|
|
(۱۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) |
خط ۱: |
خط ۱: |
| {{خرد}} | | {{مدخل مرتبط |
| {{ولایت}}
| | | موضوع مرتبط = هدایت |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| | | عنوان مدخل = |
| : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از زیرشاخههای '''[[هدایت]]''' است. "'''[[هدایت]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:</div>
| | | مداخل مرتبط = [[هدایت به امر در حدیث]] - [[هدایت به امر در کلام اسلامی]] |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| | | پرسش مرتبط = |
| : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[هدایت در قرآن]] | [[هدایت در حدیث]] | [[هدایت در کلام اسلامی]] | [[هدایت در عرفان اسلامی]]</div>
| | }} |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[هدایت (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
| |
| <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
| |
| امام افزون بر ارشاد و هدایت ظاهری، دارای مرتبهای از ولایت باطنی و تکوینیِ غیری است که با آن، هدایت باطنی و معنوی مردم را به اذن الهی بر عهده دارد و به واسطۀ رسیدن به مرتبۀ یقین، قرب الهی و نورانیّت درونی، در قلوب انسانهای شایسته تأثیر و تصرّف مینماید و آنها را به سوی مرتبۀ کمال و غایت ایجاد، جذب و هدایت میکند، از این هدایت به «هدایت به امر» تعبیر شده است.<ref>[[سیدمحمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سیدمحمد حسین]]، [[المیزان فی تفسیر القرآن|المیزان فی تفسیر القرآن (ترجمه سیدمحمدباقر موسوی)، ج 1، ص 411]]</ref>
| |
|
| |
|
| ==چیستی هدایت و انواع آن== | | == معناشناسی == |
| ===چیستی هدایت===
| | [[هدایت]] به معنای [[ارشاد]] و [[راهنمایی]] بر چیزی، همراه با [[لطف]] و [[خیرخواهی]] است<ref>راغب اصفهانی، مفردات، ص ۸۳۵.</ref> که هم در امور مادّی و هم در [[امور معنوی]] میتواند معنا پیدا کند<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱۱، ص۲۶۸.</ref>. |
| *هدایت به معنای ارشاد و راهنمایی بر چیزی، همراه با لطف و خیرخواهی است <ref> راغب اصفهانی، مفردات، ص 835</ref>. هدایت هم در امور مادّی و هم در امور معنوی است <ref> ر.ک؛ مصطفوی، 1360، ج 11: 268</ref>. هدایت گاهی عمومی و تکوینی و گاهی تشریعی است و نیز گاهی توفیقی [هدایت معنوی و باطنی] از طرف خداوند است برای کسانی که در مسیر رسیدن به کمال حرکت کنند؛ مانند قول خداوند: ﴿وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا...﴾ <ref> سورۀ عنکبوت، آیۀ 69</ref> .<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ص 836</ref>. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| ===انواع هدایت===
| |
| *هدایت بر دو قسم است: تکوینی و تشریعی. هدایت تکوینی هدایتی است که به امور تکوینی تعلّق میگیرد مانند: «قَالَ رَبُّنَا الَّذِی أَعْطَى کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى» <ref> سورۀ طه، آیۀ 50</ref>. و هدایت تشریعی هدایتی است مربوط به امور تشریعی، از قبیل اعتقادات و اعمال صالح مانند: امر و نهی، بعث و زجر، ثواب و عقاب خداوند. هدایت تشریعی خود بر دو قسم است: الف) ارائة طریق و نشان دادن راه، مانند: «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا» <ref> سورۀ انسان، آیۀ 3</ref>. ب) ایصال الی المطلوب و رساندن به مقصود. مانند: «فَمَن یُرِدِ اللّهُ أَن یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإِسْلاَمِ...» <ref> سورۀ انعام، آیۀ 125</ref>. <ref> طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان، ج 7، ص 476 ـ 478</ref>
| |
| *هدایت پیشوایان الهی نیز از دو طریق انجام میگیرد: گاه به امر و نهی قناعت میکنند و گاه با نفوذ باطنی در دلهای لایق و آماده، آنها را به مقامات معنوی هدایت میکنند <ref> مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 17، ص 167</ref>. بنابراین، هدایت به شیوۀ «رساندن» آن است که قلب به صورت خاصّی انبساط پیدا میکند، بدون هیچ گرفتگی، قول حق را پذیرفته، به عمل صالح میگراید و از تسلیم شدن در برابر امر خدا و اطاعت از حکم او امتناع نداشته باشد <ref> ر.ک؛ طباطبائی، 1374، ج 7: 478</ref>. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref> هدایت امام از نوع هدایت به نحو ایصال به مطلوب میباشد؛ یعنی گرفتن دست خلق و رساندن به حق است.<ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| ===نیاز انسان به هدایت===
| |
| *انسان ها علاوه بر حیات ظاهری، حیات باطنی دیگری (حیات معنوی) دارند که از اعمال آنها سرچشمه میگیرد، رشد میکند و خوشبختی و بدبختی آنها در زندگی آن سرا، بستگی به آن دارد. <ref>[[سیدمحمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سیدمحمد حسین]]، [[شیعه در اسلام|شیعه در اسلام، ص 194]]</ref> همان گونه که انسان برای رسیدن به سعادت در حیات ظاهری و مادّی نیاز به راهنما و پیشوا دارد، در حیات معنوی نیز به مربّی و راهنما نیازمند است. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| ==چیستی امام و رابطۀ آن با هدایت==
| |
| ===معنای لغوی===
| |
| *امام در لغت به معنای "اصل، مرجع، مقتدا، پیشوا، قصد به همراه توجّه خاص" آمده است. <ref>ر.ک. ابنفارس، معجم مقاییس اللغه، ج 1: 21 و 31؛ ابنمنظور، لسان العرب، ج 12: 24 و مصطفوی، التحقیق، ج 1: 135</ref>. امام کسی است که یک قوم و یا گروه به او اقتدا میکنند و او پیشوای آن قوم باشد <ref>ر.ک؛ فراهیدی، العین، ج 8: 429ـ428 و جوهری، الصحاح، ج 5: 1866ـ1863</ref>. بنابراین، امام به معنای پیشوا و مرجعی است که مورد قصد و توجّه مردم میباشد.<ref>ر.ک.فیّومی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، ج 12، ص 22 </ref>. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>. <ref>[[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان(مقاله)|نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان]]</ref>
| |
| ===معنای اصطلاحی===
| |
| *متکلّمان شیعه، امامت را به ریاست بالاصالة و غیرنیابتی و عمومی از جانب خداوند بر مکلّفین، در امور دین یا در امور دین و دنیا <ref> ر.ک؛ مفید، اوائل المقالات، ص 280؛ طوسی، قواعد العقاید، ص 83؛ بحرانی، النجاة فی القیامة، ص 41 و سیوری حلّی، الإعتماد فی شرح واجب الإعتقاد، ص 87</ref> تعریف کردهاند. امام افزون بر وظیفۀ اجرایی دین، مسئول تبیین و تفسیر دین، تربیت مردم و هدایت باطنی و معنوی آنان نیز میباشد. امامت در شیعه تالی تلو نبوّت، بلکه در بعضی از جهات از نبوّت بالاتر است، همچنان که انبیای اولوالعزم در پایان کار به امامت رسیدهاند و بسیاری از انبیا امام نبودهاند <ref> ر.ک؛ مفید، اوائل المقالات، ص 40ـ39 و 65؛ مطهّری، ولاء و ولایتها، ص 127ـ126 و مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج 1، ص 483</ref>. امامت مفهوم وسیعی دارد و شامل ولایت معنوی نیز می شود <ref> مطهّری، ولاء و ولایتها، ص 57</ref>. امام هدایتکنندهای است که با امر الهی خود هدایت میکند. پس امامت از نظر باطن، ولایتی است که امام بر اعمال مردم دارد و هدایت او مانند انبیا و رسولان تنها راهنمایی از طریق موعظۀ حسنه و صرف نشانی دادن نیست... <ref> ر.ک؛ طباطبائی، المیزان، ج 1، ص 411</ref>. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| *[[امام]] رابط بین مردم و خداوند در اعطاء فیض باطنی از جانب خداوند و اخذ آن از جانب مردم است. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| |
| *[[امامت]] امری مجعول از جانب خداست که البته این جعل، جعل تکوینی است، یعنی [[امامت]] مقامی نیست که ما به آن رأی بدهیم. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| |
| *به دلیل اهمیّت مسئلۀ امامت در فرهنگ اسلامی، در کتابهای حدیثی شیعه و سنّی از قول پیامبر(صلی الله علیه و آله)آمده است: «مَنْ مَاتَ وَلَمْ یُعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مَیْتَةً جَاهِلِیَّةً» <ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 135 و صحیح مسلم، ج 3، ص 1478</ref>.
| |
| *امام با حقیقت و نورانیّت باطن ذات خود، در قلوب شایسته و زمینهدار مردم تأثیر و تصرّف مینماید و آنها را به سوی کمال و غایت ایجاد، جذب و هدایت میکند، امام کسی است که از جانب حق تعالی برای پیشروی صراط ولایت اختیار شده است و زمام هدایت معنوی مردم را در دست گرفته است.<ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| *در جای دیگر گفته شده: امامت عبارت است از تحقق بخشیدن برنامههای دینی اعم از حکومت به معنای وسیع کلمه و اجرای حدود و احکام خدا و اجرای عدالت اجتماعی و همچنین تربیت و پرورش نفوس در ظاهر و باطن و این مقام از مقام رسالت و نبوّت برتر است... در حقیقت مقام امامت، مقام تحقق بخشیدن به اهداف مذهب و هدایت به معنای «ایصال به مطلوب» است نه فقط «ارایه طریق». افزون بر آن «هدایت تکوینی» را نیز شامل میشود یعنی تأثیر باطن و نفوذ روحانی امام و تابش شعاع وجودش در قلب انسانهای آماده و هدایت معنوی آن... نیز: امام رئیس حکومت و پیشوای اجتماع و رهبر مذهبی و مربی اخلاق و رهبر باطنی و درونی است.»<ref>طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان، ج 1، ص 272 ـ 275</ref>. <ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 1</ref>. <ref>[[فتح الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح الله]]، [[بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»(مقاله)|بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»]]، [[پژوهش های قرآن و حدیث، ص 110]]</ref>. <ref>[[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان(مقاله)|نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان]]</ref>
| |
| ===ایصال الی مطلوب در امامت و معنای آن===
| |
| *هدایت به معنای ایصال الی المطلوب نوعی تصرف تکوینی در نفوس آدمیان و راه بردن آنها در سیر کمالی و سلوک در مراتب معنوی است. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| |
| *[[امامت]] ضرورتاً به معنای هدایت و ایصال به مطلوب است به صورت ایصال تکوینی. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref> <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| *امامت مقامی است که دارندة آن با امر الهی به هدایت مردم میپردازد و آنان را به مطلوب و مقصود میرساند. هدایت امام تنها نشان دادن راه نیست، بلکه دست خلق گرفتن و به راه حق رساندن است. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| *امام، هدایتگری است که با امر ملکوتی که در اختیار دارد، هدایت میکند، ملکوت، باطن این عالم است و چون ملکوت یا باطن هستی از جمله باطن دلها و اعمال بندگان نزد او حاضر است؛ در این صورت امام از نظر باطن یک نحو ولایتی در اعمال مردم دارد و چون هدایتش در ملکوت دلهاست، همانند هدایت انبیا و رسولان و مؤمنان صرف راهنمایی و آدرس دادن نیست بلکه ایجاد هدایت و به مقصد رساندن است. پس حقیقت نهفته در امامت، هدایتگریِ باطن دلها برای تحقق مقصود میباشد چنانکه گویی این معنا در مفهوم امام اشراب شده و هرگاه قرآن لفظ امام را به کار میبرد، منصرف در این معناست<ref>طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان، ج 1، ص 272 ـ 273</ref>. <ref>[[فتح الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح الله]]، [[بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»(مقاله)|بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»]]، [[پژوهش های قرآن و حدیث، ص 111]]</ref>. <ref>[[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان(مقاله)|نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان]]</ref>
| |
|
| |
|
| ==چیستی نبی و تفاوت آن با امام==
| | [[هدایت]] به دو قسم [[هدایت تکوینی|تکوینی]] و [[هدایت تشریعی|تشریعی]] تقسیم پذیر است<ref>ر.ک: [[علی کربلائی پازوکی|کربلائی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشه علامه طباطبایی و تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشه علامه طباطبایی و تفسیر المیزان]]، [[پژوهشنامه معارف قرآنی (نشریه)|فصلنامه پژوهشنامه معارف قرآنی]]، ص ۸۰.</ref>: |
| *[[نبی]] رابط مردم و خداوند در گرفتن و ابلاغ فیض ظاهریه یعنی شرایع و احکام الهی است. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| | # '''[[هدایت تکوینی]]''': هدایتی است که به امور [[تکوینی]] تعلّق میگیرد و با [[تصرف]] و [[نفوذ]] [[فرمان الهی]] در [[عالم آفرینش]]، صورت میگیرد. مانند: {{متن قرآن|قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى}}<ref>«گفت: پروردگار ما کسی است که آفرینش هر چیز را به (فراخور) او، ارزانی داشته سپس راهنمایی کرده است» سوره طه، آیه ۵۰.</ref>. این [[هدایت]] غیراختیاری بوده و همه را به سوی [[تکامل]] میبرد و در مقابل آن هیچ [[گمراهی]] وجود ندارد<ref>ر.ک: [[عبد الله جوادی آملی|جوادی آملی، عبد الله]]، هدایت در قرآن، ۱۳۸۵ش، ص۵۹.</ref>. |
| *[[نبی]] هدایت کننده اندیشه های ما به سمت اعتقادات درست و اعمال صالحه است، یعنی اندیشه ما را [[نبی]] راه میبرد و اما دل را [[امام]] سیر میدهد. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| | # '''[[هدایت تشریعی]]''': این قسم، از [[طریق وحی]] و فرستادن [[کتابهای آسمانی]] و [[بعثت انبیا]] تحقّق مییابد. در [[هدایت تشریعی]] [[اختیار]] و ارادۀ [[انسان]] دخالت دارد و بدون [[گزینش]] و [[انتخاب]] او این نوع از [[هدایت]] صورت نمیپذیرد؛ از این رو، از جانب [[انسان]]، تخلفپذیر است و در صورتی که به غیر [[برنامه الهی]] [[تمسک]] جوید به [[ضلالت]] و [[گمراهی]] دچار شده است<ref>ر.ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، تفسیر نمونه، ۱۳۷۳ش، ج۲۶، ص۴۰۰.</ref>. |
| *در تفسیر المیزان دربارۀ تفاوت نبی و امام آمده است: [[نبوت]] به معنای ارائه طریق است و [[نبی]] کسی است که یتحمل النبأ یعنی خبر را از طریق فرشته [[وحی]] میگیرد و تلقی [[وحی]] میکند؛ ولی [[امامت]] مقامی است فوق [[نبوت]] و بالاتر از گرفتن نبأ و اعطا خبر به مردم! چون اعلام خبر به مردم به معنای ارائه طریق است، یعنی [[نبی]] کسی است که [[وحی]] را دریافت میکند و بعد به مردم ابلاغ میکند. [[نبی]] میگوید حلال و حرام خدا و صحیح و ناصحیح خدا همینهایی است که من در اختیار شما میگذارم و او فقط راه از چاه مشخص میکند. پس کار [[نبی]] صرفاً میشود ارائه طریق! ولی [[امام]] علاوه بر ارائه طریق، واسطه تکوینی برای اعطاء فیض الهی به قلوب انسانهاست. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| |
| *[[امام]] کسی است که از حیث مقام [[امامت]] با قدرت ولایی که دارد و از راه تصرفاتی که در جان و قلب و نفوس انسانها دارد، آنها را از انحراف و سقوط باز میدارد نه این که صرفاً ارائه طریق کند. بنابراین [[امامت]] فوق [[نبوت]] و فوق ارائه طریق است<ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| |
| *به بیان دیگر احکام را که خداوند میخواهد در اختیار انسانها قرار دهد، واسطهاش [[نبی]] است و به وسیله [[نبی]] این احکام منتشر میشود. پس تشریع و ابلاغ احکام با [[نبوت]] تناسب دارد و هدایت در محور تکوین با [[امامت]] مناسب است یا به تعبیر دقیقتر، [[امامت]] در محور تکوین و [[نبوت]] بر محور تشریع است. {{عربی|اندازه=150%|" فالامام دلیل هاد للنفوس الی مقاماتها"}} [[امام]] واسطه است که انسانها و نفوس بشری به مقاماتی که باید برسند، نائل شوند. {{عربی|اندازه=150%|" کما ان النبی دلیل یهدی الناس الی الاعتقادات الحقه و الاعمال الصالحه"}} یعنی [[نبی]] اعتقادات درست را و به عباراتی اندیشه صحیح را در اختیار انسانها میگذارد، ولی [[امام]] فوق این کارها، جذب و انجذاب دارد و دلها را سیر میدهد.<ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| |
| *قرآن نیز در کنار نبوّت، موضوع دیگری را به نام امامت مطرح میکند و آن را ناشی از اراده و امر الهی میداند و یا حتّی آن را مقامی برتر از نبوّت میشمارد که پس از پیمودن مراحل مختلف و آزمایشهای سخت، صلاحیّت آن برای افرادی خاص (پیامبران و امامان) به وجود میآید.<ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| *باید توجه داشت، اجتماع [[نبوت]] و [[امامت]] در یک شخص هم ممکن است و هم واقع شده است، کما اینکه در پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و حضرت ابراهیم و در فرزندش اسماعیل و اسحاق چنین بوده است. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref> .<ref>[[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان(مقاله)|نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان]]</ref>
| |
| ==هدایت به امر==
| |
| *در مورد امامت بحثی مطرح شده است با عنوان هدایت به امر؛ در این زمینه گفته شده است، برجستهترین معنایی که امامت قابل تطبیق بر آن است، هدایت باطنی و ملکوتی و هدایت به معنای ایصال به مطلوب است؛ زیرا قرآن یکی از ویژگیهای ائمه را هدایت به امرالله بیان میکند؛ «امرالله» که امام، مردم را با آن هدایت میکند، چهره ثابت و ملکوتی جهان طبیعت است، امام براساس پیوند با مقام «کُن فَیکُون» و ارواح انسانها و به عنوان مظهر مقلّبالقلوب، هر چیز را براساس ملکوت آن و با تصرف در قلب آن، هدایت میکند. این هدایت، فیض درونی است که از ناحیه خدای سبحان به قلوب نورانی ائمه و از آنجا به دلهای مؤمنان میرسد. امامت به این معنا مقامی ملکوتی و فراتر از شئون ظاهری و دنیایی است. <ref>جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی</ref>. <ref>[[فتح الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح الله]]، [[بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»(مقاله)|بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»]]، [[پژوهش های قرآن و حدیث، ص 110]]</ref>
| |
| *به عبارت دیگر، امام افزون بر ارشاد و هدایت ظاهری، دارای مرتبهای از ولایت باطنی و تکوینیِ غیری است که با آن، هدایت باطنی و معنوی مردم را به اذن الهی بر عهده دارد و به واسطۀ رسیدن به مرتبۀ یقین، قرب الهی و نورانیّت درونی، در قلوب انسانهای شایسته تأثیر و تصرّف مینماید و آنها را به سوی مرتبۀ کمال و غایت ایجاد، جذب و هدایت میکند. علاّمه طباطبایی در ذیل آیۀ 124 سورۀ بقره از این هدایت به «هدایت به امر» تعبیر میکند. <ref>[[سیدمحمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سیدمحمد حسین]]، [[المیزان فی تفسیر القرآن|المیزان فی تفسیر القرآن (ترجمه سیدمحمدباقر موسوی)، ج 1، ص 411]]</ref>. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref> یعنی به طور خلاصه هدایت به امر از نظر علامۀ طباطبایی، همان هدایت باطنی تکوینی است که در آیات دیگر قرآن از آن یاد شده است مانند آیه 81 سوره یس.<ref>[[فتح الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح الله]]، [[بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»(مقاله)|بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»]]، [[پژوهش های قرآن و حدیث، ص 107]]</ref> هدایت به امر، امری ملکوتی و تصرّفی باطنی است. <ref>[[سیدمحمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سیدمحمد حسین]]، [[المیزان فی تفسیر القرآن|المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 273]]</ref>. <ref>[[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان(مقاله)|نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان]]</ref>
| |
| *قرآن کریم هدایت امام را «هدایت به امر خدا» یعنی ایجاد هدایت دانسته است، در حالی که هدایت انبیا و رسل را صرف نشان دادن راه سعادت و شقاوت بیان میفرماید. این هدایت از شئون امامت است که به ابراهیم(ع) داده شد <ref>[[سیدمحمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سیدمحمد حسین]]، [[المیزان فی تفسیر القرآن|المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 411 و 412 و ج 14، ص 428]]</ref>. از آنجا که در قرآن همه جا هدایت امام را مقیّد به امر کرده، با این قید فهمانده که امامت به معنای مطلق هدایت نیست، بلکه به معنای هدایتی است که به امر خدا صورت میگیرد. مانند آیه 73 سورة انبیا و آیة 23 سورة سجده ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا...﴾ <ref>[[سیدمحمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سیدمحمد حسین]]، [[المیزان فی تفسیر القرآن|المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 411]]</ref>. این معنا آنگاه که بر مسئلة هدایت تطبیق میشود، مساوی با هدایت باطنی و ایصال به مطلوب است. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>. <ref>[[فتح الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح الله]]، [[بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»(مقاله)|بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»]]، [[پژوهش های قرآن و حدیث، ص 111]]</ref> باید دانست "هدایت به امر" دفعی است در برابر "هدایت به خلق" که دلالت بر تدریج دارد و زمانبر است. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| *هدایت به امر هدایتی است تخلّفناپذیر، لذا امام در واقع، رابط بین مردم و پروردگارشان در گرفتن بهرههای معنوی و باطنی و نیز رساندن آن به مردم است، همچنانکه پیامبر(صلی الله علیه و آله) رابط بین مردم و پروردگارشان در گرفتن بهرههای ظاهری (ادیان الهی از طریق وحی) و رساندن آن به مردم است. <ref>[[سیدمحمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سیدمحمد حسین]]، [[المیزان فی تفسیر القرآن|المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 410 و 411 و ج 2، ص 23 ـ 24]]</ref>. قرآن کریم که هدایت امام را هدایت به امر خدا، یعنی ایجاد هدایت دانسته، هدایت انبیاء، رسل و مؤمنین را نشان دادن راه سعادت و شقاوت بیان میفرماید: «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِیُبَیِّنَ لَهُمْ فَیُضِلُّ اللّهُ مَن یَشَاءُ وَیَهْدِی مَن یَشَاءُ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ» <ref>سورۀ ابراهیم، آیۀ 4</ref>. <ref>[[سیدمحمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سیدمحمد حسین]]، [[المیزان فی تفسیر القرآن|المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 411</ref>. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| *امام صادق(علیه السلام) در این زمینه میفرمایند: «إِنَّ الْأَئِمَّةَ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِمَامَانِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی ـ وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَا بِأَمْرِ النَّاسِ یُقَدِّمُونَ أَمْرَ اللَّهِ قَبْلَ أَمْرِهِمْ وَ حُکْمَ اللَّهِ قَبْلَ حُکْمِهِمْ قَالَ وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ یُقَدِّمُونَ أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَمْرِ اللَّهِ وَ حُکْمَهُمْ قَبْلَ حُکْمِ اللَّهِ وَ یَأْخُذُونَ بِأَهْوَائِهِمْ خِلَافَ مَا فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 216</ref>. <ref>[[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان(مقاله)|نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان]]</ref>
| |
| ===مراد از ولایت و امر تکوینی===
| |
| * نکته: مراد از ولایت باطنی یا تکوینی، نوعی اقتدار و تسلّط تکوینی است که با پیمودن صراط عبودیّت و رسیدن به مقام قرب برای امام به اذن الهی حاصل میشود و شخص با داشتن چنین قدرتی قافلهسالار معنویّات، مسلّط بر ضمایر و شاهد بر اعمال و حجّت زمان میشود. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref>
| |
| *مراد از امر تکوینی نیز فیض معنوی و مقامات باطنیه است که خدا عطا میفرماید یعنی اصل وجود کمال که برای کسی حاصل میشود به واسطه وجود [[امام]] است. مثلاً اگر کسی عالم میشود به واسطه ولایت اوست که این فیض از مبدأ به این متعلم رسیده است. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| |
| *امر تکوینی عبارت است از: {{عربی|اندازه=150%|" الفیض المعنویه و المقامات الباطنّیه التی یهتدی الیها المومنون باعمالهم الصالحه و یتلبسون بها رحمه من ربهم"}} مراد از امر همان فیضهای معنوی و مدارج باطنی است که اهل [[ایمان]] با اعمال صالح خود به آنها میرسند و در پرتو رحمت پروردگار آنها را کسب میکنند<ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| |
| ===جدا بودن هدایت به امر از معنای ارائه طریق===
| |
| *این هدایت به معنای ارائه طریق نیست و لذا [[امامت]] غیر از [[نبوت]] است. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| |
| *دلیل اینکه هدایت به معنای ارائه طریق نیست، این است که مقام [[امامت]] بعد از جعل [[نبوت]] است و [[نبوت]] از ارائه طریق منفک نمیباشد پس [[امامت]] باید یک مقام دیگری باشد. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| |
|
| |
|
| ==هدایت به امر، تفسیر امامت== | | == معنای هدایت به امر == |
| *هدایت به امر تفسیر معنای [[امامت]] است. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| | هدایت به امر موضوعی است که در برخی از [[آیات قرآن]] به آن اشاره شده است؛ آیهای که از آن موضوع [[هدایت به امر]] برای [[منصب امامت]] استفاده شده است، آیۀ ۲۴ [[سورۀ سجده]] است: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری میکردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref>. در اینکه منظور از واژۀ "امر"، [[امر تشریعی]] ([[دستورات الهی]] در [[شرع]]) است یا [[امر تکوینی]] ([[نفوذ]] [[فرمان الهی]] در عالم [[آفرینش]]) و یا هر دوی آنها، [[اختلاف]] نظر است؛ لذا میتوان سه [[تفسیر]] برای [[آیه]] در نظر گرفت: |
| *در تفسیر المیزان ذیل آیۀ 73 سورۀ انبیاء آمده است: {{عربی|اندازه=150%|" و ظاهر قوله ﴿{{متن قرآن|أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}﴾، ان الهدایه بالامر یجری مجری المفسر لمعنی الامامه "}} <ref>[[علامه طباطبایی|طباطبایی، محمد حسین]]، تفسیر المیزان، ج 14، ص 304</ref> عبارت {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}﴾}} مفسر معنای [[امامت]] است. خداوند میفرماید ما اینها را [[امام]] قرار دادیم و معنای [[امام]] و [[امامت]] این است که {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}﴾}} پس هدایت به امر همان معنای [[امامت]] است. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| | |
| == هدایت به امر از شئون امامت== | | === نظریه نخست: [[امر تشریعی]] === |
| *هدایت به امر از شئون [[امامت]] است. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref> در تفسیر المیزان دربارۀ اینکه چرا هدایت به امر از شئون امامت است گفته شده: {{عربی|اندازه=150%|" لان الله سبحانه جعل ابراهیم اماما بعد جعله نبیا"}}. زمانی که خداوند به [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} میفرماید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا}}﴾}} این در اواخر عمر ایشان بوده و [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} مقام [[نبوت]] را دارا بودهاند. خود این مطلب چندین دلیل دارد: دلیل روشن، این است که اعطا امامت بعد از ابتلائات و آزمایشات سختی بوده و سختترین ابتلا برای [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} ذبح [[حضرت اسماعیل]]{{ع}} بود. و از طرف دیگر [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} بنا به نقل [[قرآن]] میفرماید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَهَبَ لِي عَلَى الْكِبَرِ إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبِّي لَسَمِيعُ الدُّعَاء}}﴾}}<ref> سپاس خداوند را که با پیری، اسماعیل و اسحاق را به من بخشید به راستی پروردگارم شنوای دعاست؛ سوره ابراهیم، آیه: ۳۹.</ref> پس معلوم میشود آزمایش ذبح [[حضرت اسماعیل]]{{ع}} در دوران کهولت و اواخر عمر [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} بوده است و چون مسأله ذبح [[حضرت اسماعیل]]{{ع}} بزرگترین آزمایش و ابتلا [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} بود و ایشان در این امتحان موفق شد، خداوند بعد از طی این مراحل او را به مقام [[نبوت]] رساند<ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref> و [[امامت]] اگر همان [[نبوت]] باشد، معنا ندارد حضرت ابراهیمی که مقام [[امامت]] را دارا بوده است دوباره خداوند خطاب به ایشان بفرماید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا}}﴾}} اگر [[امامت]] همان [[نبوت]] و به معنای ارائه طریق باشد، این تکرار، لغو و بیجا؛ <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref> و تحصیل حاصل است<ref>[[فتح الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح الله]]، [[بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»(مقاله)|بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»]]، [[پژوهش های قرآن و حدیث، ص 107]]</ref>. علاوه بر اینکه زمانی که حضرت ابراهیم آنرا برای فرزندان خود طلب نمود خداوند فرمود عهد ما به ستمکاران نمی رسد. <ref>طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان، ج 1، ص 403 ـ 408</ref>. <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref> بنابراین [[امامت]] غیر از [[نبوت]] و مقامی بالاتر از آن است؛ <ref>[[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]</ref> [[نبوت]] صرفاً همان هدایت است به معنای ارائه طریق. و باید دانست: {{عربی|اندازه=150%|" و لا تنفک النبوه عن الهدایه بمعنی ارائه الطریق"}} هدایت به معنای ارائه طریق همان [[نبوت]] است و [[نبوت]] جدای از هدایت به معنای ارائه طریق نیست: {{عربی|اندازه=150%|" فلا یبقی للامامه الا الهدایه بمعنی الا یصال الی المطلوب"}} یعنی [[امامت]] یک نوع تحریک و ایصال مأموم است، یک نوع هل دادن انسانها به سمت فلاح و رستگاری است و ایصال الی المطلوب یعنی رساندن و واصل کردن {{عربی|اندازه=150%|" و هو نوع تصرف تکوینی فی النفوس"}} چون [[امام]] دارای [[ولایت]] است، نوعی تصرف در دلها میکند و آنها را به سمت مطلوب میبرد.<ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>. <ref>[[فتح الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح الله]]، [[بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»(مقاله)|بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»]]، [[پژوهش های قرآن و حدیث، ص 107]]</ref>. <ref>[[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان(مقاله)|نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان]]</ref>
| | این دیدگاه بر این است که [[هدایت به [[امر الهی]]]] به معنای [[امر تشریعی]] است. از این رو، مراد از [[هدایت به امر]]، [[هدایت تشریعی]] خواهد بود. از منظر این گروه، ظاهر [[آیه]] و تعبیرات [[روایات]] همین معنا را تداعی میکند<ref>ر.ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، تفسیر نمونه، ج۱۷، ص ۱۶۷.</ref>. |
| ==معنای امر در "یهدون بامرنا"==
| | |
| *مهمترین آیه ایی که از آن برداشت هدایت به امر برای امامت شده است آیۀ 73 سورۀ انبیاء است: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا»؛ باید ملاحظه شود که معنای امر در این آیه چیست؟ در این زمینه گفته شده است: چون هدایت به امر همان تصرف تکوینی و امر باطنی است که قبلا به آن اشاره شد، لذا مراد از امر در "یهدون بامرنا" امر تشریعی نیست، بلکه امر تکوینی است. <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| | === نظریه دوم: [[امر تکوینی]] === |
| *در تفسیر المیزان در این زمینه آمده است: [[امامت]] نوعی تصرف تکوینی در نفوس و در جان های انسان ها است، {{عربی|اندازه=150%|" و هی نوع تصرف تکوینی فی النفوس لتسییرها فی سیر الکمال و نقلها من موقف معنوی الی موقف آخر"}} تسییر از باب تفعیل به معنای راه بردن است. یعنی در مسیر سوق دادن و سیر دادن، البته به صورت تکوینی، مثل این که شما دست کسی را بگیرید و در راهی او را بکشید. [[امام]] هم نوعی کشش و جاذبه دارد که با آن افراد را در مسیر هدایت راه میبرد. نکته مهم این است که هدایت [[امام]] و سیر دادنش مکانی نیست بلکه از یک موقف معنوی است به یک موقف معنوی دیگر، یعنی [[امام]] به انسانها در مراتب معنوی سیر استکمالی میدهد. [[علامه طباطبایی|علامه]] میفرمایند {{عربی|اندازه=150%|" و اذ کانت تصرفاً تکویناً و عملاً و باطنییاً فالمراد بالامر الذی تکونوا بالهدایته لیس هو الامر التشریحی الا اعتباری"}} یعنی چون این ولایت، یک تصرف تکوینی و یک عمل باطنی است و [[امام]] در جان انسانها تکویناً این تاثیر را میگذارد، پس مراد از امری هم که در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}﴾}} آمده امر تشریعی نیست بلکه امریست که تفسیر آن در آیه دیگری آمده که میفرماید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ فَسُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ}}﴾}}<ref> فرمان او جز این نیست که چون چیزی را بخواهد بدو میگوید: باش! بیدرنگ خواهد بود.پس پاکا آنکه فرمانفرمایی هر چیز در دست اوست و به سوی او بازگردانده میشوید؛ سوره یس، آیه: ۸۲- ۸۳.</ref> [[علامه طباطبایی|علامه]] از این آیه استفاده کردهاند که "امر" در "یهدون بامرنا" امر تکوینی است نه امر تشریعی و از طریق [[وحی]] ابلاغ میشود، فرمودهاند: {{عربی|اندازه=150%|" فالمراد بالامر الذی تکون بالهدایت لیس هو الامر تشریعی الاعتباری بل ما تسیره فی قوله: ﴿{{متن قرآن|إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ فَسُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ}}﴾"}} <ref>[[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]</ref>
| | این دیدگاه بر این است که هدایت به [[امر الهی]] به معنای [[امر تکوینی]] است. برخی<ref>ر. ک. تفسیر المیزان جلد اول صفحه ۲۷۵.</ref> معتقدند [[هدایت به امر]] همان [[تصرف]] [[تکوینی]] و امر [[باطنی]] است؛ لذا مراد از «امر» در {{متن قرآن|يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}} [[امر تشریعی]] نیست، بلکه [[امر تکوینی]] است<ref>ر.ک: [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]].</ref> و [[هدایت]] به آن نیز [[هدایت تکوینی]] خواهد بود. |
| *نکتۀ دیگر اینکه، خداوند مسألة هدایت را مقیّد به «امر الهی» می کند، و می فرماید: ﴿یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾، مهم در امر هدایت همین است که از فرمان الهی سرچشمه گیرد، نه از امر مردم و خواهش و تمنّای دل، یا تقلید از این و آن.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 17، ص 166</ref>. <ref>[[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان(مقاله)|نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان]]</ref>
| | |
| ==نتیجه گیری==
| | بنابراین، [[امام]] افزون بر [[ارشاد]] و [[هدایت ظاهری]]، دارای مرتبهای از [[ولایت باطنی]] و تکوینیِ غیری است که با آن، [[هدایت باطنی]] و [[معنوی]] [[مردم]] را به [[اذن الهی]] بر عهده دارد و به واسطۀ رسیدن به مرتبۀ [[یقین]]، [[قرب الهی]] و [[نورانیّت]] درونی، در قلبهای انسانهای [[شایسته]] تأثیر و تصرّف مینماید و آنها را به سوی مرتبۀ کمال [[هدایت]] میکند که از این [[هدایت]] به "[[هدایت به امر]]" تعبیر شده است<ref>ر. ک. [[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی، ج۱، ص۴۱۱.</ref> که امری ملکوتی و تصرّفی [[باطنی]] است<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۷۳.</ref>.<ref>ر.ک: [[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز هدایت به امر امام در تفسیر المیزان (مقاله)|نقش جامعهساز هدایت به امر امام در تفسیر المیزان]]، [[اندیشه علامه طباطبایی (نشریه)|دوفصلنامه اندیشه علامه طباطبایی]].</ref> |
| مهمترین ویژگی که در امامت نهفته است و بشر را بهتر به سرمنزل مقصود واصل میکند، عنصر «هدایت به امر» است. به تعبیر علاّمه طباطبائی: "امامت از نظر باطن یک نحوه ولایت است که امام در اعمال مردم دارد و هدایت او چون هدایت انبیاء و رسولان و مؤمنان صرف راهنمایی از طریق نصیحت و موعظة حسنه و بالأخره صرف آدرس دادن نیست، بلکه هدایت امام دست خلق گرفتن و به راه حق رساندن است."<ref>[[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان(مقاله)|نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان]]</ref>
| | |
| ==منابع==
| | در نگاه صاحبان این نظریه، [[هدایت]] بر دو قسم است؛ یکی به صورت نشان دادن راه (ارائه طریق)<ref>{{متن قرآن|إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا}}«ما به او راه را نشان دادهایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.</ref> و دیگری، رساندن به مقصود (ایصال الی المطلوب) است<ref>{{متن قرآن|فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ كَذَلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ}}«خداوند هر کس را که بخواهد راهنمایی کند دلش را برای (پذیرش) اسلام میگشاید و هر کس را که بخواهد در گمراهی وانهد دلش را تنگ و بسته میدارد گویی به آسمان فرا میرود؛ بدین گونه خداوند عذاب را بر کسانی که ایمان نمیآورند؛ برمیگمارد» سوره انعام، آیه ۱۲۵.</ref>.<ref>ر. ک. [[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، المیزان، ج۷، ص۴۷۶ ـ ۴۷۸.</ref> بدین ترتیب، [[هدایت]] [[پیشوایان الهی]] نیز از دو طریق انجام میگیرد: گاه به [[امر و نهی]] [[قناعت]] میکنند ([[هدایت تشریعی]]) و گاه با [[نفوذ]] [[باطنی]] در دلهای لایق و آماده، آنها را به [[مقامات معنوی]] [[هدایت]] میکنند ([[هدایت تکوینی]] و [[باطنی]])<ref>ر.ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، تفسیر نمونه، ج۱۷، ص ۱۶۷.</ref>. |
| * [[پرونده:Mar.jpg|22px]] [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|'''هدایت به امر در تفسیر المیزان''']]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]]
| | |
| * [[علی کربلایی پازوکی|کربلایی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی(مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشة علاّمه طباطبائی]]، [[فصلنامه معارف قرآنی]]
| | [[امام]]، به واسطۀ [[ولایتی]] که بر [[قلوب]] و [[اعمال]] [[مردم]] دارد با امری ملکوتی، [[هدایت]] میکند و هدایتش چون [[هدایت]] [[انبیا]] و [[رسولان]]، فقط [[راهنمایی]] از راه [[نصیحت]] و موعظۀ [[حسنه]] و آدرس دادن نیست، بلکه [[هدایت]] [[امام]]، [[دست]] [[خلق]] را گرفتن و به راه [[حق]] رساندن است<ref>ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۶۷ به بعد.</ref>. این مسئله بدان جهت است که از یک سو، [[منصب امامت]] بعد از [[جعل]] [[نبوت]] است و از سوی دیگر، [[جایگاه]] [[نبوت]] از ارائۀ طریق جدا نیست؛ پس [[امامت]] باید [[مقام]] دیگری باشد<ref>ر. ک. [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت به امر در تفسیر المیزان]]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]].</ref>، چراکه اگر همان ارائۀ طریق باشد تفاوتی با [[مقام نبوت]] ندارد در حالی که بر اساس [[منابع اسلامی]] [[منصب امامت]] با [[نبوت]] متفاوت است و بعد از آن قرار دارد. |
| * [[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان(مقاله)|نقش جامعهساز «هدایت به امر» امام در تفسیر المیزان]]
| | |
| * [[فتح الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح الله]]، [[بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»(مقاله)|بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای «هدایت به امر»]]، [[پژوهش های قرآن و حدیث]]
| | === نظریه سوم: [[امر تکوینی]] و [[امر تشریعی]] === |
| ==پانویس== | | این دیدگاه بر این است که هدایت به [[امر الهی]] به معنای عام است؛ یعنی شامل [[امر تکوینی]] و [[امر تشریعی]] میشود. بر اساس این نظریه، در نظر گرفتن معنای [[تکوینی]] برای واژه «[[أمر]]»، یکی از [[شئون امامت]] و شاخههای [[هدایت]] است، اما جمله {{متن قرآن|يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}} را منحصر به این معنی دانستن، موافق ظاهر [[آیه]] نیست. بنابراین، مانعی ندارد که "امر" هم"[[امر تکوینی]]" و هم" [[تشریعی]]" را در بر گیرد و هر دو معنی [[هدایت]] در [[آیه]] جمع باشد؛ ضمن آنکه این معنی با برخی از [[احادیث]] نیز هماهنگ است<ref>ر.ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، تفسیر نمونه، ج۱۷، ص ۱۶۸.</ref>. |
| {{یادآوری پانویس}} | | |
| {{پانویس2}}
| | == جستارهای وابسته == |
| | {{مدخل وابسته}} |
| | * [[امر الهی]] |
| | {{پایان مدخل وابسته}} |
| | |
| | == منابع == |
| | {{منابع}} |
| | # [[پرونده:Mar.jpg|22px]] [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[هدایت به امر در تفسیر المیزان (مقاله)|'''هدایت به امر در تفسیر المیزان''']]، [[معرفت (نشریه)|ماهنامه معرفت]] |
| | # [[پرونده:12124234.jpg|22px]] [[علی کربلائی پازوکی|کربلائی پازوکی، علی]]، [[هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشه علامه طباطبایی و تفسیر المیزان (مقاله)|هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشه علامه طباطبایی و تفسیر المیزان]]، [[پژوهشنامه معارف قرآنی (نشریه)|فصلنامه پژوهشنامه معارف قرآنی]]. |
| | # [[پرونده:00875678.jpg|22px]] [[علی سروری مجد|سروری مجد، علی]]، [[نقش جامعهساز هدایت به امر امام در تفسیر المیزان (مقاله)|نقش جامعهساز هدایت به امر امام در تفسیر المیزان]]، [[اندیشه علامه طباطبایی (نشریه)|دوفصلنامه اندیشه علامه طباطبایی]] |
| | # [[پرونده:Cover fa.jpg|22px]] [[فتحالله نجارزادگان|نجارزادگان، فتحالله]]، [[بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای هدایت به امر (مقاله)|بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب امامت به معنای هدایت به امر]]، [[پژوهشهای قرآن و حدیث (نشریه)|دوفصلنامه پژوهشهای قرآن و حدیث]] |
| | {{پایان منابع}} |
| | |
| | == پانویس == |
| | {{پانویس}} |
|
| |
|
| [[رده:مدخلهای درجه دو دانشنامه]]
| |
| [[رده:هدایت]] | | [[رده:هدایت]] |