توحید در مالکیت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث توحید است. توحید از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توحید در قرآن - توحید در حدیث - توحید در کلام اسلامی - توحید در عرفان اسلامی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

• بنابر آیات قرآن کریم خداوند مالک حقیقی زمین: ﴿إِنَّ الأَرْضَ لِلَّهِ ﴾، غیب آسمان‌ها و زمین: ﴿وَلِلَّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ ﴾، آخرت و دنیا: ﴿فَلِلَّهِ الآخِرَةُ وَالأُولَى﴾ و جنود و موجودات آسمان‌ها و زمین: ﴿وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا﴾، ﴿لِّلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ ﴾؛ ﴿وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأُمُورُ ﴾، ﴿وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴾ است. این گونه مالکیت، که در برابر مالکیت اعتباری و قراردادی است، در خالقیت ریشه دارد.
• وقتی بر مبنای توحید خالقیت در عالم هستی جز خدا خالقی نبود، طبعا نیز کسی جز او نمی‌تواند مالک چیزی باشد. قرآن حتی مالکیت انسان را نسبت به سمع و بصرش که از مصادیق مالکیت حقیقی شمرده می‌شود از آن خود او نمی‌داند، بلکه به تلویح آن را به خداوند نسبت می‌دهد: ﴿قُلْ مَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ أَمَّن يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالأَبْصَارَ وَمَن يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَن يُدَبِّرُ الأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلاَ تَتَّقُونَ ﴾انسان چنان ضعیف است که حتی هنگام مرگ یارای بستن چشم خود را ندارد.
• قرآن، هرکسی را جز خدا حتی مالک پوست نازک هسته خرمایی هم نمی‌داند: ﴿يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأَجَلٍ مُّسَمًّى ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ مَا يَمْلِكُونَ مِن قِطْمِيرٍ ﴾ و به پیامبر (ص) دستور می‌دهد تا به مشرکان بگوید که آیا جز خدا را می‌پرستید که مالک سود و زیانی برای شما نیست: ﴿قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لاَ يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا وَاللَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾ این آیه درباره کسانی نازل شده است که حضرت مسیح (ع) را خدا می‌پنداشتند و او را به امید جلب سود و دفع زیان می‌پرستیدند. قرآن کریم با آوردن کلمه "ما" به جای "مَن" در عبارت ﴿مَا لاَ يَمْلِكُ لَكُمْ ﴾ حضرت مسیح (ع) را، که دارای عقل و شعور است، با دیگر معبودهایی که فاقد عقل و شعورند، در اینکه مالک چیزی نیست، یکی دانسته و به طور کلی اعلام فرموده است که هرچه جز خداپرستیده شود هر چند صاحب عقل و شعور باشد مالک سود و زیانی نیست. افزون بر این، غیر خدا گرچه عاقل و باشعور باشد مالک عقل و شعور خود نیست؛ همان گونه که مالک هیچ یک از شئون وجودی خویش نیست، از این رو، خداوند به پیامبر خویش فرمان می‌دهد تا به مردم بگوید که او مالک هیچ سود و زیانی برای خود نیست، مگر آنکه خدا بخواهد: ﴿قُل لاَّ أَمْلِكُ لِنَفْسِي ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا إِلاَّ مَا شَاء اللَّهُ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ إِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ فَلاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ يَسْتَقْدِمُونَ﴾ و نیز اعلام کند که او برای دیگران مالک هیچ زیان و هدایتی نیست﴿قُلْ إِنِّي لا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلا رَشَدًا﴾.
• به گفته‌ای سرّ اینکه خداوند به پیامبر (ص) دستور داده است تا تصریح کند مالک چیزی نیست، دو امر است: نخست آنکه پیامبر بر اثر سعه وجودی و کمال شهودی، این حقیقت توحیدی را در دنیا می‌بیند و به گونه جدّی آن را باور دارد؛ امّا دیگران در قیامت که روز ظهور همه حقایق توحیدی است، بدین حقیقت راه می‌یابند. دوم آنکه پیروان متعصب و دوستانِ جاهل، پیامبر را از مقام عبودیت به مقام الوهیت بالا نبرند، زیرا خطر دوستان جاهل و افراطی در سدّ راه انبیا (ع) از خطر دشمنان لجوج و تفریطی کمتر نیست.

توحید در مالکیت

توحید در مالکیت به معنای انحصار مالکیت حقیقی و مستقل در خداوند متعال و نفی هرگونه مالکیت حقیقی و مستقل از غیر اوست. مطابق این بینش مالکیت غیر خدا، مالکیتی اعتباری و در طول مالکیت خداوند است. خداوند سبحان، از دیدگاه مقام معظم رهبری، مالک مطلق و اصیل همه هستی است و هیچ کس جز خداوند، به صورت مستقل، مالک و صاحب اختیار چیزی نیست و اشیاء به صورت امانت و به منظور بهره‌مندی از آنها در راه تکامل و رشد انسانی، در اختیار انسان قرار گرفته است. از این رو او حق ندارد، اینها را تباه و نابود سازد و یا بدون استفاده و مهمل بگذارد.

منابع

1. رمضانی، حسن، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹
2. رودبندی زاده، مهدی، مقاله «خداشناسی توحیدی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱