سوره فرقان

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره فرقان در علوم قرآنی

مقدمه

نام سوره از واژه «فرقان» (به معنای جداکننده) در آیه اول گرفته شده است. «فرقان»، همچنین یکی از نام‌های قرآن است؛ به این اعتبار که این کتاب، جداکننده حق از باطل و هدایت از گمراهی است.

این سوره برای تقویت روحی پیامبر(ص) در تبلیغ مکتب و استقامت در رویارویی با مشرکان و عناد و لجاجت آنها نازل شد. غرض این سوره بیان این حقیقت است که دعوت رسول خدا(ص) دعوتی است حق، و ناشی از رسالتی از جانب خدای تعالی، و کتابی نازل شده از ناحیه او، و نیز در این سوره چند نوبت پشت سر هم ایرادهایی که کفار بر نبوت آن جناب از ناحیه خدا، و بر نازل بودن کتابش از جانب خدا کرده‌اند، دفع شده، و در این دفع عنایتی بالغ به کار رفته. و چون بیان این غرض مستلزم احتجاج بر مسأله توحید و نفی شریک، و بیان پاره‌ای از اوصاف قیامت، و صفات پسندیده‌ای از مؤمنین بود؛ لذا به این مسائل نیز پرداخته، ولی همه این بیانات را با لحن انذار و تخویف ایفاء نمود، نه تبشیر و تشویق.

گفته شده که این سوره به شهادت سیاق عمومی آیات آن در مکه نازل شده، بعضی از مفسرین سه آیه آن را استثناء کرده، گفته‌اند که: در مدینه نازل شده است، و آن سه آیه عبارت است از آیه ﴿وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا يَزْنُونَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ يَلْقَ أَثَامًا﴾، ﴿يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَانًا﴾، ﴿إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾ و نیز گفته شده: همه سوره مدنی است، مگر سه آیه ﴿تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا﴾، ﴿الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِيرًا﴾، ﴿وَاتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَةً لَا يَخْلُقُونَ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ وَلَا يَمْلِكُونَ لِأَنْفُسِهِمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا وَلَا يَمْلِكُونَ مَوْتًا وَلَا حَيَاةً وَلَا نُشُورًا﴾ است.

ویژگی‌های سوره فرقان

1. این سوره دارای ۷۷ آیه، ۸۹۲ کلمه و ۳۷۳۳ حرف است.
2. در ترتیب نزول؛ چهل و دومین و در ترتیب قرآن بیست و پنجمین سوره است.
3. پس از سوره یس و پیش از سوره فاطر در مکه نازل شد؛ به جز آیات ﴿وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا يَزْنُونَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ يَلْقَ أَثَامًا﴾، ﴿يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَانًا﴾، ﴿إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾ که مدنی است.
4. از نظر کمیت از سوره‌های مثانی و شامل حدود یک‌ چهارم از یک جزء قرآن است.
5. دو آیه منسوخ دارد.

مطاب مهم سوره

1. نزول تدریجی قرآن و جهانی بودن آن؛
2. توحید؛
3. نبوت و شیوه‌های تبلیغ پیامبران(ع)؛
4. داستان موسی و هارون(ع) و برخی از اقوام گذشته، به طور اختصار؛
5. اوصاف و ویژگی‌های عبادالرحمان (بندگان ممتاز خداوند).

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس