ابوحمزه ثمالی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵) |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
[[ثابت بن دینار ابو حمزه ثمالی]] [[ازدی]] [[کوفی]] از بزرگان [[اهل حدیث]] و [[مقربان]] درگاه [[اهل بیت]]{{عم}} شمرده می‌شود. [[فضل بن شاذان]] [[روایت]] می‌کند که [[امام علی بن موسی الرضا]]{{ع}} درباره او فرمود: «[[ابو حمزه ثمالی]]، [[لقمان]] (یا سلمان) [[زمان]] خود بود. او محضر پُر [[برکت]] سه [[امام]] [[معصوم]]: [[علی بن الحسین]]، [[محمد بن علی]] و [[جعفر بن محمد]]{{عم}} را تماماً و برهه‌ای از دوران [[امامت]] [[موسی بن جعفر]]{{ع}} را [[درک]] کرده و مورد [[عنایت]] آنان بوده است». | [[ثابت بن دینار ابو حمزه ثمالی]] [[ازدی]] [[کوفی]] از بزرگان [[اهل حدیث]] و [[مقربان]] درگاه [[اهل بیت]]{{عم}} شمرده می‌شود. [[فضل بن شاذان]] [[روایت]] می‌کند که [[امام علی بن موسی الرضا]]{{ع}} درباره او فرمود: «[[ابو حمزه ثمالی]]، [[لقمان]] (یا سلمان) [[زمان]] خود بود. او محضر پُر [[برکت]] سه [[امام]] [[معصوم]]: [[علی بن الحسین]]، [[محمد بن علی]] و [[جعفر بن محمد]]{{عم}} را تماماً و برهه‌ای از دوران [[امامت]] [[موسی بن جعفر]]{{ع}} را [[درک]] کرده و مورد [[عنایت]] آنان بوده است». | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
[[ابو جعفر طبری]]، [[ثعلبی]]، [[ابن کثیر]]، [[قرطبی]]، [[سیوطی]]، [[ابو حیان اندلسی]]، [[بغوی]]، [[حاکم]]، [[ابو الفرج]]، [[بیهقی]]، [[ابن عدی]]، [[ابن الانباری]]، [[ابن اسحاق]] و جز آنان، در [[تفسیر]] از او [[روایت]] کرده‌اند. گذشته از [[عنایت]] زیادی که بزرگان [[امامیه]] به [[ابو حمزه]] و [[روایات]] او- چه در [[فقه]] و چه در تفسیر- دارند، <ref>ر. ک: مقدمه تفسیر ابو حمزه، گردآوری استاد عبد الرزاق حرز الدین، ص۲۵- ۲۰.</ref> تفسیر او یکی از [[مراجع]] [[تفسیری]] به شمار می‌رود که در «[[تفسیر طبری]]»، «[[مجمع البیان]]» و غیره، از آن فراوان آورده شده است.<ref>[[محمد هادی معرفت|معرفت، محمد هادی]]، [[تفسیر و مفسران (کتاب)|تفسیر و مفسران]]، ص۴۱۸-۴۱۹.</ref> | [[ابو جعفر طبری]]، [[ثعلبی]]، [[ابن کثیر]]، [[قرطبی]]، [[سیوطی]]، [[ابو حیان اندلسی]]، [[بغوی]]، [[حاکم]]، [[ابو الفرج]]، [[بیهقی]]، [[ابن عدی]]، [[ابن الانباری]]، [[ابن اسحاق]] و جز آنان، در [[تفسیر]] از او [[روایت]] کرده‌اند. گذشته از [[عنایت]] زیادی که بزرگان [[امامیه]] به [[ابو حمزه]] و [[روایات]] او- چه در [[فقه]] و چه در تفسیر- دارند، <ref>ر. ک: مقدمه تفسیر ابو حمزه، گردآوری استاد عبد الرزاق حرز الدین، ص۲۵- ۲۰.</ref> تفسیر او یکی از [[مراجع]] [[تفسیری]] به شمار می‌رود که در «[[تفسیر طبری]]»، «[[مجمع البیان]]» و غیره، از آن فراوان آورده شده است.<ref>[[محمد هادی معرفت|معرفت، محمد هادی]]، [[تفسیر و مفسران (کتاب)|تفسیر و مفسران]]، ص۴۱۸-۴۱۹.</ref> | ||
==ثابت بن دینار در فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی== | == ثابت بن دینار در فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی == | ||
ثمالی منسوب به بنی ثماله، تیره‌ای از [[قبیله أزد]] است.<ref>الأنساب ۲/۵۱۳ تنقیح المقال ۱/۱۸۹.</ref> اما [[شیخ صدوق]] وی را منسوب به بنی ثعل، تیره‌ای از [[قبیله]] طیّ دانسته و گفته است که چون [[ابوحمزه]] در بین ثماله می‌‌زیست، به ثمالی معروف گشت.<ref>من لا یحضره الفقیه ۴/۳۶.</ref> وی از [[اصحاب امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام صادق]] و [[امام کاظم]]{{ع}} بود و از آن بزرگواران [[حدیث]] شنیده و [[روایت]] کرده است.<ref>رجال النجاشی ۱/۲۹۰ اختیار معرفة الرجال ۲۰۳.</ref> از روایتگرانی چون [[أنس]]، [[شعبی]]<ref>میزان الاعتدال ۱/۳۶۳ اعیان الشیعه ۴/۱۱.</ref> و [[اصبغ بن نباته]]<ref>جامع الرواة ۱/۱۳۷.</ref> نیز روایاتی نقل کرده است. [[محدثان]] معروفی چون [[هشام بن سالم]]،<ref>اختیار معرفة الرجال ۱۰۸.</ref> [[مفضل بن عمر]]، [[محمد بن مسلم]]،<ref>جامع الرواة ۱/۱۳۵ تنقیح المقال ۱/۱۹۱.</ref> وکیع<ref>الانساب ۲/۵۱۳ المجروحین ۲۰۶.</ref> و ثوری<ref>اعیان الشیعه ۴/۱۱.</ref> از ابوحمزه روایت کرده‌اند. | ثمالی منسوب به بنی ثماله، تیره‌ای از [[قبیله أزد]] است.<ref>الأنساب ۲/۵۱۳ تنقیح المقال ۱/۱۸۹.</ref> اما [[شیخ صدوق]] وی را منسوب به بنی ثعل، تیره‌ای از [[قبیله]] طیّ دانسته و گفته است که چون [[ابوحمزه]] در بین ثماله می‌‌زیست، به ثمالی معروف گشت.<ref>من لا یحضره الفقیه ۴/۳۶.</ref> وی از [[اصحاب امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام صادق]] و [[امام کاظم]]{{ع}} بود و از آن بزرگواران [[حدیث]] شنیده و [[روایت]] کرده است.<ref>رجال النجاشی ۱/۲۹۰ اختیار معرفة الرجال ۲۰۳.</ref> از روایتگرانی چون [[أنس]]، [[شعبی]]<ref>میزان الاعتدال ۱/۳۶۳ اعیان الشیعه ۴/۱۱.</ref> و [[اصبغ بن نباته]]<ref>جامع الرواة ۱/۱۳۷.</ref> نیز روایاتی نقل کرده است. [[محدثان]] معروفی چون [[هشام بن سالم]]،<ref>اختیار معرفة الرجال ۱۰۸.</ref> [[مفضل بن عمر]]، [[محمد بن مسلم]]،<ref>جامع الرواة ۱/۱۳۵ تنقیح المقال ۱/۱۹۱.</ref> وکیع<ref>الانساب ۲/۵۱۳ المجروحین ۲۰۶.</ref> و ثوری<ref>اعیان الشیعه ۴/۱۱.</ref> از ابوحمزه روایت کرده‌اند. | ||
نسخهٔ ۲۴ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۴۹
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابوحمزه ثمالی است. ابوحمزه ثمالی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابوحمزه ثمالی در تاریخ اسلامی - ابوحمزه ثمالی در معارف و سیره رضوی - ابوحمزه ثمالی در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ثابت بن دینار ابو حمزه ثمالی ازدی کوفی از بزرگان اهل حدیث و مقربان درگاه اهل بیت(ع) شمرده می‌شود. فضل بن شاذان روایت می‌کند که امام علی بن موسی الرضا(ع) درباره او فرمود: «ابو حمزه ثمالی، لقمان (یا سلمان) زمان خود بود. او محضر پُر برکت سه امام معصوم: علی بن الحسین، محمد بن علی و جعفر بن محمد(ع) را تماماً و برهه‌ای از دوران امامت موسی بن جعفر(ع) را درک کرده و مورد عنایت آنان بوده است».
صدوق، نجاشی، طوسی، ابن داود و علامه حلی او را مورد اعتماد دانسته‌اند.
ابن ندیم درباره او میگوید: «او از نخبگان ثقات است». سید حسن صدر نیز او را چنین ستوده است: «بزرگ شیعیان کوفه بود و همگان از سخن او شنوایی داشتند».
صارم‌الدین درباره او میگوید: «او نماد تشیع و شاخصه شیعیان شمرده می‌شود».
برخی از رجالیان عامه او را به سبب تشیع قدح کرده‌اند، ولی حاکم نیشابوری او را توثیق کرده و در «المستدرک» از او روایت کرده و سند آن را- طبق نظر بخاری و مسلم- صحیح دانسته است. حاکم میگوید: «قدحی جز به دلیل انتساب او به مسلم- صحیح دانسته است. حاکم میگوید: «قدحی جز به دلیل انتساب او به تشیع، درباره او گفته نشده؛ در صورتی که شیخین (بخاری و مسلم) از او روایت دارند».
بزرگان اهل حدیث (از اهل سنت) به همین دلیل، به قدح رجالیان ارجی ننهاده و از او بسیار روایت کرده‌اند؛ از جمله: ترمذی، ابن ماجه، خطیب بغدادی، ابن ابی شیبه، ابو جعفر طحاوی، حاکم نیشابوری، ابن قتیبه، ابو نعیم و جز آنان.
عادل نویهض درباره او میگوید: «فقیه امامی و از بزرگان رجال حدیث و از ثقات شمرده می‌شود و مفسری زاهد و از اهل کوفه است». داوودی میگوید: «ترمذی و ابن ماجه از او روایت دارند و او دارای تفسیر می‌باشد».
ابو جعفر طبری، ثعلبی، ابن کثیر، قرطبی، سیوطی، ابو حیان اندلسی، بغوی، حاکم، ابو الفرج، بیهقی، ابن عدی، ابن الانباری، ابن اسحاق و جز آنان، در تفسیر از او روایت کرده‌اند. گذشته از عنایت زیادی که بزرگان امامیه به ابو حمزه و روایات او- چه در فقه و چه در تفسیر- دارند، [۱] تفسیر او یکی از مراجع تفسیری به شمار می‌رود که در «تفسیر طبری»، «مجمع البیان» و غیره، از آن فراوان آورده شده است.[۲]
ثابت بن دینار در فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی
ثمالی منسوب به بنی ثماله، تیره‌ای از قبیله أزد است.[۳] اما شیخ صدوق وی را منسوب به بنی ثعل، تیره‌ای از قبیله طیّ دانسته و گفته است که چون ابوحمزه در بین ثماله می‌‌زیست، به ثمالی معروف گشت.[۴] وی از اصحاب امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام کاظم(ع) بود و از آن بزرگواران حدیث شنیده و روایت کرده است.[۵] از روایتگرانی چون أنس، شعبی[۶] و اصبغ بن نباته[۷] نیز روایاتی نقل کرده است. محدثان معروفی چون هشام بن سالم،[۸] مفضل بن عمر، محمد بن مسلم،[۹] وکیع[۱۰] و ثوری[۱۱] از ابوحمزه روایت کرده‌اند.
ابوحمزه از محدثان مورد اعتماد و عادل بود[۱۲] و افتخار خدمتگذاری امام سجاد(ع) را داشت.[۱۳] امام صادق(ع) او را سلمان زمان خویش خطاب کرده[۱۴] و در روایتی از امام رضا(ع)، وی لقمان زمان خویش دانسته شده است.[۱۵] نجاشی میگوید که سه تن از پسران ابوحمزه به نام‌های «نوح»، «منصور» و «حمزه» در حادثه قیام زید بن علی بن حسین(ع) به همراه زید به شهادت رسیدند.[۱۶] وی پسران دیگری نیز داشته که از محدثان مورد اعتماد شیعه بوده‌اند.[۱۷] آثارش عبارت انداز: رسالة الحقوق کتاب تفسیر القرآن کتاب النوادر[۱۸] اصل[۱۹] و الزهد.[۲۰] دعای معروف ابوحمزه ثمالی نیز از جمله دعاهایی است که ابوحمزه آن را از امام سجاد(ع) روایت کرده است.[۲۱] وی سرانجام در سال ۱۵۰ هـ درگذشت.[۲۲] در تاریخ وفاتش اختلاف است.[۲۳][۲۴]
منابع
پانویس
- ↑ ر. ک: مقدمه تفسیر ابو حمزه، گردآوری استاد عبد الرزاق حرز الدین، ص۲۵- ۲۰.
- ↑ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ص۴۱۸-۴۱۹.
- ↑ الأنساب ۲/۵۱۳ تنقیح المقال ۱/۱۸۹.
- ↑ من لا یحضره الفقیه ۴/۳۶.
- ↑ رجال النجاشی ۱/۲۹۰ اختیار معرفة الرجال ۲۰۳.
- ↑ میزان الاعتدال ۱/۳۶۳ اعیان الشیعه ۴/۱۱.
- ↑ جامع الرواة ۱/۱۳۷.
- ↑ اختیار معرفة الرجال ۱۰۸.
- ↑ جامع الرواة ۱/۱۳۵ تنقیح المقال ۱/۱۹۱.
- ↑ الانساب ۲/۵۱۳ المجروحین ۲۰۶.
- ↑ اعیان الشیعه ۴/۱۱.
- ↑ من لا یحضره الفقیه ۴/۳۶.
- ↑ اختیار معرفة الرجال ۲۰۳.
- ↑ رجال النجاشی ۱/۲۹۰ ـ ۲۹۲.
- ↑ اختیار معرفة الرجال ۲۰۳.
- ↑ رجال النجاشی ۱/۲۹۰ ـ ۲۹۲.
- ↑ اختیار معرفة الرجال ۲۰۳.
- ↑ رجال النجاشی ۱/۲۹۰ ـ ۲۹۲.
- ↑ الذریعه ۲/۱۴۴.
- ↑ معالم العلماء ۲۹ ـ ۳۰.
- ↑ اعیان الشیعه ۴/۱۰.
- ↑ من لا یحضره الفقیه ۴/۳۶ رجال النجاشی ۱/۲۹۰.
- ↑ تنقیح المقال ۱/۱۸۹ الضعفاء الکبیر ۱/۱۷۲ اعیان الشیعه ۴/۱۰.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص۲۱۲.