سلام در جامعه‌شناسی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۶ مارس ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۲۹

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث سلام است. "سلام" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سلام در قرآن | سلام در حدیث | سلام در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل سلام (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

سلام و تحیت

راغب در توضیح معنای لغوی “تحیت” می‌نویسد: تحیت این است که گفته شود: حیاک الله، یعنی خداوند حیاتمندت گرداند، باقیت دارد، حیاتت دهد. این جمله به جای دعا به کار می‌رود. تحیت، زنده باش گفتن است. اصل تحیت از حیات است و این خواست و دعا یا طلب رسیدن و داشتن حیات و زندگی است یا خود سبب حیات است^[۱]. سلام کردن، ابراز محبت و احوال‌پرسی از جمله آداب اخلاقی متعارفی است که معمولاً در اولین گام برخورد افراد با یکدیگر ضرورت طرح می‌یابد. افراد در همه فرهنگ‌ها، به هنگام مواجهه، رویارویی و ورود به چرخه تعامل میان فردی با بهره‌گیری از واژگان، حالات، حرکات و ژست‌های خاصی که مفهم ابراز محبت و عاطفه است، تمایل مثبت خویش را به طرف مقابل ابراز و ابلاغ می‌کنند. این ارزش اخلاقی در اسلام نیز بسیار مورد تأکید قرار گرفته و عموم مؤمنان به رعایت آن ملزم شده‌اند. ترتب آثار فراوان بر رعایت آن توجیه‌گر این شدت اهتمام است. علامه طباطبایی در المیزان در تفسیر ذیل آیه تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ...^[۲] می‌نویسد: سلام تحیتی است از ناحیه خدا، چون او تشریعش کرده و حکمش را نازل ساخته تا مسلمانان با آن یکدیگر را تحیت گویند و آن تحیتی است مبارک و دارای خیر بسیار، باقی و طیب، چون ملایم با نفس است. حقیقت این تحیت گسترش امنیت و سلامتی بر کسی است که بر او سلام می‌کنند، و امنیت و سلامت پاکیزه‌ترین چیزی است که در میان دو نفر که به هم بر می‌خورند، برقرار می‌شود^[۳]. از دید تفسیر نمونه، معمولاً هر نوع اظهار محبتی را که افراد در آغاز ملاقات نسبت به یکدیگر می‌کنند، “تحیت” است. منظور از تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ، این است که تحیت را به نوعی با خدا ارتباط دهند، یعنی منظور از “سلام علیکم” این باشد که “سلام خدا بر تو باد” یا “سلامتی تو را از خدا می‌خواهم” چراکه از نظر یک فرد موحد، هر گونه دعایی بالاخره به خدا باز می‌گردد و از او تقاضا می‌شود و طبیعی است دعایی که چنین باشد، هم پر برکت (مبارک) و هم پاکیزه و “طیبه” است^[۴]. بدیهی است التزام عمومی به رعایت این ارزش اخلاقی آثار روانی و اجتماعی فراوان دارد و طبق روایات، اگر احوالپرسی، با تماس بدنی [برای مثال، مصافحه: دست دادن/ معانقه: روبوسی] توأم باشد، کینه‌ها و کدورت‌ها از دل‌ها زدوده و آرامش و امنیت روانی حاکم خواهد شد.^[۵]

آیات قرآنی مرتبط

امر حضرت(ص) به سلام بر مؤمنان: وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ...^[۶].
امر مؤمنان به سلام بر اهل خانه به هنگام ورود: فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً...^[۷].
مطلوبیت جواب تهیت به شیوه نیکوتر و کامل‌تر: وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا...^[۸].
در آیاتی نیز با هدف درس‌آموزی اخلاقی، به نحوه تعامل خداوند با پیامبران الهی، مؤمنان برجسته و هدایت‌یافتگان، و نثار سلام و درود به ایشان توجه داده است^[۹]. در برخی آیات نیز، اسلام، به نااهلان برای جلب توجه ایشان تجویز شده است^[۱۰].^[۱۱]

تعامل‌های کلامی مناسب (در مقام شنیدار)

علاوه بر مقام گفتار، مقام شنیدن نیز آداب، قواعد و هنجارهای عرفی و اخلاقی خاصی دارد که رعایت آن از همه واجدان شرایط خواسته شده است. بی‌شک، اهتمام به رعایت این اصول نیز آثار و نتیجه‌های مطلوبی برای شنونده و گوینده خواهد داشت و فرایند ارتباطات کلامی را در جهت بهره‌گیری هرچه بهتر و بیشتر هدایت خواهد کرد. اهم آداب و رهنمودهای این بخش از این قرارند:

آیات قرآنی مرتبط

لزوم استماع دقیق همراه با سکوت قرآن به هنگام تلاوت: وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ^[۱۲].
انتخاب بهترین سخن از میان سخنان مختلف اظهار شده: فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ^[۱۳].
در آیاتی نیز به لزوم اعراض از سخن عیب‌جویان و خرده‌گیران بر آیات الهی^[۱۴] و نیز به لزوم تحقیق و تفحص در اخبار گویندگان فاسق و غیر قابل اعتماد توصیه شده است^[۱۵].^[۱۶]

جستارهای وابسته

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۲۱.
↑ «درودی خجسته پاکیزه از نزد خداوند.».. سوره نور، آیه ۶۱.
↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۲۲۹.
↑ ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۵۵۹.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۱۸.
↑ «و چون مؤمنان به آیات ما، نزد تو آیند بگو: درود بر شما! پروردگارتان بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است» سوره انعام، آیه ۵۴.
↑ «پس چون به هر خانه‌ای در آمدید به همدیگر درود گویید، درودی خجسته پاکیزه از نزد خداوند.».. سوره نور، آیه ۶۱.
↑ «و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید.».. سوره نساء، آیه ۸۶.
↑ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ «بگو: سپاس خداوند را و درود بر آن بندگان وی که برگزیده است؛ آیا خداوند بهتر است یا آنچه (برای او) شریک می‌آورند؟» سوره نمل، آیه ۵۹؛ إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا «خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶؛ فَأْتِيَاهُ فَقُولَا إِنَّا رَسُولَا رَبِّكَ فَأَرْسِلْ مَعَنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَا تُعَذِّبْهُمْ قَدْ جِئْنَاكَ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكَ وَالسَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى «بنابراین نزد او بروید و بگویید که ما فرستادگان پروردگار توایم پس، بنی اسرائیل را با ما گسیل دار و عذابشان مکن، ما برای تو نشانه‌ای از سوی پروردگارت آورده‌ایم و درود بر کسی که از رهنمود (خداوند) پیروی کند» سوره طه، آیه ۴۷؛ سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ «در میان جهانیان بر نوح درود باد!» سوره صافات، آیه ۷۹؛ سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ «و درود بر ال یاسین» سوره صافات، آیه ۱۳۰.
↑ قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا «گفت: درود بر تو، از پروردگارم برای تو آمرزش خواهم خواست که او با من مهربان است» سوره مریم، آیه ۴۷.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۱۸.
↑ «و چون قرآن خوانده شود بدان گوش فرا دهید و خاموش بمانید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره اعراف، آیه ۲۰۴.
↑ «پس به بندگان من مژده بده! * کسانی که گفتار را می‌شنوند آنگاه از بهترین آن پیروی می‌کنند، آنانند که خداوند راهنمایی‌شان کرده است و آنانند که خردمندند» سوره زمر، آیه ۱۷-۱۸.
↑ وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آيَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَإِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ «و چون کسانی را بنگری که در آیات ما به یاوه‌گویی می‌پردازند روی از آنان بگردان تا در گفت‌وگویی جز آن درآیند و اگر شیطان تو را به فراموشی افکند پس از یادآوری با گروه ستمگران منشین» سوره انعام، آیه ۶۸.
↑ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ «ای مؤمنان! اگر بزهکاری برایتان خبری آورد بررسی کنید مبادا نادانسته به گروهی زیان رسانید، آنگاه از آنچه کرده‌اید پشیمان گردید» سوره حجرات، آیه ۶.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۲۵.

[1] حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۲۱.

[2] «درودی خجسته پاکیزه از نزد خداوند.».. سوره نور، آیه ۶۱.

[3] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۲۲۹.

[4] ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۵۵۹.

[5] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۱۸.

[6] «و چون مؤمنان به آیات ما، نزد تو آیند بگو: درود بر شما! پروردگارتان بخشایش را بر خویش مقرّر داشته است» سوره انعام، آیه ۵۴.

[7] «پس چون به هر خانه‌ای در آمدید به همدیگر درود گویید، درودی خجسته پاکیزه از نزد خداوند.».. سوره نور، آیه ۶۱.

[8] «و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید.».. سوره نساء، آیه ۸۶.

[9] قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ «بگو: سپاس خداوند را و درود بر آن بندگان وی که برگزیده است؛ آیا خداوند بهتر است یا آنچه (برای او) شریک می‌آورند؟» سوره نمل، آیه ۵۹؛ إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا «خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶؛ فَأْتِيَاهُ فَقُولَا إِنَّا رَسُولَا رَبِّكَ فَأَرْسِلْ مَعَنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَا تُعَذِّبْهُمْ قَدْ جِئْنَاكَ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكَ وَالسَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى «بنابراین نزد او بروید و بگویید که ما فرستادگان پروردگار توایم پس، بنی اسرائیل را با ما گسیل دار و عذابشان مکن، ما برای تو نشانه‌ای از سوی پروردگارت آورده‌ایم و درود بر کسی که از رهنمود (خداوند) پیروی کند» سوره طه، آیه ۴۷؛ سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ «در میان جهانیان بر نوح درود باد!» سوره صافات، آیه ۷۹؛ سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ «و درود بر ال یاسین» سوره صافات، آیه ۱۳۰.

[10] قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا «گفت: درود بر تو، از پروردگارم برای تو آمرزش خواهم خواست که او با من مهربان است» سوره مریم، آیه ۴۷.

[11] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۱۸.

[12] «و چون قرآن خوانده شود بدان گوش فرا دهید و خاموش بمانید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره اعراف، آیه ۲۰۴.

[13] «پس به بندگان من مژده بده! * کسانی که گفتار را می‌شنوند آنگاه از بهترین آن پیروی می‌کنند، آنانند که خداوند راهنمایی‌شان کرده است و آنانند که خردمندند» سوره زمر، آیه ۱۷-۱۸.

[14] وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آيَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَإِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ «و چون کسانی را بنگری که در آیات ما به یاوه‌گویی می‌پردازند روی از آنان بگردان تا در گفت‌وگویی جز آن درآیند و اگر شیطان تو را به فراموشی افکند پس از یادآوری با گروه ستمگران منشین» سوره انعام، آیه ۶۸.

[15] يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ «ای مؤمنان! اگر بزهکاری برایتان خبری آورد بررسی کنید مبادا نادانسته به گروهی زیان رسانید، آنگاه از آنچه کرده‌اید پشیمان گردید» سوره حجرات، آیه ۶.

[16] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۲۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

@@ خط ۱۸: / خط ۱۸: @@
 #مطلوبیت جواب تهیت به شیوه نیکوتر و کامل‌تر: {{متن قرآن|وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا...}}<ref>«و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید.».. سوره نساء، آیه ۸۶.</ref>.
 #در آیاتی نیز با [[هدف]] درس‌آموزی [[اخلاقی]]، به نحوه تعامل [[خداوند]] با [[پیامبران الهی]]، [[مؤمنان]] برجسته و [[هدایت‌یافتگان]]، و نثار [[سلام]] و [[درود]] به ایشان توجه داده است<ref>{{متن قرآن|قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ}} «بگو: سپاس خداوند را و درود بر آن بندگان وی که برگزیده است؛ آیا خداوند بهتر است یا آنچه (برای او) شریک می‌آورند؟» سوره نمل، آیه ۵۹؛ {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}} «خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶؛ {{متن قرآن|فَأْتِيَاهُ فَقُولَا إِنَّا رَسُولَا رَبِّكَ فَأَرْسِلْ مَعَنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَا تُعَذِّبْهُمْ قَدْ جِئْنَاكَ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكَ وَالسَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى}} «بنابراین نزد او بروید و بگویید که ما فرستادگان پروردگار توایم پس، بنی اسرائیل را با ما گسیل دار و عذابشان مکن، ما برای تو نشانه‌ای از سوی پروردگارت آورده‌ایم و درود بر کسی که از رهنمود (خداوند) پیروی کند» سوره طه، آیه ۴۷؛ {{متن قرآن|سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ}} «در میان جهانیان بر نوح درود باد!» سوره صافات، آیه ۷۹؛ {{متن قرآن|سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ}} «و درود بر ال یاسین» سوره صافات، آیه ۱۳۰.</ref>. در برخی [[آیات]] نیز، [[اسلام]]، به نااهلان برای جلب توجه ایشان تجویز شده است<ref>{{متن قرآن|قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا}} «گفت: درود بر تو،  از پروردگارم برای تو آمرزش خواهم خواست که او با من مهربان  است» سوره مریم، آیه ۴۷.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۱۸.</ref>
+==تعامل‌های [[کلامی]] مناسب (در [[مقام]] شنیدار)==
+علاوه بر مقام گفتار، مقام شنیدن نیز [[آداب]]، [[قواعد]] و هنجارهای عرفی و [[اخلاقی]] خاصی دارد که رعایت آن از همه واجدان شرایط خواسته شده است. بی‌شک، اهتمام به رعایت این اصول نیز آثار و نتیجه‌های مطلوبی برای شنونده و گوینده خواهد داشت و فرایند [[ارتباطات]] کلامی را در جهت بهره‌گیری هرچه بهتر و بیشتر [[هدایت]] خواهد کرد. اهم آداب و رهنمودهای این بخش از این قرارند:
+===آیات قرآنی مرتبط===
+#[[لزوم]] استماع دقیق همراه با [[سکوت]] [[قرآن]] به هنگام [[تلاوت]]: {{متن قرآن|وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}}<ref>«و چون قرآن خوانده شود بدان گوش فرا دهید و خاموش بمانید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره اعراف، آیه ۲۰۴.</ref>.
+#[[انتخاب]] [[بهترین]] سخن از میان سخنان مختلف اظهار شده: {{متن قرآن|فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ}}<ref>«پس به بندگان من مژده بده! * کسانی که گفتار را می‌شنوند آنگاه از بهترین آن پیروی می‌کنند، آنانند که خداوند راهنمایی‌شان کرده است و آنانند که خردمندند» سوره زمر، آیه ۱۷-۱۸.</ref>.
+#در آیاتی نیز به [[لزوم]] [[اعراض]] از سخن عیب‌جویان و خرده‌گیران بر [[آیات الهی]]<ref>{{متن قرآن|وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آيَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَإِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ}} «و چون کسانی را بنگری که در آیات ما به یاوه‌گویی می‌پردازند روی از آنان بگردان تا در گفت‌وگویی جز آن درآیند و اگر شیطان تو را به فراموشی افکند پس از یادآوری با گروه ستمگران منشین» سوره انعام، آیه ۶۸.</ref> و نیز به لزوم تحقیق و تفحص در [[اخبار]] گویندگان [[فاسق]] و غیر قابل [[اعتماد]] توصیه شده است<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ}} «ای مؤمنان! اگر بزهکاری برایتان خبری آورد بررسی کنید مبادا نادانسته به گروهی زیان رسانید، آنگاه از آنچه کرده‌اید پشیمان گردید» سوره حجرات، آیه ۶.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۲۲۵.</ref>
 == جستارهای وابسته ==