سواد بن قارب دوسی در تاریخ اسلامی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث سواد بن قارب دوسی است. "سواد بن قارب دوسی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سواد بن قارب دوسی در تراجم و رجال - سواد بن قارب دوسی در تاریخ اسلامی

مقدمه

او از قبیله ازد است و اهل منطقه سرات و در کوه‌های بلقاء زندگی می‌کرده است. در زمان جاهلیت، کاهن و مرتاض بود و شعر نیز می‌سرود. وی مردی قابل احترام و دارای شخصیت وزین بوده و همه به رأی و نظر او احترام می‌گذاشتند.

سواد و دیدار پیامبر(ص) در کودکی

روزی سواد به نزد عبد المطلب، جد پیامبر(ص) آمد. عبد المطلب بر روی سکوی جلوی در ورودی کعبه نشسته بود و مردم قریش و افرادی از قبیله بنی هاشم اطراف او را گرفته بودند. او خود را به عبدالمطلب نزدیک کرد و گفت: "ای أبا الحارث! شنیده‌ام فرزندت عبدالله صاحب پسری شده است که دارای ویژگی‌های عجیبی است؛ دوست دارم او را ببینم". سواد، کسی بود که اگر از کسی درخواستی می‌کرد، مردم درخواستش را رد نمی‌کردند؛ زیرا مردی جدی بود. عبد المطلب از جا برخاست و به همراه او به منزل آمنه، مادر پیامبر(ص) رفت. وقتی آنها وارد خانه شدند، پیامبر(ص) خوابیده بود.

عبدالمطلب به سواد گفت: "هیچ سخنی نگو تا خودش بیدار شود. پس پاورچین پاورچین به نزد آن حضرت رفتند. سواد در حالی که پیامبر(ص) خوابیده بود، نگاهی بر چهره مبارک پیامبر(ص) انداخت؛ گویا نوری از آسمان بر چهره پیامبر(ص) تابیده بود. از شدت نورانیت چهره پیامبر(ص)، سواد بر روی زمین افتاد. سواد گفت: "ای عبدالمطلب! تو را بر خود گواه می‌گیرم که من به این جوان ایمان آوردم؛ چرا که او پیامبر خداست".

اسلام سواد

روز جمعه‌ای، عده‌ای از اصحاب با امام علی(ع) نشسته بودند که مردی بلند بالا وارد شد و سلام کرد. امام(ع) بعد از جواب سلام، فرمودند: "جن‌هایی که با آنها ارتباط داشتی چه شدند؟" آن مرد گفت: "آنها تا همین زمانی که در حضور شما هستم، با من بودند". علی(ع) به او فرمود: "می‌خواستم درباره چگونگی آغاز اسلام آوردن خود برای ما صحبت کنی". سواد گفت: من مرتاض و ساکن کوه‌های بلقاء در یمن بودم و با جن ارتباط داشتم. شبی در خواب، جنی که با او مرتبط بودم، به نزد من آمد و گفت: "اگر عاقل هستی، برخیز و ادرا کت را به کار بینداز؛ زیرا پیامبری از فرزندان لوی بن غالب برانگیخته شده است" و آن گاه بدون هیچ حرف دیگری، این اشعار را خواند: در شگفتم از جنیان و سرگردانی ایشان و این که بر چار پایان خود پالان نهاده‌اند! گویی قصد مکه دارند و در جستجوی هدایتند! آری مؤمنان جن همچون پلیدهای ایشان نیستند! تو هم برخیز و به سوی گزیده‌هاشمیان برو و چشمهای خود را روشن ساز! آن گاه به من تأکید کرد و گفت: ای سواد بن قارب! خداوند عز و جل پیامبری را برانگیخته است به سوی او برو تا راه هدایت را بیابی.

این خواب، سه روز پیاپی تکرار شد. این گونه بود که عزمم را جزم کردم که به حضور پیامبر(ص) برسم و او را از نزدیک ببینم. بار سفر را بستم و بر مرکب خود سوار شدم و بدون درنگ و با سرعت حرکت کردم تا به حضور پیامبر(ص) رسیدم. در آن زمان، آن حضرت در مدینه بودند. وقتی به مدینه رسیدم، مردم برگرد او حلقه زده بودند، به گونه‌ای که در میان جمعیت دیده نمی‌شد. لحظه‌ای جمعیت به کناری رفت و پیامبر(ص) مرا دید. در این موقع پیامبر(ص) فرمود: "ای سواد بن قارب! خوش آمدی! از آنچه که برای تو پیش آمده است، آگاهیم.

گفتم در این باره شعری گفته‌ام، خواهش می‌کنم، قبل از هر چیز، این شعر را بشنوید و چنین خواندم:

هم زاد من شبی به خواب من آمد؛ تا آنجا که آزموده‌ام هیچ گاه دروغگو نبوده است.

سه شب پیاپی آمد و در هر سه شب، گفتارش این بود که پیامبری از خاندان لوی بن غالب برای تو آمده است.

جامه بر کمر زدم و ماده شتر تندرو من کوه و کمر را درنوردید.

گواهی می‌دهم که جز خدا پروردگار دیگری نیست و تو از غیب آگاهی.

وای پسر پاکان، از نظر شفاعت، تو نزد خدا از همه پیامبران نزدیک‌تری.

ای بهترین کسی که بر روی زمینی! به هر چه می‌خواهی فرمان ده، اگر چه درباره اموری باشد که گیسوان را سفید می‌کند.

و تو در روزی که هیچ یک از شفیعان نمی‌توانند سواد بن قارب را بی نیاز گردانند، شفیع من باش؛.

پیامبر(ص) لبخندی دلنشین زد و فرمود: "ای سواد بن قارب! رستگار شدی".

پاسخ سواد به سؤال عمر

روزی عمر به سواد گفت: " با کهانت و مرتاضی گری‌ات چه کردی؟ سواد ناراحت شد و گفت: " آنچه تو و من در عهد جاهلیت بر آن بودیم، بسیار بدتر از کهانت من بود و آن کفر ما بود؛ تو حق نداری مرا به چیزی که از آن توبه کرده‌ام، شماتت کنی! من از کهانت توبه کرده‌ام و امیدوارم خداوند هم مرا ببخشد . هم چنین نقل شده، وقتی عمر این سخن را به سواد گفت، سواد گفت: "به خدا قسم! تا کنون هیچ کدام از هم نشینان و دوستان من سخنی به این درشتی و بی‌مایگی به من نگفته بودند"..

شهادت سواد

سواد به همراه امام علی(ع)در جنگ صفین شرکت کرد و در همین جنگ هم به شهادت رسید.

منابع

• کاظمی، محمد ایوب، مقاله «سواد بن قارب دوسی»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۵

جستارهای وابسته

پانویس