صابئه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[صابئه در فقه سیاسی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== مقدمه == | |||
==مقدمه== | |||
* [[دین]] [[صابئین]] یا [[صابئان]] یکی از دین‌هایی است که [[قبل از ظهور اسلام]] در [[شبه جزیره عربستان]] معروف بوده است. اگرچه از منابع کهن [[تاریخی]] استفاده میشود که صابئان از قدیمی‌ترین ملت‌های [[تاریخ]] هستند<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۱۰۸.</ref>، اما درباره [[تاریخ]] این [[دین]] و اینکه مؤسس آن کیست و در چه [[تاریخی]] پیدا شده و نیز در مورد [[عقاید]] ایشان، اقوال مختلف و گاه متفاوت است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۱۸.</ref>. | * [[دین]] [[صابئین]] یا [[صابئان]] یکی از دین‌هایی است که [[قبل از ظهور اسلام]] در [[شبه جزیره عربستان]] معروف بوده است. اگرچه از منابع کهن [[تاریخی]] استفاده میشود که صابئان از قدیمی‌ترین ملت‌های [[تاریخ]] هستند<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۱۰۸.</ref>، اما درباره [[تاریخ]] این [[دین]] و اینکه مؤسس آن کیست و در چه [[تاریخی]] پیدا شده و نیز در مورد [[عقاید]] ایشان، اقوال مختلف و گاه متفاوت است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۱۸.</ref>. | ||
==[[تاریخ]] پیدایش [[صابئین]]== | == [[تاریخ]] پیدایش [[صابئین]] == | ||
*در مورد زمان و مکان و مؤسس این [[آیین]] اقوال متفاوت است، از جمله این اقوال آن است که این [[قوم]] که خود را [[صابی]] می‌‌نامیدند، در جلگه دشت میشان که در مرز انشان یا ایلام یا سومر قدیم بود، [[سکونت]] داشتند. اینان ریشه خود را از [[مصر]] می‌‌دانند که مقارن [[هجرت]] [[یهود]] از [[مصر]] به کنعان، آنها هم به کنعان آمده‌اند. عده‌ای مؤسس آن را "یوذاسف" معرفی کرده‌اند و بعضی بر این باورند که مؤسس این [[آیین]]، نوه [[حضرت]] [[ادریس]] است که [[صابی]] نام داشت و به همین جهت به این نام معروف شده‌اند<ref>رضایی، اصل و نسب دین‌های ایران باستان، ص۴۳۰.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۱۸.</ref>. | * در مورد زمان و مکان و مؤسس این [[آیین]] اقوال متفاوت است، از جمله این اقوال آن است که این [[قوم]] که خود را [[صابی]] می‌‌نامیدند، در جلگه دشت میشان که در مرز انشان یا ایلام یا سومر قدیم بود، [[سکونت]] داشتند. اینان ریشه خود را از [[مصر]] می‌‌دانند که مقارن [[هجرت]] [[یهود]] از [[مصر]] به کنعان، آنها هم به کنعان آمده‌اند. عده‌ای مؤسس آن را "یوذاسف" معرفی کرده‌اند و بعضی بر این باورند که مؤسس این [[آیین]]، نوه [[حضرت]] [[ادریس]] است که [[صابی]] نام داشت و به همین جهت به این نام معروف شده‌اند<ref>رضایی، اصل و نسب دین‌های ایران باستان، ص۴۳۰.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۱۸.</ref>. | ||
==[[عقاید]] و باورهای [[صابئین]]== | == [[عقاید]] و باورهای [[صابئین]] == | ||
* [[آیین]] صابئی بر اثر قلت [[پیروان]] و تقید سخت آنها به [[نهان]] داشتن [[آیین]] خود، در نظر دیگران به صورت رمز و معما در آمده است، چنان‌که اکثر نویسندگان، درباب شرح [[عقاید]] و [[آیین]] [[صابئیان]]، نظریات گوناگونی و گاه متضادی را ابراز داشته‌اند. برخی از [[اعتقادات]] آنها از لابه‌لای کتب [[ادیان]] و [[مذاهب]]، این‌گونه به‌دست آمده است: | * [[آیین]] صابئی بر اثر قلت [[پیروان]] و تقید سخت آنها به [[نهان]] داشتن [[آیین]] خود، در نظر دیگران به صورت رمز و معما در آمده است، چنان‌که اکثر نویسندگان، درباب شرح [[عقاید]] و [[آیین]] [[صابئیان]]، نظریات گوناگونی و گاه متضادی را ابراز داشته‌اند. برخی از [[اعتقادات]] آنها از لابه‌لای کتب [[ادیان]] و [[مذاهب]]، این‌گونه به‌دست آمده است: | ||
# [[اعتقاد]] به خدای یکتای [[ازلی]] و [[ابدی]] و بی‌نهایت، منزه از ماده و [[طبیعت]] و [[نبرد]] عالم [[نورانی]] (علیا) و [[جهان]] ظلمانی (سفلی). [[آدمی]] هم از این دو عنصر تشکیل شده، [[روح]] او از عالم [[نورانی]] و [[جسم]] او از عالم ظلمانی است. | # [[اعتقاد]] به خدای یکتای [[ازلی]] و [[ابدی]] و بی‌نهایت، منزه از ماده و [[طبیعت]] و [[نبرد]] عالم [[نورانی]] (علیا) و [[جهان]] ظلمانی (سفلی). [[آدمی]] هم از این دو عنصر تشکیل شده، [[روح]] او از عالم [[نورانی]] و [[جسم]] او از عالم ظلمانی است. | ||
# [[اعتقاد]] به قدیم بودن دهر و اینکه هرکس بمیرد، روحش به کالبد شخص دیگر منتقل میشود. | # [[اعتقاد]] به قدیم بودن دهر و اینکه هرکس بمیرد، روحش به کالبد شخص دیگر منتقل میشود. | ||
# [[نادرست]] و [[گمراه‌کننده]] بودن کتاب [[تورات]]. | # [[نادرست]] و [[گمراه‌کننده]] بودن کتاب [[تورات]]. | ||
#عدم [[پرستش]] اجرام آسمانی، اما [[عقیده]] به اینکه [[ستارگان]] دارای گوهری هستند که عالم [[نور]] است. | # عدم [[پرستش]] اجرام آسمانی، اما [[عقیده]] به اینکه [[ستارگان]] دارای گوهری هستند که عالم [[نور]] است. | ||
# [[اعتقاد]] به [[معاد]] و وجود دو مکان در [[آخرت]]، دنیای [[نور]] و [[خوبی‌ها]] که همان [[بهشت]] است و دنیای [[تاریکی]] و [[بدی‌ها]] که [[دوزخ]] گفته میشود. | # [[اعتقاد]] به [[معاد]] و وجود دو مکان در [[آخرت]]، دنیای [[نور]] و [[خوبی‌ها]] که همان [[بهشت]] است و دنیای [[تاریکی]] و [[بدی‌ها]] که [[دوزخ]] گفته میشود. | ||
#عده‌ای از [[صابئیان]]، [[حضرت آدم]] را اولین [[پیامبر]] و [[حضرت | # عده‌ای از [[صابئیان]]، [[حضرت آدم]] را اولین [[پیامبر]] و [[حضرت یحیی]] را [[آخرین پیامبر]] می‌‌دانند و [[معتقد]] به (اواثر مزنیا) هستند. یعنی هر فرد، پس از [[مرگ]]، برای سنجش [[اعمال]] خود به جایی به نام (اواثر مزنیا) می‌‌رود که در آنجا درباره او [[داوری]] شده و اعمالش سنجیده میشود که بعد از آن به [[بهشت]] یا به [[جهنم]] می‌‌روند. | ||
#عده‌ای از [[صابئین]] که به [[حرانی]] هم معروفند، به قدمای خمسه معتقدند که دوتای آنها زنده‌اند که [[باری تعالی]] و نفس باشد، و یکی از آنها اثرپذیر و منفعل است و آن هیولاست و دو تای دیگر، نه زنده‌اند و نه فاعل و نه منفعل و آنها عبارتند از: دهر و [[قضا]] (زمان و مکان)<ref>مبلغی آبادانی، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، ج۲، ص۸۳۱؛ رضائی، اصل و نسب ایران باستان، ص۴۵۹.</ref>. | # عده‌ای از [[صابئین]] که به [[حرانی]] هم معروفند، به قدمای خمسه معتقدند که دوتای آنها زنده‌اند که [[باری تعالی]] و نفس باشد، و یکی از آنها اثرپذیر و منفعل است و آن هیولاست و دو تای دیگر، نه زنده‌اند و نه فاعل و نه منفعل و آنها عبارتند از: دهر و [[قضا]] (زمان و مکان)<ref>مبلغی آبادانی، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، ج۲، ص۸۳۱؛ رضائی، اصل و نسب ایران باستان، ص۴۵۹.</ref>. | ||
# [[صابئین]] معتقدند نخست [[کتاب‌های مقدس]] آسمانی به [[آدم]] و پس از وی به [[نوح]] و بعد از او به سام و سپس به رام، و بعد به [[ابراهیم خلیل]]، سپس به [[موسی]] و بعد از آن بر [[یحیی بن زکریا]]، نازل شده است<ref>مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ج۱، ص۲۹۰.</ref>. عمده [[کتاب‌های مقدس]] ایشان عبارتند از: "سدره" یا "[[صحف]]" (بحث در چگونگی [[خلقت]] و پیدایش موجودات)، "ادرفشادهی" یا "سدرادهی" (درباره [[زندگی]] [[حضرت | # [[صابئین]] معتقدند نخست [[کتاب‌های مقدس]] آسمانی به [[آدم]] و پس از وی به [[نوح]] و بعد از او به سام و سپس به رام، و بعد به [[ابراهیم خلیل]]، سپس به [[موسی]] و بعد از آن بر [[یحیی بن زکریا]]، نازل شده است<ref>مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ج۱، ص۲۹۰.</ref>. عمده [[کتاب‌های مقدس]] ایشان عبارتند از: "سدره" یا "[[صحف]]" (بحث در چگونگی [[خلقت]] و پیدایش موجودات)، "ادرفشادهی" یا "سدرادهی" (درباره [[زندگی]] [[حضرت یحیی]] و [[دستورات]] و [[تعالیم]] او) و "قلستا" (درباره مراسم [[ازدواج]] و [[زناشوئی]])<ref>الهامی، تحقیقی درباره صابئان، ص۱۱۷ - ۱۱۵؛ رضایی، اصل و نسب دین‌های ایران باستان، ص۴۶۳.</ref>. | ||
# [[صابئین]] قدیم، برای هر یک از سیارات هفت‌گانه معبدی داشتند و گفته میشود [[خانه]] [[کعبه]] را [[معبد]] سیاره زحل قرار داده بودند. آنان همچنین به [[پرستش]] ماه اهمیت می‌‌دادند. | # [[صابئین]] قدیم، برای هر یک از سیارات هفت‌گانه معبدی داشتند و گفته میشود [[خانه]] [[کعبه]] را [[معبد]] سیاره زحل قرار داده بودند. آنان همچنین به [[پرستش]] ماه اهمیت می‌‌دادند. | ||
*قابل توجه آنکه [[صابئین]] عصر ما خود را پیرو [[حضرت]] [[یحیی نبی]] می‌‌دانند، ولی [[رهبانیت]] ندارند <ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ص۷۶.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۱۹-۳۲۰.</ref>. | * قابل توجه آنکه [[صابئین]] عصر ما خود را پیرو [[حضرت]] [[یحیی نبی]] می‌‌دانند، ولی [[رهبانیت]] ندارند <ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ص۷۶.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۱۹-۳۲۰.</ref>. | ||
==[[مناسک]] و [[عبادات]]== | == [[مناسک]] و [[عبادات]] == | ||
* [[صابئین]] روزی سه‌بار در صبح، ظهر و عصر [[نماز]] می‌‌خوانند و سالی سی و شش روز امساک میکنند. [[کتاب مقدس]] آنان "گنزا [[ربا]]" یعنی [[گنج]] [[عظیم]] است. [[معابد]] آنها از نی و گل است که در کنار رودخانه‌ها برای خود بنا میکنند. | * [[صابئین]] روزی سه‌بار در صبح، ظهر و عصر [[نماز]] می‌‌خوانند و سالی سی و شش روز امساک میکنند. [[کتاب مقدس]] آنان "گنزا [[ربا]]" یعنی [[گنج]] [[عظیم]] است. [[معابد]] آنها از نی و گل است که در کنار رودخانه‌ها برای خود بنا میکنند. | ||
* [[روحانیون]] آنها گنجور نامیده میشود. آنها مؤظفند برای مناسبت‌های مختلف، [[کفاره گناهان]] و همچنین یکشنبه‌ها افراد [[صابی]] را با [[آداب و رسوم]] خاصی [[غسل]] تعمید دهند<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ص۷۶-۷۷.</ref>. | * [[روحانیون]] آنها گنجور نامیده میشود. آنها مؤظفند برای مناسبت‌های مختلف، [[کفاره گناهان]] و همچنین یکشنبه‌ها افراد [[صابی]] را با [[آداب و رسوم]] خاصی [[غسل]] تعمید دهند<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ص۷۶-۷۷.</ref>. | ||
*آنها [[عقد]] را در آب جاری نمی‌کنند، بلکه قبل از مراسم [[عقد]]، باید عروس و داماد در آب رودخانه [[غسل]] تعمید انجام بدهند که این [[غسل]] قبل از [[ازدواج]] در [[آیین]] [[صابی]] الزامی است و به قدری اهمیت دارد که بدون توجه به گرمی و سردی هوا، در آب روان، با تشریفات خاصی باید انجام گیرد<ref>مجله تخصصی کلام اسلامی، شماره ۲۸، ص۸۲.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۰.</ref>. | * آنها [[عقد]] را در آب جاری نمی‌کنند، بلکه قبل از مراسم [[عقد]]، باید عروس و داماد در آب رودخانه [[غسل]] تعمید انجام بدهند که این [[غسل]] قبل از [[ازدواج]] در [[آیین]] [[صابی]] الزامی است و به قدری اهمیت دارد که بدون توجه به گرمی و سردی هوا، در آب روان، با تشریفات خاصی باید انجام گیرد<ref>مجله تخصصی کلام اسلامی، شماره ۲۸، ص۸۲.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۰.</ref>. | ||
==[[صابئین]] در [[قرآن]]== | == [[صابئین]] در [[قرآن]] == | ||
*این اسم سه‌بار در [[قرآن کریم]] ذکر شده است: [[سوره]] بقره [[آیه]] ۶۲<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}} «بی‌گمان از کسانی که (به اسلام) ایمان آورده‌اند و یهودیان و مسیحیان و صابئان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین باور دارند و کاری شایسته میکنند، پاداششان نزد پروردگارشان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۶۲.</ref>، [[سوره]] [[مائده]] [[آیه]] ۶۹<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}} «بی‌گمان (از) مؤمنان و یهودیان و صابئان و مسیحیان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین ایمان آورند و کار شایسته کنند، نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره مائده، آیه ۶۹.</ref> و [[سوره]] [[حج]] [[آیه]] ۱۷<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}} «خداوند میان کسانی که ایمان دارند و کسانی که یهودی‌اند و صابئان و مسیحیان و زرتشتیان و کسانی که شرک می‌ورزند در روز رستخیز داوری می‌کند، | * این اسم سه‌بار در [[قرآن کریم]] ذکر شده است: [[سوره]] بقره [[آیه]] ۶۲<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}} «بی‌گمان از کسانی که (به اسلام) ایمان آورده‌اند و یهودیان و مسیحیان و صابئان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین باور دارند و کاری شایسته میکنند، پاداششان نزد پروردگارشان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۶۲.</ref>، [[سوره]] [[مائده]] [[آیه]] ۶۹<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}} «بی‌گمان (از) مؤمنان و یهودیان و صابئان و مسیحیان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین ایمان آورند و کار شایسته کنند، نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره مائده، آیه ۶۹.</ref> و [[سوره]] [[حج]] [[آیه]] ۱۷<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}} «خداوند میان کسانی که ایمان دارند و کسانی که یهودی‌اند و صابئان و مسیحیان و زرتشتیان و کسانی که شرک می‌ورزند در روز رستخیز داوری می‌کند، بی‌گمان خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره حج، آیه ۱۷.</ref>. در این [[آیات]] صائبان از [[اهل کتاب]] و [[دین]] و در ردیف [[یهود]] و [[نصاری]] معرفی شده‌اند. لحن [[آیات]] بیانگر این است که [[آیین]] صائبان همانند [[آیین یهود]] و [[نصاری]] یک [[آیین]] [[توحیدی]] و آسمانی است و مشمول صفت [[مؤمن]] و [[استحقاق]] [[پاداش]] [[معنوی]] و [[رهایی]] از [[بیم]] و [[اندوه]] قرار گرفته‌اند و اینکه آنها هم، همانند [[پیروان]] سایر [[ادیان آسمانی]]، [[پیامبر]] و شریعتی داشته‌اند و پس از پیامبرشان به‌تدریج دچار انحرافاتی مانند [[تقدیس]] و [[پرستش]] [[ستارگان]] شده‌اند<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۰-۳۲۱.</ref>. | ||
==علمای [[اسلام]] و [[اهل کتاب]] بودن [[صابئین]]== | == علمای [[اسلام]] و [[اهل کتاب]] بودن [[صابئین]] == | ||
*یکی از مباحث این است که آیا [[پیروان]] این [[دین]] [[اهل کتاب]] هستند که [[احکام]] مربوط به آنها برایشان جاری باشد یا نه؟ که دراین‌باره اختلاف‌نظرهایی وجود دارد<ref>ر.ک: زمانی، «طهارت و نجاست اهل کتاب و مشرکان در فقه اسلامی»، مجله تخصصی کلام، ش۲۶.</ref>. | * یکی از مباحث این است که آیا [[پیروان]] این [[دین]] [[اهل کتاب]] هستند که [[احکام]] مربوط به آنها برایشان جاری باشد یا نه؟ که دراین‌باره اختلاف‌نظرهایی وجود دارد<ref>ر. ک: زمانی، «طهارت و نجاست اهل کتاب و مشرکان در فقه اسلامی»، مجله تخصصی کلام، ش۲۶.</ref>. | ||
* [[فقهای شیعه]] به خصوص قدمای آنها صائبان را از جمله [[اهل کتاب]] ندانسته و تنها [[یهود]] و [[نصاری]] و [[مجوس]] را [[اهل کتاب]] می‌‌دانستند. در مقابل این گروه از [[فقهای شیعه]] کسانی هستند که صائبان را [[اهل کتاب]] می‌‌دانند و به اخذ [[جزیه]] از آنها [[فتوا]] می‌‌دهند و از قدما می‌‌توان ابن‌جنید و از معاصرین مرحوم [[آیت‌الله]] [[سید ابوالقاسم خویی]] و [[آیت‌الله]] [[خامنه‌ای]] را می‌‌توان نام برد. همین اختلاف‌نظر در بین فقهای [[اهل سنت]] نیز کم‌وبیش وجود دارد، با این تفاوت که بیشتر آنها برخلاف [[فقهای شیعه]] [[صابئین]] را [[اهل کتاب]] می‌‌دانند<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۱.</ref>. | * [[فقهای شیعه]] به خصوص قدمای آنها صائبان را از جمله [[اهل کتاب]] ندانسته و تنها [[یهود]] و [[نصاری]] و [[مجوس]] را [[اهل کتاب]] می‌‌دانستند. در مقابل این گروه از [[فقهای شیعه]] کسانی هستند که صائبان را [[اهل کتاب]] می‌‌دانند و به اخذ [[جزیه]] از آنها [[فتوا]] می‌‌دهند و از قدما می‌‌توان ابن‌جنید و از معاصرین مرحوم [[آیت‌الله]] [[سید ابوالقاسم خویی]] و [[آیت‌الله]] [[خامنه‌ای]] را می‌‌توان نام برد. همین اختلاف‌نظر در بین فقهای [[اهل سنت]] نیز کم‌وبیش وجود دارد، با این تفاوت که بیشتر آنها برخلاف [[فقهای شیعه]] [[صابئین]] را [[اهل کتاب]] می‌‌دانند<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۱.</ref>. | ||
==[[فرقه‌ها]]== | == [[فرقه‌ها]] == | ||
*صابئان همانند دیگر [[ادیان]] ابتدایی و [[توحیدی]] به فرقه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که [[اصحاب]] [[روحانیت]]، [[اصحاب]] هیکل، [[اصحاب]] اشخاص، مندایی و حرانی‌ها از جمله آنها هستند<ref>الهامی، تحقیقی درباره صابئان، ص۱۱۵-۱۱۷؛ رضایی، اصل و نسب دین‌های ایران باستان، ص۴۶۳.</ref>. با توجه به اینکه این [[دین]] امروز از [[ادیان]] خاموش به حساب می‌‌آید، خیلی نام و نشانی از این انشعابات و فرق نیست<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۱.</ref>. | * صابئان همانند دیگر [[ادیان]] ابتدایی و [[توحیدی]] به فرقه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که [[اصحاب]] [[روحانیت]]، [[اصحاب]] هیکل، [[اصحاب]] اشخاص، مندایی و حرانی‌ها از جمله آنها هستند<ref>الهامی، تحقیقی درباره صابئان، ص۱۱۵-۱۱۷؛ رضایی، اصل و نسب دین‌های ایران باستان، ص۴۶۳.</ref>. با توجه به اینکه این [[دین]] امروز از [[ادیان]] خاموش به حساب می‌‌آید، خیلی نام و نشانی از این انشعابات و فرق نیست<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۱.</ref>. | ||
==وضعیت فعلی== | == وضعیت فعلی == | ||
*با توجه به اهمیت و نقش آب، در اجرای [[مراسم مذهبی]] [[صابئین]]، [[محل زندگی]] آنها معمولاً در سواحل رودخانه‌هاست. [[اعمال]] مذهبی بسیاری همچون [[غسل]] تعمید، رشادمه (عملی شبیه وضوی [[اسلامی]]) و غسل‌های [[واجب]] دیگر از جمله آنهاست. ازاین‌رو این [[قوم]] از دیرباز همواره [[مسکن]] خود را در سواحل پرآب رودخانه‌ها [[حفظ]] نموده است. امروزه نیز آنها در جنوب [[ایران]] و [[عراق]] و در کنار رودخانه‌های کارون و دجله و [[فرات]] [[زندگی]] میکنند<ref>برنجی، قوم از یاد رفته، ص۱۸۶-۱۹۲.</ref>. | * با توجه به اهمیت و نقش آب، در اجرای [[مراسم مذهبی]] [[صابئین]]، [[محل زندگی]] آنها معمولاً در سواحل رودخانه‌هاست. [[اعمال]] مذهبی بسیاری همچون [[غسل]] تعمید، رشادمه (عملی شبیه وضوی [[اسلامی]]) و غسل‌های [[واجب]] دیگر از جمله آنهاست. ازاین‌رو این [[قوم]] از دیرباز همواره [[مسکن]] خود را در سواحل پرآب رودخانه‌ها [[حفظ]] نموده است. امروزه نیز آنها در جنوب [[ایران]] و [[عراق]] و در کنار رودخانه‌های کارون و دجله و [[فرات]] [[زندگی]] میکنند<ref>برنجی، قوم از یاد رفته، ص۱۸۶-۱۹۲.</ref>. | ||
*امروزه حدود هفتاد هزار نفر در [[عراق]] و بیست و پنج هزار نفر از ایشان در [[ایران]] [[زندگی]] میکنند. معمولاً [[صابئین]] به شغل‌های فاخر مانند زرگری، [[صنعت]] و [[تجارت]] مشغول بوده‌اند<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۱.</ref>. | * امروزه حدود هفتاد هزار نفر در [[عراق]] و بیست و پنج هزار نفر از ایشان در [[ایران]] [[زندگی]] میکنند. معمولاً [[صابئین]] به شغل‌های فاخر مانند زرگری، [[صنعت]] و [[تجارت]] مشغول بوده‌اند<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۱.</ref>. | ||
== جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل وابسته}} | |||
==جستارهای وابسته== | |||
{{ | |||
* [[پیروان ادیان آسمانی]] | * [[پیروان ادیان آسمانی]] | ||
* [[اهل کتاب]] | * [[اهل کتاب]] | ||
| خط ۶۰: | خط ۵۹: | ||
* [[نقض ذمه]] | * [[نقض ذمه]] | ||
* [[اقلیتهای مذهبی]] | * [[اقلیتهای مذهبی]] | ||
{{پایان}} | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
{{پایان}} | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
* [[پرونده:10119661.jpg|22px]] [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات علم کلام''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده:صابئه]] | [[رده:صابئه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۴۰
صابئه از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: صابئه در فقه سیاسی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
- دین صابئین یا صابئان یکی از دین‌هایی است که قبل از ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان معروف بوده است. اگرچه از منابع کهن تاریخی استفاده میشود که صابئان از قدیمی‌ترین ملت‌های تاریخ هستند[۱]، اما درباره تاریخ این دین و اینکه مؤسس آن کیست و در چه تاریخی پیدا شده و نیز در مورد عقاید ایشان، اقوال مختلف و گاه متفاوت است[۲].
تاریخ پیدایش صابئین
- در مورد زمان و مکان و مؤسس این آیین اقوال متفاوت است، از جمله این اقوال آن است که این قوم که خود را صابی می‌‌نامیدند، در جلگه دشت میشان که در مرز انشان یا ایلام یا سومر قدیم بود، سکونت داشتند. اینان ریشه خود را از مصر می‌‌دانند که مقارن هجرت یهود از مصر به کنعان، آنها هم به کنعان آمده‌اند. عده‌ای مؤسس آن را "یوذاسف" معرفی کرده‌اند و بعضی بر این باورند که مؤسس این آیین، نوه حضرت ادریس است که صابی نام داشت و به همین جهت به این نام معروف شده‌اند[۳][۴].
عقاید و باورهای صابئین
- آیین صابئی بر اثر قلت پیروان و تقید سخت آنها به نهان داشتن آیین خود، در نظر دیگران به صورت رمز و معما در آمده است، چنان‌که اکثر نویسندگان، درباب شرح عقاید و آیین صابئیان، نظریات گوناگونی و گاه متضادی را ابراز داشته‌اند. برخی از اعتقادات آنها از لابه‌لای کتب ادیان و مذاهب، این‌گونه به‌دست آمده است:
- اعتقاد به خدای یکتای ازلی و ابدی و بی‌نهایت، منزه از ماده و طبیعت و نبرد عالم نورانی (علیا) و جهان ظلمانی (سفلی). آدمی هم از این دو عنصر تشکیل شده، روح او از عالم نورانی و جسم او از عالم ظلمانی است.
- اعتقاد به قدیم بودن دهر و اینکه هرکس بمیرد، روحش به کالبد شخص دیگر منتقل میشود.
- نادرست و گمراه‌کننده بودن کتاب تورات.
- عدم پرستش اجرام آسمانی، اما عقیده به اینکه ستارگان دارای گوهری هستند که عالم نور است.
- اعتقاد به معاد و وجود دو مکان در آخرت، دنیای نور و خوبی‌ها که همان بهشت است و دنیای تاریکی و بدی‌ها که دوزخ گفته میشود.
- عده‌ای از صابئیان، حضرت آدم را اولین پیامبر و حضرت یحیی را آخرین پیامبر می‌‌دانند و معتقد به (اواثر مزنیا) هستند. یعنی هر فرد، پس از مرگ، برای سنجش اعمال خود به جایی به نام (اواثر مزنیا) می‌‌رود که در آنجا درباره او داوری شده و اعمالش سنجیده میشود که بعد از آن به بهشت یا به جهنم می‌‌روند.
- عده‌ای از صابئین که به حرانی هم معروفند، به قدمای خمسه معتقدند که دوتای آنها زنده‌اند که باری تعالی و نفس باشد، و یکی از آنها اثرپذیر و منفعل است و آن هیولاست و دو تای دیگر، نه زنده‌اند و نه فاعل و نه منفعل و آنها عبارتند از: دهر و قضا (زمان و مکان)[۵].
- صابئین معتقدند نخست کتاب‌های مقدس آسمانی به آدم و پس از وی به نوح و بعد از او به سام و سپس به رام، و بعد به ابراهیم خلیل، سپس به موسی و بعد از آن بر یحیی بن زکریا، نازل شده است[۶]. عمده کتاب‌های مقدس ایشان عبارتند از: "سدره" یا "صحف" (بحث در چگونگی خلقت و پیدایش موجودات)، "ادرفشادهی" یا "سدرادهی" (درباره زندگی حضرت یحیی و دستورات و تعالیم او) و "قلستا" (درباره مراسم ازدواج و زناشوئی)[۷].
- صابئین قدیم، برای هر یک از سیارات هفت‌گانه معبدی داشتند و گفته میشود خانه کعبه را معبد سیاره زحل قرار داده بودند. آنان همچنین به پرستش ماه اهمیت می‌‌دادند.
مناسک و عبادات
- صابئین روزی سه‌بار در صبح، ظهر و عصر نماز می‌‌خوانند و سالی سی و شش روز امساک میکنند. کتاب مقدس آنان "گنزا ربا" یعنی گنج عظیم است. معابد آنها از نی و گل است که در کنار رودخانه‌ها برای خود بنا میکنند.
- روحانیون آنها گنجور نامیده میشود. آنها مؤظفند برای مناسبت‌های مختلف، کفاره گناهان و همچنین یکشنبه‌ها افراد صابی را با آداب و رسوم خاصی غسل تعمید دهند[۱۰].
- آنها عقد را در آب جاری نمی‌کنند، بلکه قبل از مراسم عقد، باید عروس و داماد در آب رودخانه غسل تعمید انجام بدهند که این غسل قبل از ازدواج در آیین صابی الزامی است و به قدری اهمیت دارد که بدون توجه به گرمی و سردی هوا، در آب روان، با تشریفات خاصی باید انجام گیرد[۱۱][۱۲].
صابئین در قرآن
- این اسم سه‌بار در قرآن کریم ذکر شده است: سوره بقره آیه ۶۲[۱۳]، سوره مائده آیه ۶۹[۱۴] و سوره حج آیه ۱۷[۱۵]. در این آیات صائبان از اهل کتاب و دین و در ردیف یهود و نصاری معرفی شده‌اند. لحن آیات بیانگر این است که آیین صائبان همانند آیین یهود و نصاری یک آیین توحیدی و آسمانی است و مشمول صفت مؤمن و استحقاق پاداش معنوی و رهایی از بیم و اندوه قرار گرفته‌اند و اینکه آنها هم، همانند پیروان سایر ادیان آسمانی، پیامبر و شریعتی داشته‌اند و پس از پیامبرشان به‌تدریج دچار انحرافاتی مانند تقدیس و پرستش ستارگان شده‌اند[۱۶].
علمای اسلام و اهل کتاب بودن صابئین
- یکی از مباحث این است که آیا پیروان این دین اهل کتاب هستند که احکام مربوط به آنها برایشان جاری باشد یا نه؟ که دراین‌باره اختلاف‌نظرهایی وجود دارد[۱۷].
- فقهای شیعه به خصوص قدمای آنها صائبان را از جمله اهل کتاب ندانسته و تنها یهود و نصاری و مجوس را اهل کتاب می‌‌دانستند. در مقابل این گروه از فقهای شیعه کسانی هستند که صائبان را اهل کتاب می‌‌دانند و به اخذ جزیه از آنها فتوا می‌‌دهند و از قدما می‌‌توان ابن‌جنید و از معاصرین مرحوم آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی و آیت‌الله خامنه‌ای را می‌‌توان نام برد. همین اختلاف‌نظر در بین فقهای اهل سنت نیز کم‌وبیش وجود دارد، با این تفاوت که بیشتر آنها برخلاف فقهای شیعه صابئین را اهل کتاب می‌‌دانند[۱۸].
فرقه‌ها
- صابئان همانند دیگر ادیان ابتدایی و توحیدی به فرقه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که اصحاب روحانیت، اصحاب هیکل، اصحاب اشخاص، مندایی و حرانی‌ها از جمله آنها هستند[۱۹]. با توجه به اینکه این دین امروز از ادیان خاموش به حساب می‌‌آید، خیلی نام و نشانی از این انشعابات و فرق نیست[۲۰].
وضعیت فعلی
- با توجه به اهمیت و نقش آب، در اجرای مراسم مذهبی صابئین، محل زندگی آنها معمولاً در سواحل رودخانه‌هاست. اعمال مذهبی بسیاری همچون غسل تعمید، رشادمه (عملی شبیه وضوی اسلامی) و غسل‌های واجب دیگر از جمله آنهاست. ازاین‌رو این قوم از دیرباز همواره مسکن خود را در سواحل پرآب رودخانه‌ها حفظ نموده است. امروزه نیز آنها در جنوب ایران و عراق و در کنار رودخانه‌های کارون و دجله و فرات زندگی میکنند[۲۱].
- امروزه حدود هفتاد هزار نفر در عراق و بیست و پنج هزار نفر از ایشان در ایران زندگی میکنند. معمولاً صابئین به شغل‌های فاخر مانند زرگری، صنعت و تجارت مشغول بوده‌اند[۲۲].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ طبری، تاریخ، ج۱، ص۱۰۸.
- ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۳۱۸.
- ↑ رضایی، اصل و نسب دین‌های ایران باستان، ص۴۳۰.
- ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۳۱۸.
- ↑ مبلغی آبادانی، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، ج۲، ص۸۳۱؛ رضائی، اصل و نسب ایران باستان، ص۴۵۹.
- ↑ مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ج۱، ص۲۹۰.
- ↑ الهامی، تحقیقی درباره صابئان، ص۱۱۷ - ۱۱۵؛ رضایی، اصل و نسب دین‌های ایران باستان، ص۴۶۳.
- ↑ توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ص۷۶.
- ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۳۱۹-۳۲۰.
- ↑ توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ص۷۶-۷۷.
- ↑ مجله تخصصی کلام اسلامی، شماره ۲۸، ص۸۲.
- ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۳۲۰.
- ↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾ «بی‌گمان از کسانی که (به اسلام) ایمان آورده‌اند و یهودیان و مسیحیان و صابئان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین باور دارند و کاری شایسته میکنند، پاداششان نزد پروردگارشان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۶۲.
- ↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾ «بی‌گمان (از) مؤمنان و یهودیان و صابئان و مسیحیان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین ایمان آورند و کار شایسته کنند، نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره مائده، آیه ۶۹.
- ↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾ «خداوند میان کسانی که ایمان دارند و کسانی که یهودی‌اند و صابئان و مسیحیان و زرتشتیان و کسانی که شرک می‌ورزند در روز رستخیز داوری می‌کند، بی‌گمان خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره حج، آیه ۱۷.
- ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۳۲۰-۳۲۱.
- ↑ ر. ک: زمانی، «طهارت و نجاست اهل کتاب و مشرکان در فقه اسلامی»، مجله تخصصی کلام، ش۲۶.
- ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۳۲۱.
- ↑ الهامی، تحقیقی درباره صابئان، ص۱۱۵-۱۱۷؛ رضایی، اصل و نسب دین‌های ایران باستان، ص۴۶۳.
- ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۳۲۱.
- ↑ برنجی، قوم از یاد رفته، ص۱۸۶-۱۹۲.
- ↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۳۲۱.