تولید علم

این مدخل زیرشاخهٔ بحث علم است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

ساحت تولید علم

یکی از اساسی‌ترین مفاهیم مورد نظر مقام معظم رهبری در حوزه آموزش و تحقیق، مسأله تولید علم است. ایشان در چند سال اخیر در خصوص اهمیت و ابعاد این موضوع در دیدار با دانشگاهیان و حوزویان مطالب مختلفی عرضه نموده‌اند. نکته‌ای که لازم است به آن توجه کنیم این است که برخی ممکن است تولید علم را معادل و مساوی با امر پژوهش بدانند و به همین دلیل تفکیک بخش تولید علم از بخش تحقیق را بی‌معنی بدانند. اما آنچه از مجموع بیانات ایشان می‌توان دریافت این است که ایشان تولید علم را محصول کلی و اصلی نظام آموزش و پژوهش می‌دانند. از نظر ایشان تولید علم یکی از اهداف میانی نظام آموزش و پژوهش است. مطالب مرتبط با این بخش پر حجم بوده و ابعاد مختلفی را شامل می‌شود. در اینجا ابتدا مفهوم و اهمیت تولید علم و حوزه‌های مورد نظر بیان می‌شود و در انتها به منظور آشنایی محققان با منظومه کاملی از اندیشه مقام معظم رهبری، الزامات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن، تیتروار بیان می‌شود.

اهمیت تولید علم

مقام معظم رهبری معتقدند: باید هدف تحقیق و آموزش ما تولید علم باشد و منظور از تولید علم رسیدن به آن جایی است که نوآوری‌های علمی در فضای موجود بشری، از آنجا شروع می‌شود. ایشان این مسأله را به معنای نفی ترجمه و فراگیری از دیگران نمی‌دانند، بلکه منظور این است که در ترجمه و فراگیری نباید توقف کرد و به آن قانع بود. در جای دیگری بیان می‌کنند که تولید علم یعنی هر چه می‌توانید بیشتر بیاموزید و تحقیق کنید. ایشان معتقدند باید مواظب بود تا در عرصه علم و تحقیق دچار بت‌پرستی نشد. از نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای آن کسی که در فلسفه، اقتصاد، علوم ارتباطات و سیاست، همان حرفی که از دهان یک متفکر غربی در آمده، حجت می‌داند و مطلبی که چهل، پنجاه سال پیش، یک فیلسوف اجتماعی یا سیاسی در غرب گفته و بعد از آن ده نقد بر آن نوشته‌اند؛ این فرد مقلد تازه به حرف آن پنجاه سال قبل دست یافته و به عنوان حرف نو، به داخل کشور می‌آورد و با بَه‌بَه و چَه‌چَه آن را به خورد دانشجو و شاگرد و محیط خودش می‌دهد، دچار نوعی بت‌پرستی است. به بیان مقام معظم رهبری براساس همین نظرات اقتصادی غربی، بانک جهانی و مجامع پولی و مالی جهانی به ملت‌ها و دولت‌ها برنامه‌های زیادی داده‌اند و از طرف خود غربی‌ها علیه آنها موارد نقض زیادی هم نوشته شده! اما باز هم کسانی داریم که همان توصیه‌ها را عیناً تکرار می‌کنند و عیناً همان نسخه‌ها را می‌نویسند. از نظر ایشان تحقیق علمی به معنای فقط فراگیری و تقلید نیست؛ تحقیق، ضد تقلید است.

از نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برای رسیدن به مرزهای پیشرفته دانش در همه زمینه‌ها باید راه‌های میانبر را پیدا کنیم و خودمان را برسانیم؛ مرزهای دانش را باز و مرزهای جدیدی را ایجاد کنیم و معنای تولید علم چیزی جز این نیست. چون درهای بسیاری از این دانش‌ها بر روی کشورهایی مثل کشور ما و غیردارندگانش بسته است و وقتی اجازه می‌دهند دانش منتقل شود که کهنه و دستمالی شده است و از نویی و طراوت افتاده است. از نظر ایشان در همه زمینه‌ها از جمله در زمینه‌های علوم انسانی هم همین‌طور است. مقام معظم رهبری معتقدند ما باید در همه علوم تولید داشته باشیم و در این زمینه، بر دو نقطه خاص تأکید دارند: یکی، علوم پایه و دیگری علوم انسانی. از نظر مقام معظم رهبری علوم پایه مثل گنجینه است؛ علوم کاربردی مثل پولی است که توی جیبمان می‌گذاریم و خرج می‌کنیم. اگر علوم پایه نباشد، پشتوانه این هزینه کردن از بین خواهد رفت. از نظر ایشان هر کشوری به هر جا رسیده، از علوم پایه رسیده است. ایشان معتقدند ما در زمینه علوم انسانی، بر خلاف آنچه که انتظار می‌رفت و توقع بود، حرکت متناسب و خوبی نکرده‌ایم، بلکه مفاهیم گوناگون مربوط به این علم را - چه در زمینه اقتصاد و چه در زمینه‌های جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و سیاست - به شکل وحی مُنزل از مراکز و خاستگاه‌های غربی گرفته‌ایم و به صورت فرمول‌های تغییرنکردنی در ذهنمان جا داده‌ایم و بر اساس آن می‌خواهیم عمل و برنامه خودمان را تنظیم کنیم. به نظر ایشان ما در زمینه علوم انسانی احتیاج به تحقیق و نوآوری داریم. مواد و مفاهیم اساسی‌ای هم که بر اساس آن می‌توان حقوق، اقتصاد، سیاست و سایر بخش‌های اساسی علوم انسانی را شکل داد و تولید و فراوری کرد، به معنای حقیقی کلمه در فرهنگ عریق و عمیق اسلامی ما وجود دارد که باید از آن استفاده کنیم.

زمینه‌های تولید علم

یکی از مهم‌ترین مسائل مورد توجه رهبری در منظومه فرمایشات ایشان در خصوص علم و تحقیق، مسأله فراهم‌سازی مقدمات و امکانات تولید علم می‌باشد. بدون ذکر حداقل عناوین اصلی و فرعی مورد عنایت ایشان در این خصوص، بخش مهمی از مجموعه فکری ایشان در رابطه با نظام علمی کشور مغفول خواهد ماند.

زمینه‌های سیاسی و اداری

1. نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده مدیران شایسته در تشخیص درست و اهمیت دادن به موضوع تولید علم.
2. ضرورت ایمان جدی مسئولان به جایگاه دانشگاه و علم.
3. حمایت دستگاه از دانشگاهیان و فراهم کردن زمینه‌ها به عنوان سیاستی همیشگی.
4. توجه به ساز و کار تشکیلاتی و اداری در پیشبرد امور علمی.
5. پرهیز از افزایش تشکیلات و تلاش برای استفاده بهینه از تشکیلات موجود.
6. ضرورت عمل به بایدها و پرهیز مسئولان و مدیران از بیان احکام و مواعظ فرمایشی.
7. تقویت ارتباط دستگاه‌های دولتی با مراکز دانشگاهی و علمی به صورت سازمانی و با ساز و کار مشخص.
8. برنامه‌ریزی و اهتمام شدید به علم در کشور.
9. ضرورت مدیریت تحقیقات ضرورت سازماندهی تحقیقات.
10. ضرورت سازماندهی تحقیقات.
11. ضرورت برنامه‌ریزی خاص برای نخبگان.
12. لزوم توجه به سند چشم‌انداز در برنامه‌های علمی و آموزشی.
13. لزوم تدوین نقشه جامع علمی برای رهایی از سردرگمی.

زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی

1. فضاسازی برای شکل‌دهی احساس نیاز به تولید علم و تبدیل آن به مطالبه‌ای عمومی.
2. ایجاد خودباوری و اعتماد به نفس در بین اقشار دانشگاهی و علمی.
3. ترویج و تحسین نگاه خوش‌بینانه به مسائل آموزش عالی و تحقیقات کشور در همه رشته‌ها.
4. ترویج روحیه استقلال، توکل به خدا و کار برای ایمان.
5. ترویج روحیه ایمان همراه با عمل صالح.
6. تلاش بی‌وقفه، همراه با خطرپذیری.
7. تشویق شجاعت علمی در فضاهای آموزشی و پژوهشی.
8. ضرورت شکستن جزمیت‌ها و یافتن راه‌های تازه توسط مغزهای متفکّر.
9. ترویج روحیه عاشقانه کارکردن و با عشق دنبال علم و تحقیق رفتن و خواستن.
10. ترویج روحیه رقابت مثبت در فضای علمی کشور.
11. توجه به بازگذاشتن راه آزاداندیشی به عنوان شأن و خصوصیت تحقیق علمی و ضرورت مدیریت آن به منظور ممانعت از ساختارشکنی، شالوده‌شکنی و بر هم زدن پایه‌های هویت ملی.

زمینه‌های اقتصادی

1. ضرورت تشویق و قدردانی از نخبگان و زمینه‌سازی و فراهم کردن وسایل برای اصحاب استعداد.
2. ضرورت تأمین ثروت و پول لازم برای آموزش و تحقیق برای طی کردن فاصله‌ها.
3. ضرورت افزایش اعتبارات پژوهشی.
4. ضرورت جلوگیری از اتلاف بودجه.

منابع

1. سیاه‌پوش، امیر، مقاله «نظام علمی اسلام»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱