آیا جن علم غیب دارد؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

آیا جن علم غیب دارد؟
آیا جن علم غیب دارد؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب
	v; t; e;

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۱:۱۳

آیا جن علم غیب دارد؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آیا در میان مخلوقات فقط انسان عالم به غیب می‌شود؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

پاسخ نخست

آیت‌الله جعفر سبحانی در کتاب «آگاهی سوم یا علم غیب» در این باره گفته است:

«جنّ نمی‌تواند از غیب خبر دهد. خبرهایی را هم که آنها از آینده می‌دهند به این صورت است که در صورت نبودن مانع به آسمان‌ها رفته و اخباری را از ملائکه می‌شنوند. اما بعد از ظهور اسلام دیگر راه‌های آسمان بر آنان به طور کامل بسته شد و هر کدام از ایشان که برای خبر گیری به آسمان می‌روند با شهاب نابود می‌شوند. به خاطر مشاهده همین مطلب بود که عده‌ای از ایشان تحقیق کردند و به پیامبر ایمان آوردند. در زمان حضرت سلیمان بعضی از مردم فکر می‌کردند که اجنّه علم غیب دارند. حضرت سلیمان که می‌دانست به زودی وفات خواهد کرد به خدا عرض کرد: پروردگارا مرگ مرا از جنیان پنهان دار تا مردم بدانند که جنیان عالم به غیب نیستند. حضرت سلیمان بناهای عظیمی داشت. یکی از این بناها را که اجنه شروع به ساخت آن کرده بودند یکسال به اتمام ساخت آن مانده بود. حضرت سلیمان به خاندان خود سپرد که جنّیان را از مرگ من آگاه نکنید تا بنای ساختمان فراغت یابند. یکی از روزها حضرت سلیمان در کاخ بلور تنها ایستاده بود و بر عصای خود تکیه زده بود و به تماشای مناظر عمارت‌های کشور پهناور خود مشغول بود. ملک الموت به شکل جوانی به نزد سلیمان رفت و او را در همان حال قبض روح کرد. جسد بی جان سلیمان مدت‌ها به همان حالی که ایستاده و تکیه به عصا داده بود باقی ماند. سپاهیان و کارگزاران جنّی از دیوارهای بلوری قصر او را می‌دیدند و گمان می‌کردند سلیمان زنده است و به آنان می‌نگرد. از ترس او کسی جرأت نداشت وارد قصر شود تا آنکه خدا موریانه‌ها را فرستاد تا عصای سلیمان را خوردند و سلیمان بر زمین افتاد و همه مردم فهمیدند که جنّیان از یک قدمی خود هم خبر نداشتند چه برسد به آینده! خداوند در این باره می‌فرماید: ﴿فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلاَّ دَابَّةُ الأَرْضِ تَأْكُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ﴾^[۱].»^[۲].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت الله جوادی آملی؛

آیت الله جوادی آملی در کتاب «تسنیم» در این‌باره گفته است: «جن از قدرت تحریکی فراوانی، برخوردار و دارای قدرت آگاهی بر غیب در حدّ تجرّد وهمی آمیخته با کذب است. ارتباط انسان با آن نیز ممکن است. آیه‌هایی مانند: ﴿قَالَ عِفْريتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ﴾ ^[۳] به طور خلاصه، بر آن قدرت تحریکی دلالت دارد. آیه ﴿وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاء فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِيدًا وَشُهُبًا وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَن يَسْتَمِعِ الآنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَّصَدًا﴾ ^[۴] دلیل بر آگاهی آنان بر بعضی از اسرار غیبی گرچه آمیخته با دروغ است» ^[۵].

۲. حجت الاسلام و المسلمین مهری؛

حجت الاسلام و المسلمین سید مرتضی مهری در مقاله «آگاهی‌های غیبی» در این‌باره گفته است:

«از آیه ﴿فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلاَّ دَابَّةُ الأَرْضِ تَأْكُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ﴾^[۶]. معلوم می‏‌شود جن‌ها تصور می‌‏کردند که از غیبِ جهان آگاهند، خداوند پس از این که آنها را مسخّر کرد تا در خدمت حضرت سلیمان (ع) باشند، صحنه‌‏ای به وجود آورد تا آنها بدانند که علم به غیب ندارند: حضرت سلیمان در حالی که بر عصای خویش تکیه داده بود مراقب انجام وظایف آنها بود، در همان حال، مرگ او فرا رسید و همچنان که تکیه داده بود جان سپرد ولی مدّتی به همان حال باقی ماند تا این که موریانه عصای او را خورد و او بر زمین افتاد، آن گاه جنّیانِ دربند، متوجّه شدند که مدتی به این خیال، که آن حضرت، مراقب آنهاست، خدمت اجباری کرده‌‏اند: ﴿فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ﴾ و چون او بر زمین افتاد جنّیان متوجه شدند که اگر از غیب آگاهی داشتند هرگز گرفتار عذاب خوار کننده (خدمت اجباری) نمی‏‌شدند. ولی از همین آیه و همین داستان معلوم می‌‏شود آنها به نحوی بخشی از غیب جهان را متوجه می‏‌شدند که منشأ این توهّم آنها شده است. بنابراین همین آیه دلالت می‌‏کند که به‏‌طور کامل روزنه غیب بسته نیست. در سوره جن، راهی که جنّیان از آن راه به اخبار غیب دست می‌‏یافتند به نحوی بیان شده است؛ در آیه ﴿وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاء فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِيدًا وَشُهُبًا* وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَن يَسْتَمِعِ الآنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَّصَدًا﴾^[۷] از زبان آنها می‌‏فرماید: ﴿وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاء فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِيدًا وَشُهُبًا* وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَن يَسْتَمِعِ الآنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَّصَدًا﴾^[۸] از زبان آنها می‌‏فرماید: و ما آسمان را دیدیم که پر از نگهبانان نیرومند و شهاب‌هاست و ما پیش از این در جایگاهی از آسمان می‌‏نشستیم و (به اخبار آسمان) گوش می‌‏دادیم ولی اکنون اگر کسی گوش فرا دهد شهاب‌هایی برای او در کمین است.

نظیر این مطلب در آیاتی دیگر نیز آمده است. به هر حال از این آیات، روشن می‏‌شود که راه‌هایی برای اطلاع از غیب وجود دارد و جنّیان از بعضی از آن راه‌ها استفاده می‏‌کرده‌اند»^[۹].

۳. حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی؛

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد علی رضایی اصفهانی در کتاب «تفسیر قرآن مهر» در این‌باره گفته‌ است:

«قرآن کریم در آیه چهاردهم سوره‌ی سبأ به مرگ عجیب و عبرت‌آموز سلیمان اشاره می‌کند و می‌فرماید: ﴿فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلاَّ دَابَّةُ الأَرْضِ تَأْكُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ﴾^[۱۰].

واژه‌ تَبیَّنت یا به معنای آشکار شدن و یا به معنای دانستن است. بنابر معنای اول مقصود آن است که بعد از افتادن سلیمان (ع) انسان‌ها فهمیدند که جنیان نیز از اسرار غیب آگاه نیستند. بنابر معنای دوم مقصود آن است که جنیان از مرگ سلیمان آگاه نبودند و فهمیدند که اگر از اسرار غیب آگاه بودند، زودتر از کارهای سخت و مجازت فرار می‌کردند. اگر علم غیب در اختیار خلافکاران باشد از آن سوء استفاده می‌کنند و از مجازات می‌گریزند»^[۱۱].

۴.پژوهشگران وبگاه پرسمان؛

پژوهشگران وبگاه پرسمان، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «﴿قَالَ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ أَيُّكُمْ يَأْتِينِي بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَن يَأْتُونِي مُسْلِمِينَ﴾^[۱۲]. و ﴿قَالَ عِفْريتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ وَإِنِّي عَلَيْهِ لَقَوِيٌّ أَمِينٌ﴾^[۱۳]. و ﴿قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ﴾^[۱۴]. سلیمان گفت: ای بزرگان! کدام یک از شما تخت او را برای من می‌‏آورد پیش از آنکه به حال تسلیم نزد من آیند؟. عفریتی از جنّ گفت: من آن را نزد تو می‏‌آورم پیش از آنکه از مجلست برخیزی و من نسبت به این امر، توانا و امینم. اما کسی که دانشی از کتاب داشت گفت: پیش از آنکه چشم بر هم زنی، آن را نزد تو خواهم آورد؛ و هنگامی که سلیمان آن تخت را نزد خود ثابت و پابرجا دید گفت: این از فضل پروردگار من است، تا مرا آزمایش کند که آیا شکر او را بجا می‏‌آورم یا کفران می‏‌کنم؟ و هر کس شکر کند، به نفع خود شکر می‌‏کند؛ و هر کس کفران نماید پروردگار من، غنیّ و کریم است. در این آیه تصریح شده که وزیر حضرت سلیمان، آصف بن برخیا، بخشی از علم کتاب را داشته و توانسته است با آن علم تخت بلقیس را در چشم بر هم زدنی از یمن تا فلسطین منتقل نماید. پس به یقین او دارای علمی غیبی بوده، چرا که از راه علوم عادی انجام چنین کاری غیر ممکن می‌باشد. در این آیه تصریح شده که حتی جن‌ها نیز از داشتن چنین قدرتی عاجزند»^[۱۵].

۵.پژوهشگران وبگاه تبیان.

پژوهشگران وبگاه تبیان، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «قابليت‌های موجود در جن كه ناشی از نوع خلقتش می‌باشد مانند پنهان بودن از چشم، طی مسافت كردن و غيره اين تصور را در ذهن انسان‌ها ايجاد می‌كند كه اين موجودات از عالم غيب آگاهند. البته بسياری از ارتباط برقراركنندگان آگاهانه به قصد سوؤ استفاده و فريب مردم و يا ناآگاهانه به اين باورها دامن زده‌اند، ولی حقيقت آن است كه تنها خداوند است كه آگاه به غيب می‌باشد و لاغير، چنان چه می‌فرمايد: "خداوند دانای غيب است و غيب خود را بر هيچ كس آشكار نمی‌سازد، مگر بر آن پيامبری كه از او خشنود باشد". و البته بسيار ديده شده در جريان همين احضار روح كه ما آن را احضار جن می‌دانيم، جنيان توانسته‌اند پاسخ‌های درست و مناسبی را ارائه دهند كه آن را نبايد ناشی از علم غيب آنان دانست، زيرا جن‌ها از آنجايی كه به راحتی می‌توانند طی طريق كنند، می‌توانند از همنوعان خود كه در جريان ماجرا قرار دارند پاسخ را جويان شده و به شخص رابط اطلاع دهند و يا از امكانات ديگری استفاده كنند كه ما از آن بی‌خبريم. به هر حال علم غيب چه برای انسان و چه برای جن منتفی است مگر برای عده‌ای خاص كه از طرف خداوند اين توانايی برايشان ممكن می‌شود»^[۱۶].

پرسش‌های مصداقی همطراز

پرسش‌های وابسته

پانویس

↑ «و چون مرگ او را مقرّر داشتیم جز موریانه آنان را به مرگ وی رهنمون نشد که عصایش را می‌خورد و چون به رو درافتاد پریان دریافتند که اگر غیب می‌دانستند در آن رنج خوارکننده نمی‌ماندند» سوره سبأ آیه۱۴.
↑ منشور جاوید، ج۷، ص ۲۲۸ - ۲۴۲.
↑ دیوساری از جن گفت: من آن را پیش از آنکه از جایت برخیزی برایت می‌آورم؛ سوره نمل، آیه: ۳۹.
↑ و اینکه ما آسمان را وارسیدیم و آن را پر از نگهبانان توانمند و شهاب‌ها یافتیم. و اینکه ما در نشستنگاه‌هایی از آن برای شنیدن می‌نشستیم اما اکنون هر کس گوش فرا دارد شهابی را در کمین خود می‌یابد؛ سوره جن، آیه: ۸ - ۹.
↑ تسنیم، ‏ج ۵، ص ۷۰۴.
↑ «و چون مرگ او را مقرّر داشتیم جز موریانه آنان را به مرگ وی رهنمون نشد که عصایش را می‌خورد و چون به رو درافتاد پریان دریافتند که اگر غیب می‌دانستند در آن رنج خوارکننده نمی‌ماندند» سوره سبأ آیه۱۴.
↑ «و اینکه ما آسمان را وارسیدیم و آن را پر از نگهبانان توانمند و شهاب‌ها یافتیم. و اینکه ما در نشستنگاه‌هایی از آن برای شنیدن می‌نشستیم اما اکنون هر کس گوش فرا دارد شهابی را در کمین خود می‌یابد.» سوره جن آیه۸ و ۹.
↑ «و اینکه ما آسمان را وارسیدیم و آن را پر از نگهبانان توانمند و شهاب‌ها یافتیم. و اینکه ما در نشستنگاه‌هایی از آن برای شنیدن می‌نشستیم اما اکنون هر کس گوش فرا دارد شهابی را در کمین خود می‌یابد.» سوره جن آیه۸ و ۹.
↑ مقاله آگاهی‌های غیبی، ماهنامه پاسدار اسلام، شماره ۱۵۵.
↑ «و چون مرگ او را مقرّر داشتیم جز موریانه آنان را به مرگ وی رهنمون نشد که عصایش را می‌خورد و چون به رو درافتاد پریان دریافتند که اگر غیب می‌دانستند در آن رنج خوارکننده نمی‌ماندند» سوره سبأ آیه۱۴.
↑ تفسیر قرآن مهر؛ ج۱۷، ص۴۰.
↑ «(سلیمان) گفت: ای سرکردگان! کدام یک از شما پیش از آنکه (آنان) گردن نهاده نزد من آیند اورنگ آن زن را پیش من می‌آورد؟» سوره نمل، آیه۳۸.
↑ «دیوساری از جن گفت: من آن را پیش از آنکه از جایت برخیزی برایت می‌آورم و من در این کار بسی توانمند درستکارم» سوره نمل، آیه۳۹.
↑ «آن که دانشی از کتاب آسمانی با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون سلیمان آن اورنگ را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش‌های پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است» سوره نمل، آیه۴۰.
↑ وبگاه پرسمان
↑ وبگاه تبیان

[1] «و چون مرگ او را مقرّر داشتیم جز موریانه آنان را به مرگ وی رهنمون نشد که عصایش را می‌خورد و چون به رو درافتاد پریان دریافتند که اگر غیب می‌دانستند در آن رنج خوارکننده نمی‌ماندند» سوره سبأ آیه۱۴.

[2] منشور جاوید، ج۷، ص ۲۲۸ - ۲۴۲.

[3] دیوساری از جن گفت: من آن را پیش از آنکه از جایت برخیزی برایت می‌آورم؛ سوره نمل، آیه: ۳۹.

[4] و اینکه ما آسمان را وارسیدیم و آن را پر از نگهبانان توانمند و شهاب‌ها یافتیم. و اینکه ما در نشستنگاه‌هایی از آن برای شنیدن می‌نشستیم اما اکنون هر کس گوش فرا دارد شهابی را در کمین خود می‌یابد؛ سوره جن، آیه: ۸ - ۹.

[5] تسنیم، ‏ج ۵، ص ۷۰۴.

[6] «و چون مرگ او را مقرّر داشتیم جز موریانه آنان را به مرگ وی رهنمون نشد که عصایش را می‌خورد و چون به رو درافتاد پریان دریافتند که اگر غیب می‌دانستند در آن رنج خوارکننده نمی‌ماندند» سوره سبأ آیه۱۴.

[7] «و اینکه ما آسمان را وارسیدیم و آن را پر از نگهبانان توانمند و شهاب‌ها یافتیم. و اینکه ما در نشستنگاه‌هایی از آن برای شنیدن می‌نشستیم اما اکنون هر کس گوش فرا دارد شهابی را در کمین خود می‌یابد.» سوره جن آیه۸ و ۹.

[8] «و اینکه ما آسمان را وارسیدیم و آن را پر از نگهبانان توانمند و شهاب‌ها یافتیم. و اینکه ما در نشستنگاه‌هایی از آن برای شنیدن می‌نشستیم اما اکنون هر کس گوش فرا دارد شهابی را در کمین خود می‌یابد.» سوره جن آیه۸ و ۹.

[9] مقاله آگاهی‌های غیبی، ماهنامه پاسدار اسلام، شماره ۱۵۵.

[10] «و چون مرگ او را مقرّر داشتیم جز موریانه آنان را به مرگ وی رهنمون نشد که عصایش را می‌خورد و چون به رو درافتاد پریان دریافتند که اگر غیب می‌دانستند در آن رنج خوارکننده نمی‌ماندند» سوره سبأ آیه۱۴.

[11] تفسیر قرآن مهر؛ ج۱۷، ص۴۰.

[12] «(سلیمان) گفت: ای سرکردگان! کدام یک از شما پیش از آنکه (آنان) گردن نهاده نزد من آیند اورنگ آن زن را پیش من می‌آورد؟» سوره نمل، آیه۳۸.

[13] «دیوساری از جن گفت: من آن را پیش از آنکه از جایت برخیزی برایت می‌آورم و من در این کار بسی توانمند درستکارم» سوره نمل، آیه۳۹.

[14] «آن که دانشی از کتاب آسمانی با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون سلیمان آن اورنگ را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش‌های پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است» سوره نمل، آیه۴۰.

[15] وبگاه پرسمان

[16] وبگاه تبیان

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش غیرنهایی}}
 {{جعبه اطلاعات پرسش
-| موضوع اصلی        = [[علم غیب معصوم (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب]]
+| موضوع اصلی = [[علم غیب معصوم (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب]]
-| موضوع فرعی        = آیا جن علم غیب دارد؟
+| تصویر = 7626626262.jpg
-| تصویر             = 7626626262.jpg
+| نمایه وابسته = [[علم غیب غیر خدا (نمایه)|علم غیب غیر خدا]]
-| اندازه تصویر      = 200px
+| مدخل اصلی = [[علم غیب]]
-| نمایه وابسته      = [[علم غیب غیر خدا (نمایه)|علم غیب غیر خدا]]
+| موضوعات وابسته =
-| مدخل اصلی         = [[علم غیب]]
+| پاسخ‌دهندگان = [[جعفر سبحانی|سبحانی]]؛ [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]]؛ [[سید مرتضی مهری|مهری]]؛ [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی]]؛ پژوهشگران [[وبگاه پرسمان]] و پژوهشگران [[وبگاه تبیان]]
-| موضوعات وابسته    =
-| پاسخ‌دهنده         = [[جعفر سبحانی|سبحانی]]
-| پاسخ‌دهندگان       =
 }}
-'''آیا جن علم غیب دارد؟''' یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان ''«[[آیا در میان مخلوقات فقط انسان عالم به غیب می‌شود؟ (پرسش)|آیا در میان مخلوقات فقط انسان عالم به غیب می‌شود؟»]]'' است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[علم غیب]]''' مراجعه شود.
+'''آیا جن [[علم غیب]] دارد؟''' یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان ''«[[آیا در میان مخلوقات فقط انسان عالم به غیب می‌شود؟ (پرسش)|آیا در میان مخلوقات فقط انسان عالم به غیب می‌شود؟»]]'' است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[علم غیب]]''' مراجعه شود.
-==عبارت‌های دیگری از این پرسش==
+== پاسخ نخست ==
+[[پرونده:sobhani.jpg|بندانگشتی|راست|100px|[[جعفر سبحانی]]]]
+آیت‌الله '''[[جعفر سبحانی]]''' در کتاب ''«[[آگاهی سوم یا علم غیب (کتاب)|آگاهی سوم یا علم غیب]]»'' در این باره گفته است:
+«جنّ نمی‌تواند از [[غیب]] خبر دهد. [[خبرهای غیبی|خبرهایی]] را هم که آنها از آینده می‌دهند به این صورت است که در صورت نبودن مانع به آسمان‌ها رفته و اخباری را از [[ملائکه]] می‌شنوند. اما بعد از ظهور اسلام دیگر راه‌های آسمان بر آنان به طور کامل بسته شد و هر کدام از ایشان که برای خبر گیری به آسمان می‌روند با شهاب نابود می‌شوند. به خاطر مشاهده همین مطلب بود که عده‌ای از ایشان تحقیق کردند و به [[پیامبر]] [[ایمان]] آوردند. در زمان [[حضرت سلیمان]] بعضی از مردم فکر می‌کردند که اجنّه [[علم غیب]] دارند. [[حضرت سلیمان]] که می‌دانست به زودی وفات خواهد کرد به خدا عرض کرد: پروردگارا مرگ مرا از جنیان پنهان دار تا مردم بدانند که جنیان [[عالم به غیب]] نیستند. [[حضرت سلیمان]] بناهای عظیمی داشت. یکی از این بناها را که اجنه شروع به ساخت آن کرده بودند یکسال به اتمام ساخت آن مانده بود. [[حضرت سلیمان]] به خاندان خود سپرد که جنّیان را از مرگ من آگاه نکنید تا بنای ساختمان فراغت یابند. یکی از روزها [[حضرت سلیمان]] در کاخ بلور تنها ایستاده بود و بر عصای خود تکیه زده بود و به تماشای مناظر عمارت‌های کشور پهناور خود مشغول بود. ملک الموت به شکل جوانی به نزد [[سلیمان]] رفت و او را در همان حال قبض روح کرد. جسد بی جان [[سلیمان]] مدت‌ها به همان حالی که ایستاده و تکیه به عصا داده بود باقی ماند. سپاهیان و کارگزاران جنّی از دیوارهای بلوری قصر او را می‌دیدند و گمان می‌کردند [[سلیمان]] زنده است و به آنان می‌نگرد. از ترس او کسی جرأت نداشت وارد قصر شود تا آنکه خدا موریانه‌ها را فرستاد تا عصای [[سلیمان]] را خوردند و [[سلیمان]] بر زمین افتاد و همه مردم فهمیدند که جنّیان از یک قدمی خود هم خبر نداشتند چه برسد به آینده! خداوند در این باره می‌فرماید: {{متن قرآن|فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلاَّ دَابَّةُ الأَرْضِ تَأْكُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ}}<ref>«و چون مرگ او را مقرّر داشتیم جز موریانه آنان را به مرگ وی رهنمون نشد که عصایش را می‌خورد و چون به رو درافتاد پریان دریافتند که اگر غیب می‌دانستند در آن رنج خوارکننده نمی‌ماندند» سوره سبأ آیه۱۴.</ref>.»<ref>[http://lib.eshia.ir/26678/7/242 منشور جاوید، ج۷، ص ۲۲۸ - ۲۴۲.]</ref>.
-== پاسخ به این پرسش==
+== پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه ==
-[[پرونده:9030760879.jpg|100px|right|بندانگشتی|]]
+{{پاسخ پرسش
-'''[http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=259899 پژوهشگران وبگاه تبیان]'''، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:
+| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. آیت الله جوادی آملی؛
+| تصویر = 769540432.jpg
+| پاسخ‌دهنده = عبدالله جوادی آملی
+| پاسخ = آیت الله '''[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]]''' در کتاب ''«[[تسنیم (کتاب)|تسنیم]]»'' در این‌باره گفته است:
-::::::«قابليت‌های موجود در جن كه ناشی از نوع خلقتش می‌باشد (مانند پنهان بودن از چشم، طی مسافت كردن و غيره) اين تصور را در ذهن انسان‌ها ايجاد می‌كند كه اين موجودات از عالم غيب آگاهند. البته بسياری از ارتباط برقراركنندگان آگاهانه به قصد سوؤ استفاده و فريب مردم و يا ناآگاهانه به اين باورها دامن زده‌اند، ولی حقيقت آن است كه تنها خداوند است كه آگاه به غيب می‌باشد و لاغير، چنان چه می‌فرمايد: "خداوند دانای غيب است و غيب خود را بر هيچ كس آشكار نمی‌سازد، مگر بر آن پيامبری كه از اوخشنود باشد". و البته بسيار ديده شده در جريان همين احضار روح كه ما آن را احضار جن می‌دانيم، جنيان توانسته‌اند پاسخ‌های درست و مناسبی را ارائه دهند كه آن را نبايد ناشی از علم غيب آنان دانست، زيرا جن‌ها از آنجايی كه به راحتی می‌توانند طی طريق كنند، می‌توانند از همنوعان خود كه در جريان ماجرا قرار دارند پاسخ را جويان شده و به شخص رابط اطلاع دهند و يا از امكانات ديگری استفاده كنند كه ما از آن بی‌خبريم. به هر حال علم غيب چه برای انسان و چه برای جن منتفی است مگر برای عده‌ای خاص كه از طرف خداوند اين توانايی برايشان ممكن می‌شود»<ref>[http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=259899 وبگاه تبیان]</ref>.
+«جن از قدرت تحریکی فراوانی، برخوردار و دارای قدرت آگاهی بر [[غیب]] در حدّ تجرّد وهمی آمیخته با کذب است. ارتباط انسان با آن نیز ممکن است. آیه‌هایی مانند: {{متن قرآن|قَالَ عِفْريتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ}} <ref> دیوساری از جن گفت: من آن را پیش از آنکه از جایت برخیزی برایت می‌آورم؛ سوره نمل، آیه: ۳۹.</ref> به طور خلاصه، بر آن قدرت تحریکی دلالت دارد. آیه {{متن قرآن|وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاء فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِيدًا وَشُهُبًا وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَن يَسْتَمِعِ الآنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَّصَدًا}} <ref> و اینکه ما آسمان را وارسیدیم و آن را پر از نگهبانان توانمند و شهاب‌ها یافتیم. و اینکه ما در نشستنگاه‌هایی از آن برای شنیدن می‌نشستیم اما اکنون هر کس گوش فرا دارد شهابی را در کمین خود می‌یابد؛ سوره جن، آیه: ۸ - ۹.</ref> دلیل بر آگاهی آنان بر بعضی از اسرار غیبی گرچه آمیخته با دروغ است» <ref>[http://www.portal.esra.ir/Pages/Index.aspx?kind=2&lang=fa&id=Njg4-HijaSOzmW8o%3d تسنیم، ‏ج ۵، ص ۷۰۴.]</ref>.
+}}
+{{پاسخ پرسش
+| عنوان پاسخ‌دهنده = ۲. حجت الاسلام و المسلمین مهری؛
+| تصویر = 3456234.jpg
+| پاسخ‌دهنده = سید مرتضی مهری
+| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[سید مرتضی مهری]]''' در مقاله ''«[[آگاهی‌های غیبی (مقاله)|آگاهی‌های غیبی]]»'' در این‌باره گفته است:
+«از آیه {{متن قرآن|فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلاَّ دَابَّةُ الأَرْضِ تَأْكُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ}}<ref>«و چون مرگ او را مقرّر داشتیم جز موریانه آنان را به مرگ وی رهنمون نشد که عصایش را می‌خورد و چون به رو درافتاد پریان دریافتند که اگر غیب می‌دانستند در آن رنج خوارکننده نمی‌ماندند» سوره سبأ آیه۱۴.</ref>. معلوم می‏‌شود جن‌ها تصور می‌‏کردند که از غیبِ جهان آگاهند، خداوند پس از این که آنها را مسخّر کرد تا در خدمت [[حضرت سلیمان]] {{ع}} باشند، صحنه‌‏ای به وجود آورد تا آنها بدانند که علم به غیب ندارند: [[حضرت سلیمان]] در حالی که بر عصای خویش تکیه داده بود مراقب انجام وظایف آنها بود، در همان حال، مرگ او فرا رسید و همچنان که تکیه داده بود جان سپرد ولی مدّتی به همان حال باقی ماند تا این که موریانه عصای او را خورد و او بر زمین افتاد، آن گاه جنّیانِ دربند، متوجّه شدند که مدتی به این خیال، که آن حضرت، مراقب آنهاست، خدمت اجباری کرده‌‏اند: {{متن قرآن|فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ}} و چون او بر زمین افتاد جنّیان متوجه شدند که اگر از غیب آگاهی داشتند هرگز گرفتار عذاب خوار کننده (خدمت اجباری) نمی‏‌شدند. ولی از همین آیه و همین داستان معلوم می‌‏شود آنها به نحوی بخشی از غیب جهان را متوجه می‏‌شدند که منشأ این توهّم آنها شده است. بنابراین همین آیه دلالت می‌‏کند که به‏‌طور کامل روزنه غیب بسته نیست. در سوره جن، راهی که جنّیان از آن راه به اخبار غیب دست می‌‏یافتند به نحوی بیان شده است؛ در آیه {{متن قرآن|وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاء فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِيدًا وَشُهُبًا* وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَن يَسْتَمِعِ الآنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَّصَدًا}}<ref>«و اینکه ما آسمان را وارسیدیم و آن را پر از نگهبانان توانمند و شهاب‌ها یافتیم. و اینکه ما در نشستنگاه‌هایی از آن برای شنیدن می‌نشستیم اما اکنون هر کس گوش فرا دارد شهابی را در کمین خود می‌یابد.» سوره جن آیه۸ و ۹.</ref> از زبان آنها می‌‏فرماید: {{متن قرآن|وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاء فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِيدًا وَشُهُبًا* وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَن يَسْتَمِعِ الآنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَّصَدًا}}<ref>«و اینکه ما آسمان را وارسیدیم و آن را پر از نگهبانان توانمند و شهاب‌ها یافتیم. و اینکه ما در نشستنگاه‌هایی از آن برای شنیدن می‌نشستیم اما اکنون هر کس گوش فرا دارد شهابی را در کمین خود می‌یابد.» سوره جن آیه۸ و ۹.</ref> از زبان آنها می‌‏فرماید: و ما آسمان را دیدیم که پر از نگهبانان نیرومند و شهاب‌هاست و ما پیش از این در جایگاهی از آسمان می‌‏نشستیم و (به اخبار آسمان) گوش می‌‏دادیم ولی اکنون اگر کسی گوش فرا دهد شهاب‌هایی برای او در کمین است.
+نظیر این مطلب در آیاتی دیگر نیز آمده است. به هر حال از این آیات، روشن می‏‌شود که راه‌هایی برای اطلاع از غیب وجود دارد و جنّیان از بعضی از آن راه‌ها استفاده می‏‌کرده‌اند»<ref>[http://daftarmags.ir/Journal/Text/PasdarEslam/Article/index.aspx?ArticleNumber=39089 مقاله آگاهی‌های غیبی، ماهنامه پاسدار اسلام، شماره ۱۵۵.]</ref>.
+}}
+{{پاسخ پرسش
+| عنوان پاسخ‌دهنده = ۳. حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی؛
+| تصویر = 11538.jpg
+| پاسخ‌دهنده = محمد علی رضایی اصفهانی
+| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین دکتر '''[[محمد علی رضایی اصفهانی]]''' در کتاب ''«[[تفسیر قرآن مهر (کتاب)|تفسیر قرآن مهر]]»'' در این‌باره گفته‌ است:
+«قرآن کریم در آیه چهاردهم سوره‌ی سبأ به مرگ عجیب و عبرت‌آموز سلیمان اشاره می‌کند و می‌فرماید: {{متن قرآن|فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلاَّ دَابَّةُ الأَرْضِ تَأْكُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ}}<ref>«و چون مرگ او را مقرّر داشتیم جز موریانه آنان را به مرگ وی رهنمون نشد که عصایش را می‌خورد و چون به رو درافتاد پریان دریافتند که اگر غیب می‌دانستند در آن رنج خوارکننده نمی‌ماندند» سوره سبأ آیه۱۴.</ref>.
+واژه‌ تَبیَّنت یا به معنای آشکار شدن و یا به معنای دانستن است. بنابر معنای اول مقصود آن است که بعد از افتادن [[سلیمان]] {{ع}} انسان‌ها فهمیدند که جنیان نیز از اسرار غیب آگاه نیستند. بنابر معنای دوم مقصود آن است که جنیان از مرگ سلیمان آگاه نبودند و فهمیدند که اگر از اسرار غیب آگاه بودند، زودتر از کارهای سخت و مجازت فرار می‌کردند. اگر علم غیب در اختیار خلافکاران باشد از آن سوء استفاده می‌کنند و از مجازات می‌گریزند»<ref>[http://ghbook.ir/index.php?name=%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1%20%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%20%D9%85%D9%87%D8%B1&option=com_mtree&task=readonline&link_id=5433&page=1&chkhashk=18A0AD00E3&Itemid=281&lang=fa تفسیر قرآن مهر؛ ج۱۷، ص۴۰.]</ref>.
+}}
+{{پاسخ پرسش
+| عنوان پاسخ‌دهنده = ۴.پژوهشگران وبگاه پرسمان؛
+| تصویر = 9030760879.jpg
+| پاسخ‌دهنده = پژوهشگران وبگاه پرسمان
+| پاسخ = '''[http://www.porseshkadeh.com/Question/36852/%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D9%84%D8%B2%D9%88%D9%85-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%BA%DB%8C%D8%A8-%D8%A7%D9%85%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A2%DB%8C%D9%87-%DB%8C%D8%A7-%D8%A2%DB%8C%D8%A7%D8%AA%DB%8C پژوهشگران وبگاه پرسمان]'''، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:
+«{{متن قرآن|قَالَ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ أَيُّكُمْ يَأْتِينِي بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَن يَأْتُونِي مُسْلِمِينَ}}<ref>«(سلیمان) گفت: ای سرکردگان! کدام یک از شما پیش از آنکه (آنان) گردن نهاده نزد من آیند اورنگ آن زن را پیش من می‌آورد؟» سوره نمل، آیه۳۸.</ref>. و {{متن قرآن|قَالَ عِفْريتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ وَإِنِّي عَلَيْهِ لَقَوِيٌّ أَمِينٌ}}<ref>«دیوساری از جن گفت: من آن را پیش از آنکه از جایت برخیزی برایت می‌آورم و من در این کار بسی توانمند درستکارم» سوره نمل، آیه۳۹.</ref>. و {{متن قرآن|[[آیا آیه ۴۰ سوره نمل علم غیب معصوم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)|قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ]]}}<ref>«آن که دانشی از کتاب آسمانی با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون سلیمان آن اورنگ را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش‌های پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است» سوره نمل، آیه۴۰.</ref>. سلیمان گفت: ای بزرگان! کدام یک از شما تخت او را برای من می‌‏آورد پیش از آنکه به حال تسلیم نزد من آیند؟. عفریتی از جنّ گفت: من آن را نزد تو می‏‌آورم پیش از آنکه از مجلست برخیزی و من نسبت به این امر، توانا و امینم. اما کسی که دانشی از کتاب داشت گفت: پیش از آنکه چشم بر هم زنی، آن را نزد تو خواهم آورد؛ و هنگامی که سلیمان آن تخت را نزد خود ثابت و پابرجا دید گفت: این از فضل پروردگار من است، تا مرا آزمایش کند که آیا شکر او را بجا می‏‌آورم یا کفران می‏‌کنم؟ و هر کس شکر کند، به نفع خود شکر می‌‏کند؛ و هر کس کفران نماید پروردگار من، غنیّ و کریم است. در این آیه تصریح شده که وزیر حضرت سلیمان، آصف بن برخیا، بخشی از علم کتاب را داشته و توانسته است با آن علم تخت بلقیس را در چشم بر هم زدنی از یمن تا فلسطین منتقل نماید. پس به یقین او دارای علمی غیبی بوده، چرا که از راه علوم عادی انجام چنین کاری غیر ممکن می‌باشد. در این آیه تصریح شده که حتی جن‌ها نیز از داشتن چنین قدرتی عاجزند»<ref>[http://www.porseshkadeh.com/Question/36852/%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D9%84%D8%B2%D9%88%D9%85-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%BA%DB%8C%D8%A8-%D8%A7%D9%85%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A2%DB%8C%D9%87-%DB%8C%D8%A7-%D8%A2%DB%8C%D8%A7%D8%AA%DB%8C وبگاه پرسمان]</ref>.
+}}
+{{پاسخ پرسش
+| عنوان پاسخ‌دهنده = ۵.پژوهشگران وبگاه تبیان.
+| تصویر = 9030760879.jpg
+| پاسخ‌دهنده = پژوهشگران وبگاه تبیان
+| پاسخ = '''[http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=259899 پژوهشگران وبگاه تبیان]'''، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:
+«قابليت‌های موجود در جن كه ناشی از نوع خلقتش می‌باشد مانند پنهان بودن از چشم، طی مسافت كردن و غيره اين تصور را در ذهن انسان‌ها ايجاد می‌كند كه اين موجودات از عالم غيب آگاهند. البته بسياری از ارتباط برقراركنندگان آگاهانه به قصد سوؤ استفاده و فريب مردم و يا ناآگاهانه به اين باورها دامن زده‌اند، ولی حقيقت آن است كه تنها خداوند است كه آگاه به غيب می‌باشد و لاغير، چنان چه می‌فرمايد: "خداوند دانای غيب است و غيب خود را بر هيچ كس آشكار نمی‌سازد، مگر بر آن پيامبری كه از او خشنود باشد". و البته بسيار ديده شده در جريان همين احضار روح كه ما آن را احضار جن می‌دانيم، جنيان توانسته‌اند پاسخ‌های درست و مناسبی را ارائه دهند كه آن را نبايد ناشی از [[علم غيب]] آنان دانست، زيرا جن‌ها از آنجايی كه به راحتی می‌توانند طی طريق كنند، می‌توانند از همنوعان خود كه در جريان ماجرا قرار دارند پاسخ را جويان شده و به شخص رابط اطلاع دهند و يا از امكانات ديگری استفاده كنند كه ما از آن بی‌خبريم. به هر حال علم غيب چه برای انسان و چه برای جن منتفی است مگر برای عده‌ای خاص كه از طرف خداوند اين توانايی برايشان ممكن می‌شود»<ref>[http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=259899 وبگاه تبیان]</ref>.
+}}
-==پرسش‌های مصداقی همطراز==
+== پرسش‌های مصداقی همطراز ==
-{{پرسش‌های وابسته}}
+{{پرسش وابسته}}
-{{ستون-شروع|3}}
 # [[آیا شیطان علم غیب دارد؟ (پرسش)]]
 # [[آیا فرشته علم غیب دارد؟ (پرسش)]]
-{{پایان}}
+{{پایان پرسش وابسته}}
-{{پایان}}
-==پرسش‌های وابسته==
+== پرسش‌های وابسته ==
-َ{{پرسش‌های وابسته}}
+{{پرسش وابسته}}
-{{ستون-شروع|3}}
 # [[آیا در میان مخلوقات فقط انسان عالم به غیب می‌شود؟ (پرسش)]]
 # [[آیا انسان آگاه از غیب باید عصمت داشته باشد؟ (پرسش)]]
@@ خط ۴۵: / خط ۸۱: @@
 # [[با توجه به عقیده بداء آیا بهره‌مندی انسان از علم غیب به معنای برتری مخلوق بر خالق نیست؟ (پرسش)]]
 # [[آیا شیطان و فرشتگان می‌توانند به افکار ما آگاهی داشته باشند؟ (پرسش)]]
-# [[آیا اطلاع از سرنوشت به نفع انسان ها است یا به ضرر آنها؟  (پرسش)]]
+# [[آیا اطلاع از سرنوشت به نفع انسان ها است یا به ضرر آنها؟ (پرسش)]]
-{{پایان}}
+{{پایان پرسش وابسته}}
-{{پایان}}
-==[[:رده:آثار علم غیب معصوم|منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم]]==
+== پانویس ==
-َ{{پرسش‌های وابسته}}
+{{پانویس}}
-{{ستون-شروع|3}}
-* [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های علم غیب معصوم|کتاب‌شناسی علم غیب معصوم]]؛
-* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های علم غیب معصوم|مقاله‌شناسی علم غیب معصوم]]؛
-* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های علم غیب معصوم|پایان‌نامه‌شناسی علم غیب معصوم]].
-{{پایان}}
-{{پایان}}
-==پانویس==
-{{پانویس2}}
-[[رده:علم غیب معصوم]]
+[[رده:پرسش]]
-[[رده:پرسش‌های جامع امامت و ولایت]]
+[[رده:پرسمان علم غیب امامان معصوم]]
-[[رده:پرسش‌های علم غیب معصوم]]
 [[رده:پرسش‌های علم غیب پیامبر]]
+[[رده:(اح): پرسش‌هایی با ۶ پاسخ]]
+[[رده:(اح): پرسش‌های علم غیب معصوم با ۶ پاسخ]]
+[[رده:پاسخ‌هایی برای بازنویسی]]