جلاس بن سوید انصاری

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصحاب پیامبر است. جلاس بن سوید انصاری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جلاس بن سوید انصاری در علوم قرآنی - جلاس بن سوید انصاری در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

وی از تیره حبیب بن عمرو بن عوف بن مالک از اوس است. گفته‌اند جُلاس در زمان جاهلیت دیه‌ای از برخی اقوامش طلب داشت، در حالی که محتاج بود. هنگامی که رسول خدا(ص) به مدینه آمد، آن دیه را گرفت و به جلاس داد و او بی‌نیاز شد. بخشی از آیه ﴿يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ يَنَالُوا وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنْ يَتُوبُوا يَكُ خَيْرًا لَهُمْ وَإِنْ يَتَوَلَّوْا يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ عَذَابًا أَلِيمًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ فِي الْأَرْضِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ﴾ بدین سبب نازل شده است.

برخی منابع در معرفی وی گفته‌اند: در مغازی از او یاد شده که به نظر می‌رسد اشاره به خبر تخلف وی در جنگ تبوک و شمار او در زمره منافقان است. هرچند گفته‌اند توبه کرد و توبه‌اش نیکو بود. نیز گفته‌اند: وی همسر مادر عمیر بن سعد بود و با عمیر داستانی دارد که مشهور است. داستان وی با عمیر و منافق بودن و توبه‌اش به گونه‌های مختلف نقل شده است. در یک نقل چنین آمده است: جلاس از جمله منافقانی بود که مردم را از شرکت در جنگ تبوک باز می‌داشت و می‌‌گفت: اگر محمد راست بگوید، ما از الاغ بدتریم، عمیر که در آغوش جلاس بزرگ شده بود، با اظهار ارادت تمام به او گفت: ای جلاس، سخنی گفتی که اگر آن را بازگو کنم، تو را رسوا می‌کند و اگر آن را پنهان دارم، خودم را هلاک می‌گرداند و یکی از این دو برای من آسان‌تر است؛ از این رو، موضوع را به آگاهی رسول خدا(ص) رساند. آن حضرت جلاس را خواست و درستی سخن او را جویا شد. جلاس انکار کرد و گفت: ما با خود سخنی می‌‌گفتیم و بازی می‌‌کردیم و افزود که عمیر دروغ می‌گوید و سوگند خورد، در حالی که عمیر حاضر بود و از خدا خواست در این باره آیه نازل شود. هرچند جلاس سوگند خورده بود و دوست می‌داشت تا حکم کند هرکدامشان یکصد تازیانه بخورند ولی به سبب این سخنانشان آیه نازل نشود، ولی در این باره آیاتی از سوره توبه چنین نازل شد: ﴿وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّمَا كُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللَّهِ وَآيَاتِهِ وَرَسُولِهِ كُنْتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ﴾، ﴿لَا تَعْتَذِرُوا قَدْ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ إِنْ نَعْفُ عَنْ طَائِفَةٍ مِنْكُمْ نُعَذِّبْ طَائِفَةً بِأَنَّهُمْ كَانُوا مُجْرِمِينَ﴾ و ﴿يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ يَنَالُوا وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنْ يَتُوبُوا يَكُ خَيْرًا لَهُمْ وَإِنْ يَتَوَلَّوْا يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ عَذَابًا أَلِيمًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ فِي الْأَرْضِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ﴾ سپس جلاس به گناه‌اش اعتراف و توبه کرد و در توبه‌اش صادق بود و پس از آن نیز از نیکی به عمیر که پیش از این روامی داشت، دریغ نکرد. بنا بر نقلی، حارث بن سوید - برادر جلاس - نیز از اسلام برگشت و با گروهی به مکه رفت. سپس پشیمان شد و چون نزدیک مدینه رسید، به جلاس خبر پشیمانی خود را رساند و از او خواست از رسول خدا(ص) بپرسد اگر شهادتین بگوید، راهی برای توبه هست یا سر به بیابان گذارد. آیه ﴿إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ وَأَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾. در این باره نازل شد و جلاس آن را به اطلاع برادرش رساند. حارث به مدینه آمد و توبه کرد و رسول خدا(ص) توبه او را پذیرفت. ذهبی خبر نفاق و توبه جلاس بن سوید را واهی دانسته است. به هر حال، جلاس برادر حارث بن سوید است، ولی در اینکه کدام یک قاتل مجذر بن ذیاد بود که در جنگ احد او را به تلافی پدرشان - که در جاهلیت کشته بودند - اختلاف است. به گفته ابن حجر عدوی، ابن کلبی و قاسم بن سلام بر این باورند که جلاس مجذر را کُشت اما به نظر ابن حجر مشهور آن است که حارث بن سوید او را کشته است.

جستارهای وابسته

• اوس (قبیله)
• حارث بن سوید اوسی انصاری (برادر)

منابع

1. خانجانی، قاسم، مقاله «جلاس بن سوید انصاری»، دانشنامه سیره نبوی ج۲