مدائن: تفاوت میان نسخهها
(←پانویس) |
|||
خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:شهرهای ایران]] |
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۵۸
آشنایی اجمالی
مدائن کلمه عربی است، جمع مدینه به معنای شهر و مدائن نام مجموعه هفت شهر آبادان و نزدیک به هم بود که مجموعه آنها را به زبان شریانی «ماحُوزه» و با لقب مَلکا مینامیدند. (ماحوزه ملکا؛ یعنی شهرهای پادشاه) و گاهی نیز مذیناتا گفتهاند... در اواخر عهد دولت ساسانیان، مدائن مشتمل بر هفت شهر بود. مورخان عرب و ایرانی که کتب خود را در زمان ویرانی یا زوال مدائن نوشتهاند تعداد آنها را به اختلاف ذکر کردهاند و به هر حال تیسفون (طیسفون) که بزرگترین و مهمترین شهرهای مدائن بود، مقر سلطنت و پایتخت دولت ساسانی بوده و بعد از آن شهر وِه أردشیر یا سلوکیه بوده است.
از مجموعه هفت شهر مدائن، پنج شهر شناخته شدهاند که عبارتاند از:
- تیسفون، پایتخت در ساحل شرقی دجله
- وِه اردشیر، در ساحل غربی دجله
- رومَگان، در ساحل شرقی دجله
- درزنی ذان، در ساحل غربی دجله
- ولاش آباد، در ساحل غربی دجله.
اگر محله اسپانبَر، واقع در ساحل غربی دجله (خرابههای طاق کسری که به نام ایوان مدائن نیز مشهور است) و محله ماحوزا واقع در ساحل شرقی را نیز در شهر مستقل به حساب آوریم، تعداد هفت شهر مدائن کامل میشود[۱].[۲]
حاکمان مدائن
- در زمان خلفا:
- سلمان فارسی: سلمان از برجستهترین صحابی پیامبر (ص) و از شیعیان خاص و یاران حضرت علی (ع) بود[۳]. سلمان، نخستین حاکم مدائن از سوی عمر یا سعد بن ابی وقاص است[۴]. او از سال ۱۷ تا ۳۳ یا ۳۷ه.ق حاکم پایتخت ساسانیان بود که مسلمانان آن را فتح کرده بودند. او حتی زمان عثمان نیز در سمت خود باقی ماند[۵].
- حذیفة بن یمان: حذیفة از یاران برجسته پیامبر و نیز از یاران علی (ع) به شمار میرود[۶].[۷] برخی منابع، از کارگزاری حذیفه بر مداین از سوی عمر سخن گفتهاند[۸] ولی به تاریخ این مأموریت اشاره نکردهاند؛ گویا او پیش از سلمان امارت مداین را به عهده داشته است[۹].[۱۰] برپایه گزارشی، امیرمؤمنان (ع) در نامهاش به حذیفه او را بر کارگزاری مداین ابقا کرد[۱۱].[۱۲]
- در زمان امیرالمؤمنین (ع):
- هبیرة بن نعمان: وی از صحابه شمرده شده و از فرماندهان علی(ع) بود و با حضرت در صفین همراه بود. امام علی(ع) او را بر مدائن گمارد[۱۳].[۱۴]
- زحر بن قیس جعفی: او از سوارکاران نامی عصر خود در کوفه[۱۵] و از اصحاب امیرمؤمنان علی(ع) به شمار رفته است[۱۶]. زحر پس از قتل عثمان، به خدمت امیرالمؤمنین (ع) درآمد و ایشان را در جنگهای جمل و صفین یاری داد[۱۷].[۱۸] ابن حجر در اصابه مینویسد: ... او را علی(ع) بر مدائن گمارد[۱۹]. از این سخنان، کارگزاری زحر بر مدائن به خوبی استفاده میشود. اما به نظر کارگزاری وی بر مدائن قابل نقد و بررسی است[۲۰].
- یزید بن قیس ارحبی: او مردی عاقل و از نیروهای دلاور سپاه امیرالمؤمنین (ع) بود. وی از جانب حضرت علی (ع) والی مدائن شد و سپس به ولایت ری، همدان و اصفهان منصوب گردید[۲۱].[۲۲]
- لام بن زیاد: وی برادر مادری عدی بن حاتم طائی، مردی شجاع و جنگجو و از شیعیان امیرالمؤمنین (ع) بود، و موقعی که حضرت عازم بصره بود، او را به استانداری مدائن منصوب کرد[۲۳].[۲۴]
- ثابت بن قیس: ثابت جزو اصحاب رسول الله (ص) بود و در زمان خلافت معاویه درگذشت. او از یاران باوفا و مورد وثوق امیرالمؤمنین (ع) گردید. وی در زمان خلافت امیرالمؤمنین (ع) به ولایت مدائن منصوب شد و تا زمان حکومت معاویه زندگی کرد[۲۵].[۲۶]
- سعد بن مسعود ثقفی: نام او سعد یا سعید[۲۷] بن مسعود انصاری ثقفی است. او عموی مختار بن ابی عبید ثقفی از اصحاب و انصار رسول خدا (ص) و یاران مخلص امیر المؤمنین (ع) به شمار میآمد[۲۸]. سعد بن مسعود جزو کارگزاران امیرالمؤمنین (ع) بود و از جانب آن حضرت به امارت و فرمانداری مدائن منصوب شد و تا دوران خلافت امام حسن مجتبی (ع) در این سمت باقی بود[۲۹].
- عبید بن سماک: بلاذری مینویسد: «عبید بن سماک مخزومی» والی علی بن ابی طالب(ع) بر مدائن بود[۳۰]. در اوائل حکومت مغیرة بن شعبه بر کوفه و شورش مستورد خارجی سخن از سماک بن عبید است که حاکم مدائن و بهرسیر بوده است[۳۱]. [۳۲]
منابع
ناظمزاده، سید اصغر، اصحاب امام علی
ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱
روحانی، سید حمید، مقاله «سعید بن مسعود الثقفی»، اصحاب امام حسن مجتبی
اسماعیلی، ابوالحسن، مقاله «حذیفه بن الیمان»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۴
سامانی، سید محمود، مقاله «حذیفة بن یمان»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰
قریشی، سید حسن، اصحاب ایرانی ائمه اطهار
حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ثابت بن قیس بن خطیم»، دانشنامه سیره نبوی ج۲
پانویس
- ↑ فرهنگ معین، ج۶، ص۱۹۳۶.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶.
- ↑ ثقفی کوفی، ابراهیم، الغارات، ص۴۲۸؛ محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی، ص۱۱۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷؛ وی مینویسد که سعد، سلمان را حاکم مدائن کرد؛ مسعودی در مروج الذهب، ج۱، ص۶۶۳ مینویسد که عمر او را حاکم مدائن کرد.
- ↑ قریشی، سید حسن، اصحاب ایرانی ائمه اطهار، ص۵۸ - ۶۲.
- ↑ رجال الطوسی، شیخ طوسی، ص۶۰؛ رجال ابن داوود، ابن داوود، ص۱۰۲؛ الخلاصه، حلی، ص۶۰؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۳، ص۱۴۱.
- ↑ اسماعیلی، ابوالحسن، مقاله «حذیفه بن الیمان»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۴، ص۳۵۶-۳۵۸.
- ↑ الطبقات، ابن سعد، ج ۷، ص ۳۱۷.
- ↑ الاحتجاج، ص ۱۸۵ ـ ۱۸۶.
- ↑ سامانی، سید محمود، مقاله «حذیفة بن یمان»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۰.
- ↑ بحارالانوار، ج ۲۸، ص ۸۷ - ۸۸؛ مصباح البلاغه، ج ۴، ص ۹۵ - ۹۸.
- ↑ اسماعیلی، ابوالحسن، مقاله «حذیفه بن الیمان»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۴، ص۳۶۴-۳۶۶؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۴۴۶.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۲۹؛ ناظمزاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۱۴۲۱.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۵۲۰.
- ↑ شیخ طوسی، رجال، ص۶۵.
- ↑ ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴۷؛ ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۱۴۸ و ۱۲۷؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۴، ص۲۰۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ الإصابه، ج۲، ص۵۲۰ و ابن کلبی، نسب معد والیمن الکبیر، ص۳۰۷.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۲۹ ـ ۳۳۰.
- ↑ رجال طوسی، ص۶۲، ش۶.
- ↑ ناظمزاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۱۴۴۲-۱۴۴۳؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۴۸۰-۴۸۱.
- ↑ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۹۶؛ اصحاب الإمام امیرالمؤمنین (ع)، ج۲، ص۵۰۲، ش۹۷۹.
- ↑ ناظمزاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۱۱۷۸؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۲۰-۳۲۱.
- ↑ الاصابه، ج۱، ص۳۹۳ و تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۷۶.
- ↑ ناظمزاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۲۶۰-۲۶۱؛ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ثابت بن قیس بن خطیم»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص۳۰۱ ـ ۳۰۲.
- ↑ شیخ طوسی در رجال، ص۴۴، ش۲۳. او را در زمره اصحاب امام علی (ع) ثبت کرده است. و ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۷ حاکم مدائن را «سعد بن مسعود» و در ص۴۲ «سعید بن مسعود» ثبت کرده است.
- ↑ اسد الغابه، ج۲، ص۲۹۴ و اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۳۰.
- ↑ ناظمزاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۶۲۱؛ روحانی، سید حمید، مقاله «سعید بن مسعود الثقفی»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص۳۵۹-۳۶۲؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱، ص۳۴۳-۳۴۵.
- ↑ بلاذری، جمل من أنساب الأشراف، ج۱۳، ص۲۰۱.
- ↑ تاریخ طبری، ج۴، ص۱۴۵ و ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۳۰.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۱، ص ۳۴۱-۳۴۲.