دین‌شناسی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'کف' به 'کف') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = دین | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[دین‌شناسی در نهج البلاغه]] - [[دین‌شناسی در کلام اسلامی]] - [[دین‌شناسی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
'''دین‌شناسی''' از ضرورت‌های نخستینِ [[دینداری]] است. شناخت دین از دو راه امکان‌پذیر است: نخست [[تعقل]] و [[درک]] [[عقلی]] از [[دین]] و دوم استناد به آورندگان [[دین]]، یعنی [[کتاب و سنت]] ([[قرآن]] و [[حدیث]]). مهم‌ترین مسائل دین‌شناسی عبارت است از چیستی [[دین]]؛ [[منشأ دین]]؛ [[معرفت دینی]] و رابطه دین با علم، فلسفه، [[عرفان]]، [[اخلاق]]، [[فرهنگ]]، هنر و غیره. | |||
== | == مقدمه == | ||
[[شناخت]] از ضرورت‌های نخستینِ [[دینداری]] و دین‌مدرای است. [[انسان‌ها]] در عرصه [[زندگی]] باید در راه شناخت دین گام بردارند و به تحقیق و پژوهش در مورد [[دین]] بپردازند، زیرا [[دین]] داری بدون [[شناخت]] و از روی [[تقلید]] قابل قبول نیست و دوام ندارد. دین‌شناسی، [[حافظ دین]] و [[دینداری]] [[انسان]] است، از این‌رو [[فراگیری علم]] [[دین]] بر هر مرد و [[زن]] [[واجب]] است. [[امام علی]] {{ع}} راه [[سعادت انسان]] را در دو چیز می‌داند: [[آدمی]] یا خود باید دانا باشد یا در جست‌وجوی [[دانایی]]، در غیر این‌صورت هلاک خواهد شد<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۵۱۱.</ref>. | |||
== | == روش شناخت دین == | ||
شناخت دین از دو راه امکان‌پذیر است: نخست [[تعقل]] و [[درک]] [[عقلی]] از [[دین]] و دوم استناد به آورندگان [[دین]]، یعنی [[کتاب و سنت]] ([[قرآن]] و [[حدیث]])<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۵۱۱.</ref>. | |||
== | === [[عقل]] === | ||
[[عقل]] یکی از وجوه اصلی تفاوت [[انسان]] با دیگر موجودات است و [[انسان]] به کمک [[عقل]] به مرتبه [[انسانیت]] ارتقا می‌یابد. هرکه دامنه عقلش کوتاه باشد، اعمال نیکش کم و هرکه دامنه عقلش بلند باشد، اعمال نیکش گسترش می‌یابد. از این‌رو [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: [[انسان]] به [[عقل]] خویش [[انسان]] است. حضرتش در [[نامه]] خویش به [[امام حسن]] {{ع}} [[بی‌نیازی]] را [[عقل]] معرفی می‌کند<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱.</ref> و در مقایسه [[شناخت]] [[عقلی]] و [[شناخت]] حسی، به [[برتری]] [[شناخت]] [[عقل]] توجه دارد و می‌فرماید: دیدن، تنها با چشم نیست، چه بسیار چشم‌ها که به صاحبش [[خیانت]] کند؛ اما [[عقل]]، کسی را که از او [[نصیحت]] خواهد [[فریب]] ندهد<ref>{{متن حدیث|لَيْسَتِ الرَّوِيَّةُ كَالْمُعَايَنَةِ مَعَ الْإِبْصَارِ، فَقَدْ تَكْذِبُ الْعُيُونُ أَهْلَهَا، وَ لَا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۷۳.</ref>. | |||
نقش [[تعقل]] و [[درک]] درست در تعالیم وحیانی مورد توجه [[امام]] {{ع}} قرار گرفته است. در [[فرهنگ]] [[علوی]] [[انسان‌ها]] باید [[خرد]] و [[اندیشه]] خود را در بوته نقد [[علوم]] وحیانی قرار دهند و بدین وسیله استعدادهای [[عقلی]] خویش را بارور سازند. در این‌صورت [[انسان‌ها]] می‌توانند در سایه خِرَد [[قرآنی]] خویش، داوری‌های درست از جریان‌های پیش‌رو داشته باشند<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۵۱۱.</ref>. | |||
{{ | |||
[[رده: | === [[کارشناسان دین]] === | ||
[[رده: | تحقیق و [[تفقه]] در [[دین]] با [[درک]] [[عقلی]] شروع می‌شود، اما باید توجه داشت که [[درک]] [[عقل]] به‌تنهایی و بدون [[راهنمایی]] [[کارشناسان دین]] راه به جایی نمی‌برد و چه بسا که موجب [[انحراف]] فرد نیز بشود. [[درک]] [[عقل]] در کنار استناد به [[کتاب خدا]] و [[احادیث]] [[ائمه معصومین]] {{عم}} که در واقع [[کارشناسان دین]] هستند، مسیر می‌شود. [[پیامبر اکرم]] {{صل}} نیز در [[حدیث متواتر ثقلین]]، [[قرآن]] و [[اهل بیت]] خویش را دو یادگار گران‌سنگ خود در میان [[مردم]] می‌داند و سفارش می‌کند که به این دو تمسک جویند تا [[رستگار]] شوند و بدانند که [[قرآن]] و [[اهل بیت]] هرگز از هم جدا نمی‌شوند<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۵۱۱-۵۱۲.</ref>. | ||
== رویکردهای دین‌شناسی معاصر == | |||
در عصر حاضر سه رویکرد عمده در عرصه دین‌شناسی وجود دارد: | |||
# رویکرد سنتی که ویژگی بنیادی آن تصلب بر یافته‌ها و داشته‌های پیشین است و از نوآوری و تحول می‌هراسد. | |||
# رویکرد مقابل سنتی که با ادعای تجدد، اما متأثر از معرفت‌شناسی غربی به تازگی پا به عرصه مطالعات [[دینی]] نهاده است و آن را "جریان متجدد" می‌خوانند. | |||
# رویکردی که نه به مواریث گذشته دین‌شناسی [[تعصب]] می‌ورزد و نه از آن انقطاع می‌جوید و ساختارشکنی می‌طلبد. این رویکرد را می‌توان "جریان مجدد" نام نهاد که در پی گشودن راهی میان تصلب و تجدد است. | |||
پرچمداران این جریان شخصیت‌های برجسته [[علوم دینی]] معاصر همانند [[امام خمینی]] و [[علامه طباطبائی]] هستند. جریان مجدد سعی دارد با بهره‌گیری از ذخایر پیشین و مواریث [[سلف]]، از آورده‌های دیگر [[ملل]] نیز سود بَرَد و با اعتماد به [[نفس]]، در [[ثروت]] [[علمی]] [[بشر]] سهم گذاری کند و به بهانه نوآوری، گذشته خود را یکسره از کف ندهد<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۵۴.</ref>. | |||
== مهم‌ترین مسائل دین‌شناسی== | |||
# چیستی [[دین]]؛ شامل تعاریف و گوهر دین، اهداف، قلمرو و کارکردهای دین، پلورالیزم دینی، [[کمال]]، [[جامعیت]] و جاودانگی دین، [[ایمان]]، [[تجربه دینی]] و... . | |||
# [[منشأ دین]]؛ شامل پنداره‌های روان‌شناختی، زبان‌شناختی، [[جامعه‌شناختی]] و... . | |||
# [[معرفت دینی]]؛ شامل منابع و روش‌های [[شناخت دین]]، [[زبان دین]]، تطور [[فهم دین]]، هرمنوتیک دینی و مباحثی دیگر؛ از قبیل: [[فلسفه]]، [[علوم دینی]] و مناط، [[ارزش]] و زبان گزاره‌های دینی. | |||
# رابطه دین با علم، فلسفه، [[عرفان]]، [[اخلاق]]، [[فرهنگ]]، هنر و.... . امهات مدعیات دینی؛ شامل توجیه‌پذیری [[باورهای دینی]]، معناداری گزاره‌های دینی و موشکافی موضوعاتی همانند [[خدا]]، [[صفات خدا]]، [[شرور]] و کاستی‌ها، [[خلقت]] و چگونگی آن، مجرد و مادی، [[وحی]] و [[نبوت]]، [[اعجاز]]، [[معنای زندگی]]، [[اختیار]]، [[شعائر]] و [[آداب]] و مناسک دینی، [[تکلیف]] و [[نظام اخلاقی]] [[جهان]]، [[سعادت]]، خلود نفس، [[معاد]] و...<ref>دین پژوهی معاصر، ۱۴۲- ۱۴۰.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۲۵۵.</ref> | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:13681049.jpg|22px]] [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۲''']] | |||
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، '''فرهنگ شیعه''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:نبوت عامه]] | |||
[[رده:دین]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۳۷
این مدخل زیرشاخهٔ بحث دین است. دین‌شناسی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دین‌شناسی در نهج البلاغه - دین‌شناسی در کلام اسلامی - دین‌شناسی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارددینشناسی از ضرورت‌های نخستینِ دینداری است. شناخت دین از دو راه امکان‌پذیر است: نخست تعقل و درک عقلی از دین و دوم استناد به آورندگان دین، یعنی کتاب و سنت (قرآن و حدیث). مهم‌ترین مسائل دین‌شناسی عبارت است از چیستی دین؛ منشأ دین؛ معرفت دینی و رابطه دین با علم، فلسفه، عرفان، اخلاق، فرهنگ، هنر و غیره.
مقدمه
شناخت از ضرورت‌های نخستینِ دینداری و دین‌مدرای است. انسان‌ها در عرصه زندگی باید در راه شناخت دین گام بردارند و به تحقیق و پژوهش در مورد دین بپردازند، زیرا دین داری بدون شناخت و از روی تقلید قابل قبول نیست و دوام ندارد. دین‌شناسی، حافظ دین و دینداری انسان است، از این‌رو فراگیری علم دین بر هر مرد و زن واجب است. امام علی (ع) راه سعادت انسان را در دو چیز می‌داند: آدمی یا خود باید دانا باشد یا در جست‌وجوی دانایی، در غیر این‌صورت هلاک خواهد شد[۱].
روش شناخت دین
شناخت دین از دو راه امکان‌پذیر است: نخست تعقل و درک عقلی از دین و دوم استناد به آورندگان دین، یعنی کتاب و سنت (قرآن و حدیث)[۲].
عقل
عقل یکی از وجوه اصلی تفاوت انسان با دیگر موجودات است و انسان به کمک عقل به مرتبه انسانیت ارتقا می‌یابد. هرکه دامنه عقلش کوتاه باشد، اعمال نیکش کم و هرکه دامنه عقلش بلند باشد، اعمال نیکش گسترش می‌یابد. از این‌رو امام علی (ع) می‌فرماید: انسان به عقل خویش انسان است. حضرتش در نامه خویش به امام حسن (ع) بی‌نیازی را عقل معرفی می‌کند[۳] و در مقایسه شناخت عقلی و شناخت حسی، به برتری شناخت عقل توجه دارد و می‌فرماید: دیدن، تنها با چشم نیست، چه بسیار چشم‌ها که به صاحبش خیانت کند؛ اما عقل، کسی را که از او نصیحت خواهد فریب ندهد[۴].
نقش تعقل و درک درست در تعالیم وحیانی مورد توجه امام (ع) قرار گرفته است. در فرهنگ علوی انسان‌ها باید خرد و اندیشه خود را در بوته نقد علوم وحیانی قرار دهند و بدین وسیله استعدادهای عقلی خویش را بارور سازند. در این‌صورت انسان‌ها می‌توانند در سایه خِرَد قرآنی خویش، داوری‌های درست از جریان‌های پیش‌رو داشته باشند[۵].
کارشناسان دین
تحقیق و تفقه در دین با درک عقلی شروع می‌شود، اما باید توجه داشت که درک عقل به‌تنهایی و بدون راهنمایی کارشناسان دین راه به جایی نمی‌برد و چه بسا که موجب انحراف فرد نیز بشود. درک عقل در کنار استناد به کتاب خدا و احادیث ائمه معصومین (ع) که در واقع کارشناسان دین هستند، مسیر می‌شود. پیامبر اکرم (ص) نیز در حدیث متواتر ثقلین، قرآن و اهل بیت خویش را دو یادگار گران‌سنگ خود در میان مردم می‌داند و سفارش می‌کند که به این دو تمسک جویند تا رستگار شوند و بدانند که قرآن و اهل بیت هرگز از هم جدا نمی‌شوند[۶].
رویکردهای دین‌شناسی معاصر
در عصر حاضر سه رویکرد عمده در عرصه دین‌شناسی وجود دارد:
- رویکرد سنتی که ویژگی بنیادی آن تصلب بر یافته‌ها و داشته‌های پیشین است و از نوآوری و تحول می‌هراسد.
- رویکرد مقابل سنتی که با ادعای تجدد، اما متأثر از معرفت‌شناسی غربی به تازگی پا به عرصه مطالعات دینی نهاده است و آن را "جریان متجدد" می‌خوانند.
- رویکردی که نه به مواریث گذشته دین‌شناسی تعصب می‌ورزد و نه از آن انقطاع می‌جوید و ساختارشکنی می‌طلبد. این رویکرد را می‌توان "جریان مجدد" نام نهاد که در پی گشودن راهی میان تصلب و تجدد است.
پرچمداران این جریان شخصیت‌های برجسته علوم دینی معاصر همانند امام خمینی و علامه طباطبائی هستند. جریان مجدد سعی دارد با بهره‌گیری از ذخایر پیشین و مواریث سلف، از آورده‌های دیگر ملل نیز سود بَرَد و با اعتماد به نفس، در ثروت علمی بشر سهم گذاری کند و به بهانه نوآوری، گذشته خود را یکسره از کف ندهد[۷].
مهم‌ترین مسائل دین‌شناسی
- چیستی دین؛ شامل تعاریف و گوهر دین، اهداف، قلمرو و کارکردهای دین، پلورالیزم دینی، کمال، جامعیت و جاودانگی دین، ایمان، تجربه دینی و... .
- منشأ دین؛ شامل پنداره‌های روان‌شناختی، زبان‌شناختی، جامعه‌شناختی و... .
- معرفت دینی؛ شامل منابع و روش‌های شناخت دین، زبان دین، تطور فهم دین، هرمنوتیک دینی و مباحثی دیگر؛ از قبیل: فلسفه، علوم دینی و مناط، ارزش و زبان گزاره‌های دینی.
- رابطه دین با علم، فلسفه، عرفان، اخلاق، فرهنگ، هنر و.... . امهات مدعیات دینی؛ شامل توجیه‌پذیری باورهای دینی، معناداری گزاره‌های دینی و موشکافی موضوعاتی همانند خدا، صفات خدا، شرور و کاستی‌ها، خلقت و چگونگی آن، مجرد و مادی، وحی و نبوت، اعجاز، معنای زندگی، اختیار، شعائر و آداب و مناسک دینی، تکلیف و نظام اخلاقی جهان، سعادت، خلود نفس، معاد و...[۸].[۹]
منابع
پانویس
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص ۵۱۱.
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص ۵۱۱.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱.
- ↑ «لَيْسَتِ الرَّوِيَّةُ كَالْمُعَايَنَةِ مَعَ الْإِبْصَارِ، فَقَدْ تَكْذِبُ الْعُيُونُ أَهْلَهَا، وَ لَا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ»؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۷۳.
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص ۵۱۱.
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص ۵۱۱-۵۱۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۲۵۴.
- ↑ دین پژوهی معاصر، ۱۴۲- ۱۴۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۲۵۵.