و این [[حکم خدا]] در [[قرآن]] است که: {{متن قرآن|وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ}}<ref>سوره مائده آیه۵۱</ref> و {{متن قرآن|فَمَن تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي}}<ref>سوره ابراهیم آیه۳۶</ref> <ref>بحار الأنوار، ج ۶۵ ص ۳۵ ح ۷۳</ref> هم خطّى و همفکرى و همراهى با هرگروه، [[انسان]] را جزو آنان مى‌سازد. هرکس که در [[اندیشه]] و عمل، محمّدى و علوى و محمّدى و علوى و [[اهل بیت|اهل بیتى]] باشد، [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} است.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۵.</ref>
 
== [[آل پیامبر]] چه کسانی‌اند؟ ==
با مراجعه به [[روایات]] پی می‌بریم که مقصود از اهل بیت{{عم}} [[امامان معصوم]] هستند. مسلم به سند خود از [[عایشه]] نقل می‌کند: [[پیامبر]]{{صل}} صبحگاهی از حجره خارج شد، در حالی که بر روی دوش او عبایی بافته شده از موی سیاه بود. [[حسن بن علی]] بر او وارد شد، او را داخل آن ([[عبا]]) کرد؛ آن‌گاه حسین{{ع}} وارد شد، او نیز با او داخل شد. سپس [[فاطمه]] وارد شد، او را نیز داخل آن کرد، بعد علی وارد شد و او را نیز در آن داخل نمود؛ آن‌گاه این [[آیه]] را [[تلاوت]] کرد: «[[خداوند]] چنین می‌خواهد که هر [[رجس]] و [[پلیدی]] را از شما [[خاندان]] [[نبوت]] دور کند و شما را از هر [[عیب]]، کاملاً [[پاک]] و [[منزه]] گرداند»<ref>{{متن حدیث|خَرَجَ النَّبِيُّ{{صل}} غَدَاةً وَ عَلَيْهِ مِرْطٌ مُرَحَّلٌ مِنْ شَعْرٍ أَسْوَدَ، فَجَاءَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ فَأَدْخَلَهُ ثُمَّ جَاءَ الْحُسَيْنُ فَدَخَلَ مَعَهُ، ثُمَّ جَاءَتْ فَاطِمَةُ فَأَدْخَلَهَا، ثُمَّ جَاءَ عَلِيٌّ فَأَدْخَلَهُ- ثُمَّ قَالَ: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}؛ قشیری نیسابوری، صحیح مسلم، ج۴، ص۱۸۸۳، حدیث ۲۴۲۴.</ref>.
 
[[ترمذی]] در صحیحش از [[عمر بن ابی سلمه]] نقل می‌کند: هنگامی که [[آیه تطهیر]] در [[خانه]] [[ام سلمه]] بر پیامبر{{صل}} نازل شد، پیامبر{{صل}} فاطمه و حسن و حسین{{عم}} را [[دعوت]] نمود و روی آنان کسایی کشید و علی نیز پشت سرش بود؛ پس کساء را روی او هم کشید. سپس عرض کرد: «بار خدایا! اینان [[اهل بیت]] من هستند. [[رجس]] و [[پلیدی]] را از آنان دور کن و پاکشان گردان». [[ام سلمه]] عرض کرد: «ای [[رسول خدا]]! آیا من هم با آنانم؟» [[حضرت]]{{صل}} فرمود: «تو در جایگاه خود هستی، تو بر خیری»<ref>{{متن حدیث|لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ عَلَى النَّبِيِّ{{صل}} {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} فِي بَيْتِ أُمِّ سَلَمَةَ فَدَعَا فَاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَيْناً فَجَلَّلَهُمْ بِكِسَاءٍ وَ عَلِيٌّ خَلْفَ ظَهْرِهِ فَجَلَّلَهُ بِکِسَاءٍ ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً. قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: وَ أَنَا مَعَهُمْ يَا نَبِيَّ اللهِ، قَالَ: أَنْتَ عَلَى مَكَانَكِ وَ أَنْتِ إِلَى خَيْرٍ}}؛ ترمذی، سنن الترمذی، ج۵، ص۳۵۱، حدیث ۳۲۰۵.</ref>.


[[احمد بن حنبل]] به سندش نقل می‌کند: و هنگامی که این [[آیه]] نازل شد {{متن قرآن|نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ}}، رسول خدا{{صل}} علی و [[فاطمه]] و حسن و حسین{{عم}} را [[دعوت]] کرد، آنگاه عرض کرد: «بار خدایا! اینان [[اهل]] من هستند»<ref>{{متن حدیث|لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ {{متن قرآن|نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ}} دَعَا رَسُولُ اللَّهِ‌{{صل}} عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَيْناً{{عم}} فَقَالَ: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي}}؛ابن حنبل، مسند الإمام احمد بن حنبل، ج۳، ص۱۶۰، حدیث ۱۶۰۸.</ref>.
در [[قرآن]] نیز آل موسى، [[آل فرعون]]، [[آل ابراهیم]]، [[آل داوود]]، [[آل یعقوب]] و... به‌کار رفته است. وقتى [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} گفته مى‌شود، [[عترت]] [[پاک]] [[پیامبر]] و [[خاندان]] آن حضرت مورد نظر است که از آنان به [[اهل بیت]] {{عم}} هم تعبیر شده است. [[آل]] [[محمّد]] و [[عترت]] و [[اهل بیت]]، شامل [[همسران]] آن حضرت نمى‌شود. وقتى [[آیۀ تطهیر]] دربارۀ [[اهل بیت]] {{عم}} نازل شد، [[امّ سلمه]] [[همسر]] [[پیامبر]] پرسید: آیا من از [[اهل]] تو نیستم؟ فرمود: تو به سوى نیکى و خیرى، لکن [[اهل بیت]] {{عم}} من اینان [[امام علی|على]]، [[حضرت زهرا|فاطمه]]، [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]] {{عم}} هستند.<ref>كافى، ج ۱ ص ۲۸۷.</ref> وقتى [[پیامبر]] دربارۀ [[اهل بیت]] خویش سفارش مى‌کرد، پرسیدند: [[اهل بیت]] تو کیانند؟ فرمود: [[اهل بیت]] من [[امام علی|على]] و دو نواده‌ام و نه [[امام]] از [[فرزندان]] [[امام حسین|حسین]] {{عم}}اند، [[امامان]] [[امین]] و [[معصوم]]، اینان [[اهل بیت]] و [[عترت]] منند، از گوشت و [[خون]] من<ref>{{متن حدیث|َ عَلِيٌّ وَ سِبْطَايَ وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ أَئِمَّةٌ أُمَنَاءُ مَعْصُومُونَ أَلَا إِنَّهُمْ أَهْلُ بَيْتِي وَ عِتْرَتِي مِنْ لَحْمِي وَ دَمِي.}}؛ اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۱.</ref>.


می‌دانیم این چهار نفر از [[اهل بیت]] که مورد توجه خاص [[پیامبر]]{{صل}} بوده‌اند، خصوصیت ندارند و اگر در برخی از [[روایات]] [[حصر]] وجود دارد، حصر اضافی، در مقابل غیر [[معصومین]] است، نه [[حقیقی]] و از طرفی دیگر از آنجا که این چهار نفر از اهل بیت{{عم}} موجود بودند، آنان را مورد خطاب قرار داده است.
[[امامان]] [[شیعه]]، پیوسته تأکید داشتند که آل محمد را مطرح کنند و بر آنان [[درود]] بفرستند. این نوعى خط سیاسى در مقابل شیوۀ [[امویان]] و [[عباسیان]] نیز به‌شمار مى‌رفت که تلاش بر محو نام این [[خاندان]] داشتند. [[صلوات]] بر [[پیامبر]] و [[آل]] [[محمّد]]، ازاین‌رو مورد تأکید است. اینکه [[پیامبر]] فرمود: هرکس بر من [[صلوات]] بفرستد ولى بر [[آل]] من نفرستد، بوى [[بهشت]] به مشامش نمى‌رسد،<ref>وسائل الشيعه، ج ۴ ص ۱۲۱۹، نيز به مدخل صلوات در همين كتاب مراجعه شود.</ref> براى توجّه دادن به این مسیر نورانى و [[صراط]] حقّى است که منتهى به [[خدا]] مى‌شود. [[پیامبر خاتم|پیامبر اسلام]] {{صل}}، اساس [[اسلام]] را [[حبّ]] [[اهل بیت]] دانسته است: <ref>{{متن حدیث|أَسَاسُ الْإِسْلَامِ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ}}؛ وسائل الشيعه، ج ۱۱ ص ۱۴۱.</ref> و از معارف دینى هرچه از این [[خانه]] و [[خاندان]] بیرون نیامده باشد، قابل [[اطمینان]] نیست و به تعبیر [[امام باقر]] {{ع}} [[مکتب]] غیر [[آل]] [[محمّد]] [[باطل]] و [[بیراهه]] است<ref>{{متن حدیث|كُلُّ مَا لَمْ يَخْرُجْ مِنْ هَذَا الْبَيْتِ فَهُوَ بَاطِل‏}}؛ وسائل الشيعه، ج ۸ ص ۵۰..</ref>.


[[فخر رازی]] می‌گوید: [[آل محمد]]{{عم}} کسانی‌اند که [[رجوع]] امرشان به پیامبر{{صل}} است و هرکس که ارتباطش با پیامبر شدیدتر و کامل‌تر باشد، او [[آل پیامبر]] است و شکی نیست که فاطمه و علی و حسن و حسین{{عم}} شدیدترین و وثیق‌ترین [[ارتباط]] را با [[پیامبر اسلام]]{{صل}} دارند. این مطلب به نقل [[متواتر]] به [[اثبات]] رسیده، پس [[واجب]] است که آنان [[آل پیامبر]] باشند...<ref>{{متن حدیث|آلُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ هُمُ الَّذِينَ يَؤُولُ أَمْرُهُمْ إِلَيْهِ فَكُلُّ مَنْ كَانَ أَمْرُهُمْ إِلَيْهِ أَشَدَّ وَأَكْمَلَ كَانُوا هُمُ الْآلَ، وَلَا شَكَّ أَنَّ فَاطِمَةَ وَعَلِيًّا وَالْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ كَانَ التَّعَلُّقُ بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} أَشَدَّ التَّعَلُّقَاتِ وَهَذَا كَالْمَعْلُومِ بِالنَّقْلِ الْمُتَوَاتِرِ فَوَجَبَ أَنْ يَكُونُوا هُمُ الْآلَ...}}؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۲۷، ص۵۹۵.</ref>.
در [[قرآن]] از [[آل یاسین]] یاد شده و [[خدا]] بر آنان [[درود]] فرستاده است. [[امام رضا]] {{ع}} فرمود: مقصود [[خدا]] [[آل]] [[محمّد]] است<ref>بحار الأنوار، ج ۲۳ ص ۱۶۷.</ref>. [[ائمه]]، [[خلافت]] را خاصّ [[آل]] [[محمّد]] مى‌دانستند و دیگران را [[غاصب]] مى‌شمردند. [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: در جایگاهى نشستند که [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}}، از آنان به آن جایگاه سزاوارترند<ref>{{متن حدیث|جَلَسُوا مَجْلِساً كَانَ آلُ مُحَمَّدٍ أَحَقَّ بِهِ مِنْهُمْ}}؛ بحار الأنوار، ج ۲۴ ص ۳۱۰.</ref>.


[[حاکم نیشابوری]] بعد از [[نقل حدیث]] [[کعب بن عجره]] می‌گوید: من این [[حدیث]] را تخریج کردم تا استفاده کننده بداند که [[اهل بیت]] و [[آل]] همگی همان [[پنج تن]] آل عبایند<ref>{{عربی|و إنما خرجته لیعلم المستفید أن أهل البیت و الآل جمیعا هم}}؛حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۶۰، حدیث ۴۷۱۰.</ref>. [[بیهقی]] نیز بابی را تحت عنوان {{عربی|باب بیان أهل بیته الذین هم آله}} آورده است<ref>بیهقی، السنن الکبری، ج۲، ص۲۱۲.</ref>.
[[امام باقر]] {{ع}} نیز دربارۀ مرجعیّت دینى [[خاندان پیامبر]] فرمود: "[[خداوند]]، [[آل]] [[محمّد]] را درهایى قرار داد که از آنها به سوى [[خدا]] باید رفت"<ref>{{متن حدیث|جَعَلَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الْأَبْوَابَ الَّتِي يُؤْتَى مِنْهَا }}؛ بحار الأنوار، ج ۸ ص ۳۳۶ح۵.</ref> در غدیریّۀ مهم و دلنشین ناشى صغیر [[شناخت حق]] به وسیلۀ [[آل]] [[محمّد]] بیان شده است<ref>{{عربی|بآل محمد عرف الصواب و في أبياتهم نزل الكتاب‏}}؛ تمام قصيده را در «الغدير» ج ۴ ص ۲۵ بخوانيد.</ref>.


[[ابن طلحه شافعی]] می‌گوید: [[پیامبر]]{{صل}} یکی را به دیگری [[تفسیر]] کرده، پس لفظ تفسیر شده با لفظ تفسیر شده به واسطه آن در معنا یکی است. پس لفظی به لفظ دیگر تبدیل شده با اتحاد معنا؛ لذا آل او همان اهل بیت اوست و اهل بیت او همان آل است؛ بنابراین قول، هر دو در معنا متحدند.
در [[غدیر خم]]، با معرفى [[امام علی|على]] {{ع}} به [[امامت]] [[مسلمین]]، سوق دادن [[امّت]] به سوى خاندانى بود که پایگاه نزول [[قرآن]] و مهبط [[وحى]] بودند. اگر [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}}، محوریّت مى‌یافتند و [[مردم]] در امور [[دین]] و [[دنیا]] و در مسائل اخلاقى و سیاسى به [[اهل بیت]] {{عم}} روى مى‌آوردند، از سرچشمۀ [[اسلام]] سیراب مى‌شدند و گرفتار بیراهه‌ها نمى‌گشتند. [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} از نگاه دیگر همۀ کسانى‌اند که [[موالات]] این دودمان را پذیرفته‌اند و در [[فکر]] و [[عقیده]] و [[سلوک]] و مواضع، تابع عترت‌اند. همچنانکه که {{متن حدیث|سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْت‏}} بود، هرکس [[اهل]] [[تقوا]] و [[حبّ]] [[اهل بیت]] باشد، از این [[خاندان]] و از [[آل]] [[محمّد]] است.


کاشف این [[حقیقت]] این که اصل «آل» [[اهل]] بوده و هاء به همزه تبدیل شده است و دلیل آن این که «هاء» در تصغیر برمی‌گردد و لذا در تصغیر آل «أهیل» گفته می‌شود و تصغیر، [[اسما]] را به اصول خود بازمی‌گرداند<ref>{{عربی|فالنبی{{صل}} فسر أحدهما بالآخر، فالمفسر والمفسر به [[سواء]] فی المعنی، فقد أبدل لفظاً بلفظ مع [[اتحاد]] المعنی فیکون آله [[أهل]] بیته و أهل بیته آله، فیتحدان فی المعنی علی هذا القول و یکشف حقیقة ذلک أن أصل آل أهل فأبدلت الهاء همزة، و یدل علیه أن الهاء ترد فی التصغیر فیقال فی تصغیر آل: أهیل، والتصغیر یرد الأشیاء إلی أصولها}}؛ نصیبی شافعی، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ص۳۷.</ref>.
[[امام باقر|حضرت باقر]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|مَنْ أَحَبَّنَا فَهُوَ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَيْتِ‏}}<ref>اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۴۷ به نقل از تفسير عيّاشى.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} نیز فرمود: {{متن حدیث|مَنِ اتَّقَى مِنْكُمْ وَ أَصْلَحَ فَهُوَ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْت‏}}<ref>اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۴۸ به نقل از تفسير عيّاشى.</ref>. [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]] {{صل}} نیز فرمود: "[[آل]] [[محمد]] {{صل}} هرکسى است که پرواپیشه باشد"<ref>{{متن حدیث| آلُ مُحَمَّدٍ كُلُّ تَقِي‏"}}؛ اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۴۷ به نقل از تفسير عيّاشى.</ref>. این پیوند، پیوندى روحى، فکرى، معنوى و مکتبى است.
[[ابن تیمیه]] می‌گوید: صحیح آن است که «[[آل محمد]]» [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} هستند و این چیزی است که از [[شافعی]] و [[احمد بن حنبل]] نقل شده است<ref>{{عربی|والصحیح أن آل محمد هم أهل بیته، و هذا هو المنقول عن الشافعی و أحمد}}؛ احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه، منهاج السنة النبویة، ج۷، ص۷۵.</ref>.


[[ابن اثیر]] در کتاب [[النهایة (کتاب)|النهایة]] می‌نویسد: [[اختلاف]] شده که [[آل پیامبر]]{{صل}} کیان‌اند؛ اکثر بر آن هستند که آنان همان [[اهل بیت]] پیامبرند<ref>{{عربی|قد اختلف فی آل النبی{{صل}}: فالأکثر علی أنهم [[أهل]] بیته}}؛ ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج۱، ص۸۱.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۳۰۷.</ref>
[[امام صادق]] {{ع}} فرمود: هرکس [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} را [[دوست]] بدارد و با آنان تولّى داشته باشد و ایشان را بر همۀ [[مردم]] مقدّم بدارد، به خاطر قرابتى که نسبت به [[پیامبر]] دارند، او از [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} است، به خاطر منزلتى که نزد آل محمد دارد، نه آنکه عینا از آنان باشد، بلکه به خاطر تولّى و پیروى که نسبت به آنان دارد، از آنان شمرده مى‌شود و این [[حکم خدا]] در [[قرآن]] است که: {{متن قرآن|وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ}}<ref>سوره مائده آیه۵۱.</ref> و {{متن قرآن|فَمَن تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي}}<ref>سوره ابراهیم آیه۳۶.</ref> <ref>بحار الأنوار، ج ۶۵ ص ۳۵ ح ۷۳.</ref> هم خطّى و همفکرى و همراهى با هرگروه، [[انسان]] را جزو آنان مى‌سازد. هرکس که در [[اندیشه]] و عمل، محمّدى و علوى و محمّدى و علوى و [[اهل بیت|اهل بیتى]] باشد، [[آل]] [[پیامبر خاتم|محمد]] {{صل}} است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۵.</ref>.


== منابع ==
== منابع ==
خط ۵۷: خط ۳۴:
# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]
# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
# [[پرونده:IM010404.jpg|22px]] [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


نسخهٔ کنونی تا ‏۱ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۳۲

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اهل بیت است. آل محمد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آل محمد در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

آل محمد (ص) آل هرکس به ذریّه و نسل و فرزندان او گفته مى‌شود. آل محمد (ص) نیز ذرّیه و عترت آن حضرت است.

مقدمه

آل به فرزندان و خاندان یک شخص گفته می‌‌شود. آل محمد، یعنی عترت و خاندان او که به آنان "اهل بیت" نیز گفته می‌‌شود. شامل پیامبر (ص)، حضرت علی، حضرت زهرا و یازده امام از نسل آن حضرت می‌‌گردد.

محبت، مودّت، احترام، یاد کرد، زیارت و پیروی از آل محمد (ص) مورد سفارش دین است. در درودی که بر رسول خدا (ص) به صورتِ "صلوات" فرستاده می‌‌شود، لازم است بر آل محمد هم درود فرستاد. خاندان پیامبر، داناترین افراد به دین خدا و نزدیک‌ترین مردم به حضرت محمد (ص) و شایسته‌ترین افراد برای تبعیت و الگوگیری‌اند و "حبّ آل محمد" مایه نجات و رستگاری و قبولی اعمال است و پیروان اهل بیت در خط مستقیم اسلام‌اند و گمراه نمی‌شوند[۱].

آل محمد چه کسانی هستند؟

امام صادق (ع) ذریّۀ محمّد را آل او دانسته و امامان را اهل او شمرده است.[۲]آل، دربارۀ کسانى به‌کار برده مى‌شود که مخصوص و متّصل به یک شخص‌اند، یا از روى قرابت و خویشاوندى، یا از روى موالات. آل پیامبر، خویشاوندان اویند. هرآل نبى، امت نبى هست، امّا هرامّت نبى، آل او نیست.[۳] "به گروه، خاندان و فرزندان هرکس آل او گفته مى‌شود"[۴].

در قرآن نیز آل موسى، آل فرعون، آل ابراهیم، آل داوود، آل یعقوب و... به‌کار رفته است. وقتى آل محمد (ص) گفته مى‌شود، عترت پاک پیامبر و خاندان آن حضرت مورد نظر است که از آنان به اهل بیت (ع) هم تعبیر شده است. آل محمّد و عترت و اهل بیت، شامل همسران آن حضرت نمى‌شود. وقتى آیۀ تطهیر دربارۀ اهل بیت (ع) نازل شد، امّ سلمه همسر پیامبر پرسید: آیا من از اهل تو نیستم؟ فرمود: تو به سوى نیکى و خیرى، لکن اهل بیت (ع) من اینان على، فاطمه، حسن و حسین (ع) هستند.[۵] وقتى پیامبر دربارۀ اهل بیت خویش سفارش مى‌کرد، پرسیدند: اهل بیت تو کیانند؟ فرمود: اهل بیت من على و دو نواده‌ام و نه امام از فرزندان حسین (ع)اند، امامان امین و معصوم، اینان اهل بیت و عترت منند، از گوشت و خون من[۶].

امامان شیعه، پیوسته تأکید داشتند که آل محمد را مطرح کنند و بر آنان درود بفرستند. این نوعى خط سیاسى در مقابل شیوۀ امویان و عباسیان نیز به‌شمار مى‌رفت که تلاش بر محو نام این خاندان داشتند. صلوات بر پیامبر و آل محمّد، ازاین‌رو مورد تأکید است. اینکه پیامبر فرمود: هرکس بر من صلوات بفرستد ولى بر آل من نفرستد، بوى بهشت به مشامش نمى‌رسد،[۷] براى توجّه دادن به این مسیر نورانى و صراط حقّى است که منتهى به خدا مى‌شود. پیامبر اسلام (ص)، اساس اسلام را حبّ اهل بیت دانسته است: [۸] و از معارف دینى هرچه از این خانه و خاندان بیرون نیامده باشد، قابل اطمینان نیست و به تعبیر امام باقر (ع) مکتب غیر آل محمّد باطل و بیراهه است[۹].

در قرآن از آل یاسین یاد شده و خدا بر آنان درود فرستاده است. امام رضا (ع) فرمود: مقصود خدا آل محمّد است[۱۰]. ائمه، خلافت را خاصّ آل محمّد مى‌دانستند و دیگران را غاصب مى‌شمردند. امام صادق (ع) فرمود: در جایگاهى نشستند که آل محمد (ص)، از آنان به آن جایگاه سزاوارترند[۱۱].

امام باقر (ع) نیز دربارۀ مرجعیّت دینى خاندان پیامبر فرمود: "خداوند، آل محمّد را درهایى قرار داد که از آنها به سوى خدا باید رفت"[۱۲] در غدیریّۀ مهم و دلنشین ناشى صغیر شناخت حق به وسیلۀ آل محمّد بیان شده است[۱۳].

در غدیر خم، با معرفى على (ع) به امامت مسلمین، سوق دادن امّت به سوى خاندانى بود که پایگاه نزول قرآن و مهبط وحى بودند. اگر آل محمد (ص)، محوریّت مى‌یافتند و مردم در امور دین و دنیا و در مسائل اخلاقى و سیاسى به اهل بیت (ع) روى مى‌آوردند، از سرچشمۀ اسلام سیراب مى‌شدند و گرفتار بیراهه‌ها نمى‌گشتند. آل محمد (ص) از نگاه دیگر همۀ کسانى‌اند که موالات این دودمان را پذیرفته‌اند و در فکر و عقیده و سلوک و مواضع، تابع عترت‌اند. همچنانکه که «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْت‏» بود، هرکس اهل تقوا و حبّ اهل بیت باشد، از این خاندان و از آل محمّد است.

حضرت باقر (ع) فرمود: «مَنْ أَحَبَّنَا فَهُوَ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَيْتِ‏»[۱۴]. امام صادق (ع) نیز فرمود: «مَنِ اتَّقَى مِنْكُمْ وَ أَصْلَحَ فَهُوَ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْت‏»[۱۵]. پیامبر خدا (ص) نیز فرمود: "آل محمد (ص) هرکسى است که پرواپیشه باشد"[۱۶]. این پیوند، پیوندى روحى، فکرى، معنوى و مکتبى است.

امام صادق (ع) فرمود: هرکس آل محمد (ص) را دوست بدارد و با آنان تولّى داشته باشد و ایشان را بر همۀ مردم مقدّم بدارد، به خاطر قرابتى که نسبت به پیامبر دارند، او از آل محمد (ص) است، به خاطر منزلتى که نزد آل محمد دارد، نه آنکه عینا از آنان باشد، بلکه به خاطر تولّى و پیروى که نسبت به آنان دارد، از آنان شمرده مى‌شود و این حکم خدا در قرآن است که: ﴿وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ﴾[۱۷] و ﴿فَمَن تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي﴾[۱۸] [۱۹] هم خطّى و همفکرى و همراهى با هرگروه، انسان را جزو آنان مى‌سازد. هرکس که در اندیشه و عمل، محمّدى و علوى و محمّدى و علوى و اهل بیتى باشد، آل محمد (ص) است[۲۰].

منابع

  1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
  2. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی

پانویس

  1. ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۵.
  2. ↑ معانى الأخبار، ص ۹۴ ح ۱،۲ و ۳.
  3. ↑ مفردات، راغب اصفهانى.
  4. ↑ آل الرّجل، اهله و عیاله و اتباعه؛ معجم الألفاظ و الأعلام القرآنيه، محمّد اسماعيل ابراهيم.
  5. ↑ كافى، ج ۱ ص ۲۸۷.
  6. ↑ «َ عَلِيٌّ وَ سِبْطَايَ وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ أَئِمَّةٌ أُمَنَاءُ مَعْصُومُونَ أَلَا إِنَّهُمْ أَهْلُ بَيْتِي وَ عِتْرَتِي مِنْ لَحْمِي وَ دَمِي.»؛ اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۱.
  7. ↑ وسائل الشيعه، ج ۴ ص ۱۲۱۹، نيز به مدخل صلوات در همين كتاب مراجعه شود.
  8. ↑ «أَسَاسُ الْإِسْلَامِ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ»؛ وسائل الشيعه، ج ۱۱ ص ۱۴۱.
  9. ↑ «كُلُّ مَا لَمْ يَخْرُجْ مِنْ هَذَا الْبَيْتِ فَهُوَ بَاطِل‏»؛ وسائل الشيعه، ج ۸ ص ۵۰..
  10. ↑ بحار الأنوار، ج ۲۳ ص ۱۶۷.
  11. ↑ «جَلَسُوا مَجْلِساً كَانَ آلُ مُحَمَّدٍ أَحَقَّ بِهِ مِنْهُمْ»؛ بحار الأنوار، ج ۲۴ ص ۳۱۰.
  12. ↑ «جَعَلَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الْأَبْوَابَ الَّتِي يُؤْتَى مِنْهَا »؛ بحار الأنوار، ج ۸ ص ۳۳۶ح۵.
  13. ↑ بآل محمد عرف الصواب و في أبياتهم نزل الكتاب‏؛ تمام قصيده را در «الغدير» ج ۴ ص ۲۵ بخوانيد.
  14. ↑ اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۴۷ به نقل از تفسير عيّاشى.
  15. ↑ اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۴۸ به نقل از تفسير عيّاشى.
  16. ↑ « آلُ مُحَمَّدٍ كُلُّ تَقِي‏"»؛ اهل البيت فى الكتاب و السنّه، ص ۵۴۷ به نقل از تفسير عيّاشى.
  17. ↑ سوره مائده آیه۵۱.
  18. ↑ سوره ابراهیم آیه۳۶.
  19. ↑ بحار الأنوار، ج ۶۵ ص ۳۵ ح ۷۳.
  20. ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۵.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=آل_محمد&oldid=1304606»