بکیر بن اعین شیبانی

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

بکیر بن أعین، در سند هفت روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از الکافی آمده است؛ برای نمونه:

«عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ وَ اَلْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ وَ بُكَيْرِ بْنِ أَعْيَنَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ وَ أَبِي اَلْجَارُودِ جَمِيعاً قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ وَ كَانَتِ اَلْفَرِيضَةُ تَنْزِلُ بَعْدَ اَلْفَرِيضَةِ اَلْأُخْرَى وَ كَانَتِ اَلْوَلاَيَةُ آخِرَ اَلْفَرَائِضِ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي﴾ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لاَ أُنْزِلُ عَلَيْكُمْ بَعْدَ هَذِهِ فَرِيضَةً قَدْ أَكْمَلْتُ لَكُمُ اَلْفَرَائِضَ ».

شرح حال راوی

مراد از عنوان یادشده، بکیر بن أعین بن سنسن الشیبانی الکوفی برادر زرارة بن أعین و حمران بن أعین است. کنیه‌اش «ابو عبدالله» و «ابو الجهم» است، چون نام دو فرزندش «عبدالله» و «جهم» بوده است.

بکیر بن أعین از راویان معروف و جلیل القدر امامی است و اعتقادی راسخ و محکم به مقام امامت و ولایت داشته و همیشه در مسیر مستقیم حرکت کرده و به کوچک‌ترین انحرافی دچار نشده است، از این رو بعضی از بزرگان با تعبیر "مات بكير على الإستقامة" از وی یاد کرده‌اند.

بکیر بن أعین جایگاه معنوی بسیار بالایی داشته و امام صادق(ع) تعابیر بلندی درباره‌اش فرموده است:

1. وقتی خبر وفات بکیر بن أعین به آن حضرت رسید، فرمود: «حَدَّثَنَا حَمْدَوَيْهِ ، قَالَ حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يَزِيدَ ، عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ ، عَنِ اَلْفُضَيْلِ وَ إِبْرَاهِيمَ اِبْنَيْ مُحَمَّدٍ اَلْأَشْعَرِيَّيْنِ، قَالاَ: إِنَّ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلاَمُ) لَمَّا بَلَغَهُ وَفَاةُ بُكَيْرِ بْنِ أَعْيَنَ ، قَالَ: أَمَا وَ اَللَّهِ لَقَدْ أَنْزَلَهُ اَللَّهُ بَيْنَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهِمَا».
2. عبید بن زراره می‌گوید که خدمت امام صادق(ع) بودم که از بکیر بن أعین چنین یاد فرمود: «مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ ، قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ اَلْحَسَنِ ، عَنْ أَبِيهِ ، عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ اَلْأَشْعَرِيِّ ، عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ . وَ اَلْحَسَنُ بْنُ جَهْمِ بْنِ بُكَيْرٍ ، عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ ، عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ ، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلاَمُ) فَذُكِرَ بُكَيْرُ بْنُ أَعْيَنَ فَقَالَ: رَحِمَ اَللَّهُ بُكَيْراً وَ قَدْ فَعَلَ، فَنَظَرْتُ إِلَيْهِ وَ كُنْتُ يَوْمَئِذٍ حَدِيثَ اَلسِّنِّ، فَقَالَ إِنِّي أَقُولُ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ».
3. سلام فرستادن امام صادق(ع) به «حمران بن أعین» و «بکیر بن أعین».

شیخ طوسی عنوان مستقلی برای بکیر بن أعین در الفهرست قرار نداده است؛ لکن در ترجمه برادرش زرارة بن أعین نوشته است: ولزرارة إخوة جماعة، منهم: حمران، وكان نحويا، وله ابنان: (حمزة ومحمد، ابنا حمران) وبكير بن أعين يكنى أبا الجهم، وابنه عبدالله بن بكير، وعبدالرحمن ابن أعين، وعبدالملك بن أعين، وابنه ضريس بن عبدالملك. ولهم روايات كثيرة وأصول وتصانيف سنذكرها في أبوابها (إن شاء الله) ولهم روايات عن علي بن الحسين و محمد بن علي و جعفر بن محمد(ع) نذكرهم في كتاب الرجال إن شاء الله.

نجاشی نیز عنوانی جداگانه به بکیر بن أعین اختصاص نداده است؛ این عدم یاد کرد شیخ طوسی و نجاشی شاید از آن رو بوده که بکیر بن أعین دارای اثر علمی نبوده است و موضوع کتاب الفهرست شیخ طوسی و رجال النجاشی ذکر راویانی است که اثر علمی داشته‌اند.

ابن حجر عسقلانی از رجالیان بزرگ سنی درباره بکیر بن أعین نوشته است: "بكير بن أعین أخو حمران بن أعين. ذكره الكشي في رجال الشيعة من الرواة عن أبي جعفر وولده رحمهما الله - تعالى -.

طبقه راوی

از تاریخ ولادت بکیر بن أعین اطلاعی در دست نیست و شیخ طوسی وفات وی را در دوران حیات امام صادق(ع) ذکر کرده است.

برقی او را در اصحاب امام باقر(ع) و نجاشی وی را از راویان امام صادق(ع) ذکر کرده است، چنان که شیخ طوسی و ابن داود از اصحاب هر دو امام بزرگوار شمرده‌اند.

آیت‌الله بروجردی، بکیر بن أعین را از طبقه چهارم یا پنجم راویان برشمرده است.

استادان و شاگردان راوی

بیشترین روایات بکیر بن أعین از امام باقر و امام صادق(ع) است و از جمله کسانی که در اسناد روایات، بکیر بن أعین از آنان روایت نقل کرده، می‌‌توان زرارة بن أعین، عبید بن زراره و سالم بن أبی حفصه را برشمرد و از میان افراد و راویانی که از بکیر روایت نقل کرده‌اند و شاگردان حدیثی وی به شمار می‌روند، می‌‌توان به علی بن رئاب، عمر بن أذینه، الحسن بن الجهم، أبو ایوب، القاسم بن عروه، جمیل بن صالح، أبو سعید القماط، حریز، عبدالرحمن بن الحجاج، محمد بن أبی عمیر، ابان بن عثمان، برقی، عبدالله بن بکیر، حریز بن عبدالله، سلیمان بن سالم و موسی بن بکر اشاره کرد.

جایگاه حدیثی راوی

توثیق صریح از بزرگان رجالی قدما - مانند نجاشی و شیخ طوسی - درباره بکیر بن أعین نرسیده است. بر این اساس، شاهد دیدگاه‌های متفاوتی از رجالیان متأخر از آنها درباره بکیر بن أعین هستیم. بعضی او را توثیق و بعضی هم مدح کردند.

علامه حلی و ابن داود نام بکیر بن أعین را در قسم اول رجالشان عنوان، و بر استقامت طریق وی تصریح کردند.

علامه مجلسی، بکیر بن أعین را از راویان ممدوح دانسته است.

تحقیق

گرچه نجاشی و شیخ طوسی به وثاقت بکیر بن أعین تصریح نکرده‌اند، از قرائنی وثاقت وی را می‌‌توان ثابت کرد و هرگونه تردید را زدود:

1. روایات کشی از امام صادق(ع) درباره بکیر بن أعین و صحیح بودن سند آنها که گذشت.
2. تأیید زراره و بر حق دانستن روایات بکیر بن أعین.

محقق سبزواری: "وأما بكير فليس في شأنه توثيق صريح؛ لكن ذكر في رجال الكشي بعض الروايات الصحيحة الدالة على مدح عظيم في شأنه وبعض الروايات المعتبرة الدالة على حُسن حاله".

علامه مامقانی:"إن عده حسنا خلاف الإنصاف بعد ورود ما سمعت فيه، وصحة سند الرواية الواردة فيه. ولقد أجاد المجلسي الأول حيث عد خبره حسنا کالصحيح، على ما نقله في التعليقة. وأجود منه ما في الحاوي، من عده في قسم الثقات... وبالجملة؛ فالرجل عندي من الثقات".

جستارهای وابسته

• زرارة بن اعین (برادر)
• حمران بن اعین (برادر)
• جهم بن بکیر شیبانی (فرزند)
• حسن بن جهم شیبانی (نواده)

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۴