سوره حج: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-''']] ==پانویس== {{پانویس}} +''']] {{پایان منابع}} == پانویس == {{پانویس}})) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = سوره | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[سوره حج در علوم قرآنی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
چون بخشی از [[آیات]] این [[سوره]] درباره [[حجّ]] و [[مناسک]] آن است، به سوره «[[حج]]» [[شهرت]] یافته است. | چون بخشی از [[آیات]] این [[سوره]] درباره [[حجّ]] و [[مناسک]] آن است، به سوره «[[حج]]» [[شهرت]] یافته است. | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۲: | ||
و از آنجایی که [[دعوت]] مشرکین به اصول دین و [[توحید]] از طریق انذار صورت می‌گرفته، و نیز واداری مؤمنین به [[اجمال]] [[فروع دین]] به لسان امر به [[تقوی]] بوده، و قهرا سخن از [[روز قیامت]] به میان آمده؛ لذا گفتار را در آن فراز بسط داده، و در آغاز [[سوره]]، [[زلزله]] روز قیامت - که از علامت‌های آن است و به وسیله آن [[زمین]] ویران شده، و کوه‌ها فرو می‌ریزد - را خاطر نشان ساخته است. | و از آنجایی که [[دعوت]] مشرکین به اصول دین و [[توحید]] از طریق انذار صورت می‌گرفته، و نیز واداری مؤمنین به [[اجمال]] [[فروع دین]] به لسان امر به [[تقوی]] بوده، و قهرا سخن از [[روز قیامت]] به میان آمده؛ لذا گفتار را در آن فراز بسط داده، و در آغاز [[سوره]]، [[زلزله]] روز قیامت - که از علامت‌های آن است و به وسیله آن [[زمین]] ویران شده، و کوه‌ها فرو می‌ریزد - را خاطر نشان ساخته است. | ||
==ویژگی‌های سوره حج== | == ویژگی‌های سوره حج == | ||
#دارای ۷۸ [[آیه]] به عدد [[کوفی]]، ۷۴ آیه به عدد شامی، ۷۵ آیه به عدد [[بصری]]، ۷۶ آیه به عدد [[مدنی]] و ۷۷ آیه به عدد مکی، ۱۲۹۱ یا ۱۲۸۲ کلمه و ۵۰۷۰ یا۵۳۱۵ حرف است. | # دارای ۷۸ [[آیه]] به عدد [[کوفی]]، ۷۴ آیه به عدد شامی، ۷۵ آیه به عدد [[بصری]]، ۷۶ آیه به عدد [[مدنی]] و ۷۷ آیه به عدد مکی، ۱۲۹۱ یا ۱۲۸۲ کلمه و ۵۰۷۰ یا۵۳۱۵ حرف است. | ||
#در [[ترتیب نزول]]، یکصد و سومین سوره و پس از [[سوره نور]] و پیش از [[سوره منافقون]] نازل شده، و در [[قرآن کریم]]، بیست و دومین سوره است. | # در [[ترتیب نزول]]، یکصد و سومین سوره و پس از [[سوره نور]] و پیش از [[سوره منافقون]] نازل شده، و در [[قرآن کریم]]، بیست و دومین سوره است. | ||
#از نظر کمیت، از سور [[مثانی]] و شامل نیم جزء [[قرآن]] است. | # از نظر کمیت، از سور [[مثانی]] و شامل نیم جزء [[قرآن]] است. | ||
#ششمین سوره سجده‌دار است که [[تلاوت]] آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار نیکو انجام دهید باشد که رستگار گردید» سوره حج، آیه ۷۷.</ref> باعث [[سجده]] [[مستحب]] می‌شود. | # ششمین سوره سجده‌دار است که [[تلاوت]] آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار نیکو انجام دهید باشد که رستگار گردید» سوره حج، آیه ۷۷.</ref> باعث [[سجده]] [[مستحب]] می‌شود. | ||
#گفته‌اند دو یا سه آیه [[منسوخ]] دارد. | # گفته‌اند دو یا سه آیه [[منسوخ]] دارد. | ||
#درباره محل [[نزول]] این سوره [[اختلاف]] است؛ برخی آن را مکی می‌دانند و برخی دیگر مدنی؛ جز [[آیات]] {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلا نَبِيٍّ إِلاَّ إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ لِيَجْعَلَ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ فِتْنَةً لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَفِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ وَلا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ يَأْتِيَهُمْ عَذَابُ يَوْمٍ عَقِيمٍ }}<ref>«و ما پیش از تو هیچ فرستاده و هیچ پیامبری نفرستادیم مگر اینکه چون آرزو می‌کرد (که دعوتش فراگیر شود) شیطان در آرزوی وی (با وسوسه افکندن در دل مردم خلل) می‌افکند آنگاه خداوند آنچه را که شیطان می‌افکند، از میان برمی‌دارد سپس آیات خود را استوار می‌گرداند و خداوند دانایی فرزانه است. تا آنچه را شیطان (در دل‌ها) می‌افکند آزمونی برای بیماردلان و سنگدلان کند و ستمگران در ستیزه‌ای ژرف به سر می‌برند. و تا کسانی که دانش یافته‌اند بدانند که این (قرآن) راستین، از سوی پروردگار توست پس به آن ایمان آورند آنگاه دل‌های آنها در برابر آن فروتن گردد و بی‌گمان خداوند راهنمای مؤمنان به راهی راست است. و کافران هماره در آن شک دارند تا آنکه ناگاه رستخیز یا عذاب روزی بی‌دنباله بر آنان سر برسد» سوره حج، آیه ۵۲-۵۵.</ref> که گفته‌اند بین [[مکه]] و [[مدینه]] نازل شد. گروهی دیگر نیز این [[سوره]] را ترکیبی از [[مکی و مدنی]] می‌دانند. | # درباره محل [[نزول]] این سوره [[اختلاف]] است؛ برخی آن را مکی می‌دانند و برخی دیگر مدنی؛ جز [[آیات]] {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلا نَبِيٍّ إِلاَّ إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ لِيَجْعَلَ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ فِتْنَةً لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَفِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ وَلا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ يَأْتِيَهُمْ عَذَابُ يَوْمٍ عَقِيمٍ }}<ref>«و ما پیش از تو هیچ فرستاده و هیچ پیامبری نفرستادیم مگر اینکه چون آرزو می‌کرد (که دعوتش فراگیر شود) شیطان در آرزوی وی (با وسوسه افکندن در دل مردم خلل) می‌افکند آنگاه خداوند آنچه را که شیطان می‌افکند، از میان برمی‌دارد سپس آیات خود را استوار می‌گرداند و خداوند دانایی فرزانه است. تا آنچه را شیطان (در دل‌ها) می‌افکند آزمونی برای بیماردلان و سنگدلان کند و ستمگران در ستیزه‌ای ژرف به سر می‌برند. و تا کسانی که دانش یافته‌اند بدانند که این (قرآن) راستین، از سوی پروردگار توست پس به آن ایمان آورند آنگاه دل‌های آنها در برابر آن فروتن گردد و بی‌گمان خداوند راهنمای مؤمنان به راهی راست است. و کافران هماره در آن شک دارند تا آنکه ناگاه رستخیز یا عذاب روزی بی‌دنباله بر آنان سر برسد» سوره حج، آیه ۵۲-۵۵.</ref> که گفته‌اند بین [[مکه]] و [[مدینه]] نازل شد. گروهی دیگر نیز این [[سوره]] را ترکیبی از [[مکی و مدنی]] می‌دانند. | ||
با توجه به معیارهای مکی و مدنی می‌توان گفت که این سوره از جهاتی [[شبیه]] [[سوره‌های مدنی]] است؛ زیرا دستور[[حج]] و بیان قسمتی از [[مناسک]] آن و نیز دستور[[جهاد]] در این سوره [[تشریع]] شده است. | با توجه به معیارهای مکی و مدنی می‌توان گفت که این سوره از جهاتی [[شبیه]] [[سوره‌های مدنی]] است؛ زیرا دستور[[حج]] و بیان قسمتی از [[مناسک]] آن و نیز دستور[[جهاد]] در این سوره [[تشریع]] شده است. | ||
==[[احکام فقهی]] [[سوره]]== | == [[احکام فقهی]] [[سوره]] == | ||
# [[وجوب]] حج؛ | # [[وجوب]] حج؛ | ||
# [[احکام]] [[قربانی]]؛ | # [[احکام]] [[قربانی]]؛ | ||
#وجوب [[طواف]] [[خانه خدا]] در [[حج]]؛ | # وجوب [[طواف]] [[خانه خدا]] در [[حج]]؛ | ||
# [[قاعده فقهی]] «لا حرج»؛ | # [[قاعده فقهی]] «لا حرج»؛ | ||
# [[حلیت]] گوشت حیوانات با استثنائات آن. | # [[حلیت]] گوشت حیوانات با استثنائات آن. | ||
==مباحث عمده سوره== | == مباحث عمده سوره == | ||
#برخی از [[نشانه‌های قیامت]] و مسئله [[بعث]] و [[حشر]] و نشر؛ | # برخی از [[نشانه‌های قیامت]] و مسئله [[بعث]] و [[حشر]] و نشر؛ | ||
#بیان [[خلقت انسان]] و مراحل مختلف [[رشد]] و [[تکامل]] [[آدمی]]؛ | # بیان [[خلقت انسان]] و مراحل مختلف [[رشد]] و [[تکامل]] [[آدمی]]؛ | ||
#داستان [[زندگی]] برخی از [[پیامبران]] گذشته و یادی از آنان؛ | # داستان [[زندگی]] برخی از [[پیامبران]] گذشته و یادی از آنان؛ | ||
# [[هجرت]]، [[دفاع]] و [[جهاد]]؛ | # [[هجرت]]، [[دفاع]] و [[جهاد]]؛ | ||
# تبیین و تشریع برخی از مسائل [[فقهی]]<ref>سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۴۸؛ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۱۴، صفحه ۳۳۸؛ | # تبیین و تشریع برخی از مسائل [[فقهی]]<ref>سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۴۸؛ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۱۴، صفحه ۳۳۸؛ حمد، غانم قدوری، رسم المصحف دراسة لغویه تاریخیه، جلد۱، صفحه ۳۲۳؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۱۴، صفحه ۳؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۴۸و(۴۱-۴۳)؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۴؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۷؛ هاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۱۵۱؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۵.</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ص:۲۸۶۸.</ref> | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']] | # [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']] | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۴: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:سوره‌های قرآن]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۵ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۱۶
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره است. سوره حج از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره حج در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
چون بخشی از آیات این سوره درباره حجّ و مناسک آن است، به سوره «حج» شهرت یافته است.
«حج» به معنای قصد و آهنگ، نام یکی از عبادات اسلامی است. در آیات 
وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَن لّا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ ذَلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ عِندَ رَبِّهِ وَأُحِلَّتْ لَكُمُ الأَنْعَامُ إِلاَّ مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ حُنَفَاء لِلَّهِ غَيْرَ مُشْرِكِينَ بِهِ وَمَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَكَأَنَّمَا خَرَّ مِنَ السَّمَاء فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ أَوْ تَهْوِي بِهِ الرِّيحُ فِي مَكَانٍ سَحِيقٍ ذَلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ لَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ مَحِلُّهَا إِلَى الْبَيْتِ الْعَتِيقِ وَلِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَكًا لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الأَنْعَامِ فَإِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَالصَّابِرِينَ عَلَى مَا أَصَابَهُمْ وَالْمُقِيمِي الصَّلاةِ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُم مِّن شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ لَن يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلا دِمَاؤُهَا وَلَكِن يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنكُمْ كَذَلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ 
[۱] از ساختن کعبه و فواید و آثار فریضه اجتماعی، سیاسی، عبادی حج و اعمال این عبادت سخن به میان آمده است.
این سوره مشرکین را مخاطب قرار داده، و انذار و تخویف را به ایشان خاطر نشان می‌سازد، هم چنان که در سوره‌های نازل شده قبل از هجرت مشرکین مورد خطابند؛ اصول دین (مبدأ و معاد) و جدال و جهاد با مشرکان، از مطالب مهم دیگر این سوره است. این سوره سیاقی دارد که از آن بر می‌آید مشرکین هنوز شوکت و نیرویی داشته‌اند. و نیز مؤمنین را به امثال نماز، حج، عمل خیر، اذن در قتال و جهاد مخاطب قرار داده، و آیات آن دارای سیاقی است که می‌فهماند مؤمنین جمعیتی بوده‌اند که اجتماعشان تازه تشکیل شده، و روی پای خود ایستاده، و مختصری عده و عده و شوکت به دست آورده‌اند.
با این بیان، برخی به طور قطع گفته‌اند که این سوره در مدینه نازل شده، چیزی که هست نزول آن در اوایل هجرت و قبل از جنگ بدر بوده است. و غرض سوره بیان اصول دین است، البته با بیانی تفصیلی که مشرک و موحد هر دو از آن بهره‌مند شوند. و نیز فروع آن، ولی بیانش در فروع به طور اجمال است، و تنها مؤمنین موحد از آن استفاده می‌کنند، چون تفاصیل احکام فرعی در روزگاری که این سوره نازل شده، هنوز تشریع نشده بود، و به همین جهت در این سوره کلیات فروع دین از قبیل نماز و حج را بیان کرده است.
و از آنجایی که دعوت مشرکین به اصول دین و توحید از طریق انذار صورت می‌گرفته، و نیز واداری مؤمنین به اجمال فروع دین به لسان امر به تقوی بوده، و قهرا سخن از روز قیامت به میان آمده؛ لذا گفتار را در آن فراز بسط داده، و در آغاز سوره، زلزله روز قیامت - که از علامت‌های آن است و به وسیله آن زمین ویران شده، و کوه‌ها فرو می‌ریزد - را خاطر نشان ساخته است.
ویژگی‌های سوره حج
- دارای ۷۸ آیه به عدد کوفی، ۷۴ آیه به عدد شامی، ۷۵ آیه به عدد بصری، ۷۶ آیه به عدد مدنی و ۷۷ آیه به عدد مکی، ۱۲۹۱ یا ۱۲۸۲ کلمه و ۵۰۷۰ یا۵۳۱۵ حرف است.
- در ترتیب نزول، یکصد و سومین سوره و پس از سوره نور و پیش از سوره منافقون نازل شده، و در قرآن کریم، بیست و دومین سوره است.
- از نظر کمیت، از سور مثانی و شامل نیم جزء قرآن است.
- ششمین سوره سجده‌دار است که تلاوت آیه
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
[۲] باعث سجده مستحب می‌شود. - گفته‌اند دو یا سه آیه منسوخ دارد.
- درباره محل نزول این سوره اختلاف است؛ برخی آن را مکی می‌دانند و برخی دیگر مدنی؛ جز آیات وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلا نَبِيٍّ إِلاَّ إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ لِيَجْعَلَ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ فِتْنَةً لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَفِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ وَلا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ يَأْتِيَهُمْ عَذَابُ يَوْمٍ عَقِيمٍ [۳] که گفته‌اند بین مکه و مدینه نازل شد. گروهی دیگر نیز این سوره را ترکیبی از مکی و مدنی می‌دانند.
با توجه به معیارهای مکی و مدنی می‌توان گفت که این سوره از جهاتی شبیه سوره‌های مدنی است؛ زیرا دستورحج و بیان قسمتی از مناسک آن و نیز دستورجهاد در این سوره تشریع شده است.
احکام فقهی سوره
- وجوب حج؛
- احکام قربانی؛
- وجوب طواف خانه خدا در حج؛
- قاعده فقهی «لا حرج»؛
- حلیت گوشت حیوانات با استثنائات آن.
مباحث عمده سوره
- برخی از نشانه‌های قیامت و مسئله بعث و حشر و نشر؛
- بیان خلقت انسان و مراحل مختلف رشد و تکامل آدمی؛
- داستان زندگی برخی از پیامبران گذشته و یادی از آنان؛
- هجرت، دفاع و جهاد؛
- تبیین و تشریع برخی از مسائل فقهی[۴].[۵]
منابع
پانویس
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم را در خانه (کعبه) مستقر ساختیم (و گفتیم) که هیچ چیز را شریک من قرار مده و خانه مرا برای طواف‌کنندگان و قیام‌کنندگان و رکوع‌کنندگان سجده‌گزار پاکیزه بدار! و در میان مردم به حجّ بانگ بردار تا پیاده و سوار بر هر شتر تکیده‌ای که از هر راه دوری می‌رسند، نزد تو آیند. تا سودهایی که برای آنان دارد ببینند و نام خداوند را در روزهایی معین بر آنچه از دام‌ها که روزیشان کرده است (هنگام قربانی) یاد کنند آنگاه از آن بخورید و بینوای مستمند را خوراک دهید. سپس باید آلایش‌های خود را بپیرایند و نذرهاشان را بجای آورند و خانه دیرین (کعبه) را طواف کنند. چنین است؛ و هر که حرمت‌های خداوند را سترگ بدارد همان نزد پروردگارش برای او بهتر است. و (گوشت) چارپایان بر شما حلال است جز آنچه (حرام بودن آن) برایتان خوانده شود پس، از پلیدی‌ها که بت‌هایند دوری گزینید و از گفتار دروغ (نیز) بپرهیزید... پاک آیینان برای خداوند باشید، نه شرک‌ورزان به او و هر کس به خداوند شرک ورزد چنان است که از آسمان فرو افتد و پرندگان او را بربایند یا باد او را به جایی دور اندازد. (حقیقت) این است؛ و هر کس نشانه‌های (بندگی) خداوند را سترگ دارد، بی‌گمان، این (کار) از پرهیزگاری دل‌هاست. در آن (چارپایان) برای شما تا زمانی معیّن سودهاست سپس قربانگاه آنها به سوی خانه دیرین (کعبه) است. و برای هر امتی آیینی نهاده‌ایم تا نام خداوند را بر آنچه از چارپایان روزی آنان کرده است (به هنگام ذبح) یاد کنند پس خدای شما خدایی یگانه است؛ فرمانبردار او باشید و فروتنان را نوید ده. همان کسان که چون از خداوند یاد شود دل‌هاشان بیمناک می‌شود و بر هر چه به آنها رسد شکیبایند و برپادارندگان نمازند و از آنچه روزیشان کرده‌ایم می‌بخشند. و (قربانی) شتران تنومند را برای شما از نشانه‌های (بندگی) خداوند قرار داده‌ایم، شما را در آنها خیری است پس نام خداوند را بر آنها در حالی که بر پا ایستاده‌اند ببرید (و آنها را نحر کنید) و چون پهلوهاشان به خاک رسید (و جان دادند) از (گوشت) آنها بخورید و به مستمند خواهنده و خویشتندار بخورانید؛ بدین‌گونه آنها را برای شما رام کرده‌ایم باشد که سپاس گزارید. هرگز گوشت و خون آنها به خداوند نمی‌رسد اما پرهیزگاری شما (در قربانی کردن آنها) به او می‌رسد؛ بدین‌گونه آنها را برای شما رام گردانید تا خداوند را برای آنکه راهنمایی‌تان کرد بزرگ دارید و نیکوکاران را نوید ده». سوره حج، آیه ۲۶-۳۷.
- ↑ «ای مؤمنان! رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار نیکو انجام دهید باشد که رستگار گردید» سوره حج، آیه ۷۷.
- ↑ «و ما پیش از تو هیچ فرستاده و هیچ پیامبری نفرستادیم مگر اینکه چون آرزو می‌کرد (که دعوتش فراگیر شود) شیطان در آرزوی وی (با وسوسه افکندن در دل مردم خلل) می‌افکند آنگاه خداوند آنچه را که شیطان می‌افکند، از میان برمی‌دارد سپس آیات خود را استوار می‌گرداند و خداوند دانایی فرزانه است. تا آنچه را شیطان (در دل‌ها) می‌افکند آزمونی برای بیماردلان و سنگدلان کند و ستمگران در ستیزه‌ای ژرف به سر می‌برند. و تا کسانی که دانش یافته‌اند بدانند که این (قرآن) راستین، از سوی پروردگار توست پس به آن ایمان آورند آنگاه دل‌های آنها در برابر آن فروتن گردد و بی‌گمان خداوند راهنمای مؤمنان به راهی راست است. و کافران هماره در آن شک دارند تا آنکه ناگاه رستخیز یا عذاب روزی بی‌دنباله بر آنان سر برسد» سوره حج، آیه ۵۲-۵۵.
- ↑ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۴۸؛ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۱۴، صفحه ۳۳۸؛ حمد، غانم قدوری، رسم المصحف دراسة لغویه تاریخیه، جلد۱، صفحه ۳۲۳؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۱۴، صفحه ۳؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۴۸و(۴۱-۴۳)؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۴؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۷؛ هاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۱۵۱؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۵.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۲۸۶۸.