علم ذاتی معصوم: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۸: خط ۸:
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[علم ذاتی معصوم (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[علم ذاتی معصوم (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
==معانی علم ذاتی معصوم==
 
*باید بدانیم دو معنا برای ذاتی دانستن [[علم امام]]{{ع}} در کلمات علما بیان شده است: [[علم استقلالی معصوم چیست؟ (پرسش)|ذاتی به معنای استقلالی]] و [[علم فطری معصوم به چه معناست؟ (پرسش)|ذاتی به معنای فطری]]: (...)
==دو معنا برای علم ذاتی معصوم==
# '''[[علم استقلالی معصوم چیست؟ (پرسش)|ذاتی به معنای استقلالی:]]''' ذاتی به معنای استقلالی بودن [[علم امام]]{{ع}} بدین معنا است که تصور شود [[امام]]{{ع}} دانش‌های خود را به طور غیر وابسته به خداوند و صرف نظر از عطای الهی در ذات خود دارد؛ به عبارت دیگر علم او هیچ ارتباطی با خداوند نداشته و ذات [[امام]]{{ع}} به طور مستقل دارای این علوم باشد. کسی که اندک آشنایی با معارف اسلامی داشته باشد، نادرست بودن چنین فرضی برای او کاملا آشکار است. تردیدی نداریم که اساسی‌ترین رکن اعتقادی در اسلام، توحید است که بنابر آن، همه توان‌ها، کمالات و آن چه در جهان ظهور پیدا کرده، وابسته به خداوند متعال است. بنابراین تنها می‌توان کمالات خداوند را به این معنا ذاتی دانست و علوم و کمالاتی که در پیامبران و [[امامان]]{{عم}} و دیگر مخلوقات مشاهده می‌شود، از خداوند متعال و مشروط به اذن و اراده او است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِن كُلُّ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ إِلاَّ آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا }}﴾}} <ref> جز این نیست که هر که در آسمان‌ها و زمین است به بندگی به درگاه (خداوند) بخشنده می‌آید؛ سوره مریم، آیه: ۹۳.</ref> همه مخلوقات بندگان خداوند متعال هستند و توان انجام کاری را جز به اراده خداوند ندارند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَمَا تَشَاؤُونَ إِلاَّ أَن يَشَاء اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ}}﴾}} <ref> و جز آنچه خواست خداوند پروردگار جهانیان است؛ نخواهید؛ سوره تکویر، آیه: ۲۹.</ref>. بنابراین در فضای اندیشه اسلامی، وابسته بودن علوم [[ائمه]]{{عم}} به عطا و اذن الهی کاملا روشن و باور به آن از ضروریات دین به شمار می‌آید. ذاتی دانستن علم غیر خداوند به معنای یاد شده، مستلزم انکار توحید افعالی و شرک است. به همین دلیل، این مطلب در کلمات علمای شیعه معمولا پیش فرض گرفته شده و کمتر به آن تصریح شده است؛ اما می‌توان با اطمینان چنین باوری را به آن‌ها نسبت داد (...)
*علم ذاتی امامان(علیهم السلام) دارای دو معنا است:  
#'''[[علم غیر استقلالی معصوم چیست؟ (پرسش)|ذاتی به معنای غیر استقلالی:]]''' تفسیر دیگری که بر ذاتی بودن در این مقام قابل تصور است، آن است که [[علم امام]]{{ع}}، اگر چه به معنای اول، [[علم غیر ذاتی معصوم چیست؟ (پرسش)|غیر ذاتی و وابسته به عطای خداوند متعال است؛]] اما خداوند، هرگاه امامی را می‌آفریند، علم ویژه را همراه او در فطرتش قرار می‌دهد. بدین معنا [[علم امام]]{{ع}} [[علم فطری معصوم به چه معناست؟ (پرسش)|ذاتی یعنی فطری است]] و تصور جهل برای امام محال است. علمای امامیه کمتر به چنین معنایی از ذاتی بودن اشاره کرده‌اند. چنین ویژگی برای [[علم امام]]{{ع}} مورد اختلاف است. مرحوم [[ملا صالح مازندرانی]] گویا متمایل به این معنا از ذاتی دانستن [[علم امام]]{{ع}} است. یکی از عبارت‌های او در بحث [[علم امام]]{{ع}} چنین است: بلکه ائمه{{عم}} همواره عالم بوده‌اند، هیچ‌گاه از ابتدای خلقت و اصل آفرینششان جاهل نبوده‌اند. خداوند آنان را اساس دین و پایه یقین قرار داده است. این تعبیر، فطری بودن [[علم امام]]{{ع}} را می‌رساند.
#ذاتی به معنای استقلالی: این صورت بدان معناست که تصور شود امام دانش‌های خود را به طور غیر وابسته به خداوند و صرف نظر از عطای الهی در ذات خود دارد؛ به عبارت دیگر علم او هیچ ارتباطی با خداوند نداشته و ذات امام به طور مستقل دارای این علوم باشد. این معنا با توجه به معارف توحیدی و اسلامی باطل است و تنها علم خداوند ذاتی است.<ref>ر.ک. هاشمی، سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟ و قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن، ص 276؛ بخارایی زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل كتاب و سنت، ص 19</ref>
*در [[علم غیر ذاتی معصوم چیست؟ (پرسش)|غیر ذاتی بودن علوم ائمه]]{{عم}} '''[[علم غیر استقلالی معصوم چیست؟ (پرسش)|به معنای غیر استقلالی بودن]]''' علوم ایشان تردیدی وجود ندارد. اختلافی در این موضوع در دیدگاه علمای امامیه در طول قرن‌های مختلف مشاهده نمی‌شود. آنان با عبارات مختلف بر این مطلب مشترک تأکید کرده‌اند که همه مخلوقات در تمام کمالات خود وابسته به خداوند متعال هستند و بدین دلیل، نه تنها [[علم امام]]{{ع}}، بلکه تمام کمالات [[ائمه]]{{عم}} و دیگر افراد بشر وابسته به لطف و افاضه خداوند است. البته [[ائمه]]{{عم}} انسان‌های برگزیده و حجت‌های خداوند هستند و به عنایت و عطای خداوند دارای علوم ویژه‌ای هستند که افراد عادی از آن بی‌بهره‌اند. '''[[علم فطری معصوم به چه معناست؟ (پرسش)|ذاتی بودن علم امام در معنای دوم یعنی فطری بودن]]''' و همراهی علوم ویژه با [[امام]]{{ع}} از ابتدای آفرینش او، مطلبی مورد اختلاف است. برخی از علما از [[علم فطری معصوم به چه معناست؟ (پرسش)|فطری بودن علم امام]]{{ع}} طرفداری کرده‌اند؛ اما عده‌ای دیگر [[علم امام]]{{ع}} را [[علم تدریجی معصوم چیست؟ (پرسش)|تدریجی]] و [[علم افزایش‌پذیر معصوم چیست؟ (پرسش)|افزایش‌پذیر]] دانسته‌اند<ref>[[ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه (کتاب)|ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه]]</ref>.
*در آیات قرآن<ref>ر.ک. هاشمی، سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟ و قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن، ص 276</ref> به صراحت تاکید شده است، علمی که به انسان‌ها و برگزیدگان خداوند می‌رسد، به اذن و خواست الهی است و اگر خداوند نخواهد، دانشی نخواهند داشت: «إِن كُلُّ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ إِلاَّ آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا».<ref>سورۀ مریم، آیۀ 93</ref>
*روایات نیز اشاره به این مطلب دارند که علوم اهل بیت(علیهم السلام) از طریق فراگیری از پیامبر(صلی الله علیه و آله)، بهره‌مندی از کتاب‌های الهی و ویژه، الهام، تحدیث فرشتگان و... به ‌دست می‌آید؛ یعنی وقتی علوم آنان کسبی است، ذاتی بودن آن نفی می شود<ref>ر.ک. هاشمی، سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟</ref> و علوم ایشان غیرذاتی است.<ref>ر.ک. سلطانی، مصطفی، امامت از دیدگاه امامیه و زیدیه، ص 69</ref> در روایتی امام صادق(علیه السلام) فرمودند:<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، ج 2، ص 528</ref> «گاهی (درهای) علم به روی ما گشوده می‌شود و ما (مطالبی را) می‌دانیم و گاهی بسته می‌شود و نمی‌دانیم امام فردی مانند دیگر انسان‌هاست؛ همانند آنان به‌ دنیا می‌آید؛ (...) امتیاز او نسبت‌ به دیگران این است که علومی ویژه به او داده شده و دعای او مستجاب است.» علاوه بر اینکه ایشان برای نگه داری علوم و کمالاتی که خداوند به آنها عنایت کرده است رنج بیشتری از سایرین را تحمل می کنند.<ref>ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج 6، ص 318 و 319</ref>
#ذاتی به معنای غیر استقلالی (فطری): اگر چه علم امام غیر ذاتی و وابسته به عطای خداوند متعال است، اما خداوند، هرگاه امامی را می‌آفریند، علم ویژه را همراه او در فطرتش قرار می‌دهد لذا علم امام ذاتی یعنی فطری است. البته این معنا مورد اختلاف میان علما قرار گرفته است، برخی از علما<ref>مانند مرحوم ملاصالح مازندرانی</ref> از فطری بودن علم امام طرفداری کرده‌اند؛ اما عده‌ای دیگر علم امام را تدریجی و افزایش پذیر دانسته‌اند.<ref>ر.ک. هاشمی، سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟</ref>
==نتیجه گیری==
*بنابراین بی‌تردید علوم ویژه پیامبران و امامان(علیهم السلام) ذاتی نبوده، بلکه موهبت و عطای خداوند متعال است و دیگر برگزیدگان خداوند نیز در این حکم با ایشان شریک‌اند و باور به آن از ضروریات دین به شمار می‌آید.<ref> ر.ک. هاشمی، سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟</ref>


== پرسش‌های وابسته ==
== پرسش‌های وابسته ==

نسخهٔ ‏۲۶ دسامبر ۲۰۱۸، ساعت ۰۹:۰۸

آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "علم ذاتی معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم ذاتی معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

دو معنا برای علم ذاتی معصوم

  • علم ذاتی امامان(علیهم السلام) دارای دو معنا است:
  1. ذاتی به معنای استقلالی: این صورت بدان معناست که تصور شود امام دانش‌های خود را به طور غیر وابسته به خداوند و صرف نظر از عطای الهی در ذات خود دارد؛ به عبارت دیگر علم او هیچ ارتباطی با خداوند نداشته و ذات امام به طور مستقل دارای این علوم باشد. این معنا با توجه به معارف توحیدی و اسلامی باطل است و تنها علم خداوند ذاتی است.[۱]
  • در آیات قرآن[۲] به صراحت تاکید شده است، علمی که به انسان‌ها و برگزیدگان خداوند می‌رسد، به اذن و خواست الهی است و اگر خداوند نخواهد، دانشی نخواهند داشت: «إِن كُلُّ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ إِلاَّ آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا».[۳]
  • روایات نیز اشاره به این مطلب دارند که علوم اهل بیت(علیهم السلام) از طریق فراگیری از پیامبر(صلی الله علیه و آله)، بهره‌مندی از کتاب‌های الهی و ویژه، الهام، تحدیث فرشتگان و... به ‌دست می‌آید؛ یعنی وقتی علوم آنان کسبی است، ذاتی بودن آن نفی می شود[۴] و علوم ایشان غیرذاتی است.[۵] در روایتی امام صادق(علیه السلام) فرمودند:[۶] «گاهی (درهای) علم به روی ما گشوده می‌شود و ما (مطالبی را) می‌دانیم و گاهی بسته می‌شود و نمی‌دانیم امام فردی مانند دیگر انسان‌هاست؛ همانند آنان به‌ دنیا می‌آید؛ (...) امتیاز او نسبت‌ به دیگران این است که علومی ویژه به او داده شده و دعای او مستجاب است.» علاوه بر اینکه ایشان برای نگه داری علوم و کمالاتی که خداوند به آنها عنایت کرده است رنج بیشتری از سایرین را تحمل می کنند.[۷]
  1. ذاتی به معنای غیر استقلالی (فطری): اگر چه علم امام غیر ذاتی و وابسته به عطای خداوند متعال است، اما خداوند، هرگاه امامی را می‌آفریند، علم ویژه را همراه او در فطرتش قرار می‌دهد لذا علم امام ذاتی یعنی فطری است. البته این معنا مورد اختلاف میان علما قرار گرفته است، برخی از علما[۸] از فطری بودن علم امام طرفداری کرده‌اند؛ اما عده‌ای دیگر علم امام را تدریجی و افزایش پذیر دانسته‌اند.[۹]

نتیجه گیری

  • بنابراین بی‌تردید علوم ویژه پیامبران و امامان(علیهم السلام) ذاتی نبوده، بلکه موهبت و عطای خداوند متعال است و دیگر برگزیدگان خداوند نیز در این حکم با ایشان شریک‌اند و باور به آن از ضروریات دین به شمار می‌آید.[۱۰]

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع علم ذاتی معصوم

منابع

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟ و قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن، ص 276؛ بخارایی زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل كتاب و سنت، ص 19
  2. ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟ و قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن، ص 276
  3. ↑ سورۀ مریم، آیۀ 93
  4. ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟
  5. ↑ ر.ک. سلطانی، مصطفی، امامت از دیدگاه امامیه و زیدیه، ص 69
  6. ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، ج 2، ص 528
  7. ↑ ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج 6، ص 318 و 319
  8. ↑ مانند مرحوم ملاصالح مازندرانی
  9. ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟
  10. ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=علم_ذاتی_معصوم&oldid=124285»