مصلحت در سیره معصوم
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مصلحت است. مصلحت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مصلحت در فقه اسلامی - مصلحت در فقه سیاسی - مصلحت در معارف دعا و زیارات - مصلحت در معارف و سیره سجادی - مصلحت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - مصلحت در سیره معصوم - پرسش مرتبط نداردمقدمه
با یک نگاه اجمالی به سیره ائمه هدی(ع)، مشاهده می‌شود که آن بزرگواران دارای رفتارهای متفاوت و گاه متضادی بوده‌اند، حتی یک معصوم در برهه‌ای از زمان و یا در یک فعل، در دو حالت دارای دو رفتار متفاوت بوده است. اگر به این رفتارها، جدای از شرایط حاکم بر آن نگاه شود، ممکن است یکسری رفتار آشفته بی‌ضابطه و متضاد جلوه کند. اگر این نمونه‌ها را با شرایط وجود آن ملاحظه کنیم، به یک اصل ثابت، که این رفتار را شکل می‌دهد، پی خواهیم برد. این عنصر عبارت است از عامل مصلحت که زمان و مکان موجب بروز تفاوت نمودهای آن شده است. در روایات معصومین(ع) نیز علاوه بر دلالت برخی از آنان به تبعیت احکام الهی با مصالح و مفاسد و ذکر برخی از مصالح، خود نیز مصداق خارجی عمل مصلحتی معصومین در صرف‌نظر کردن از حقوق خویش برای مراعات مصلحت شیعیانشان است.
برای نمونه به ذکر چند روایت در این موضوع می‌پردازیم: امام علی(ع) می‌فرماید: والی باید سبب نظام امت و عزت دینی و حافظ مصالحشان باشد.[۱] امام باقر(ع) می‌فرماید: خداوند متعال که خالق انسان‌هاست، می‌داند چیزی که موجب قوام و سلامت بدن است و آن را بر آنها حلال و مباحث قرار داده و چیزی را که موجب زیان به بدن است مردم را از آن نهی فرمود[۲]. رسول اکرم(ص) فرموده‌اند: اگر برای امتم مشقتی نداشت، مسواک را بر آنان واجب می‌کردم[۳]. حضرت امام کاظم(ع) در وجه قبول جایزه‌ای که از جار پرداخته می‌شود، به دلیل تزویج مجردین فرمود: این کار برای این است که نسل آنها با تعطیل ازدواج قطع نشود[۴]. از این فرمایش حضرت استفاده می‌شود که کراهت با هر مصلحتی که در نزد شارع از اجتناب شبهه اهمیتش بیشتر باشد، برداشته می‌شود[۵]. امام(ع) به راوی فرمود اگر امسال برای تو حدیثی گویم و سال بعد برخلاف آن را بگویم، به کدامیک عمل می‌کنی. راوی عرض کرد به حدیث اخیر عمل می‌کنم. حضرت برای راوی دعا فرمود که حاکی از صحت عمل وی است. مرحوم فیض پس از نقل این حدیث و دو حدیث مشابه دیگر، فرمود: اخیر به مقتضای وقتش است، چون هر زمانی مقتضی عمل خاصی است و این نسخ نیست زیرا بعد از نبی اکرم(ص) نسخی نیست[۶].[۷]
مصلحت در موضع‌گیری ائمه(ع)
یکی از راه‌های تشخیص مصلحت در سیره معصومین(ع) توجه به موضع‌گیری ائمه(ع) در قبال مسائل مختلف است. با وجود وحدت ماهوی خط امامت در همه قرون و اعصار هر کدام از امامان در شرایط خاصی و در زمان رژیم‌های سیاسی متفاوتی به سر می‌بردند که رویارویی ویژه زمان خود را پی می‌گرفته‌اند. در تمامی موضع گیری‌های ائمه(ع) مصلحت یکسانی دنبال می‌شد، اما مصلحت‌ها در هر زمان در قالب خاصی ظاهر می‌شد امام سجاد(ع) در برابر طغیان یزید، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در برابر دودمان بنی‌امیه و میراث‌خواران ابوسفیان، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) در برابر دودمان کینه‌توز بنی‌عباس و بالاخره امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) در حصار نظامی متوکل‌ها باید مصلحت اسلام و امت را به گونه‌ای که شرایط زمان می‌طلبید، پاسداری می‌کردند[۸]و[۹].[۱۰]
مصلحت در نهاد تعزیه
یکی از موارد مصلحت در سیره معصومین(ع)، مصلحت در عزاداری بر سالار شهیدان است. سوگواری برای سالار شهیدان و مراسم عزاداری برای شهدای کربلا و آیین‌های خاص روز عاشورا سابقه در متن حماسه کربلا دارد. حماسه‌آفرین این نماد ایثار و شهادت، زینب، بانوی فداکار کربلاست که ائمه(ع) آن را به صورت یک رمز و راز و نهادی عمیق در تشیع رسمیت بخشیدند. تشیع در طول قرون و اعصار، با وجود سرکوب‌های اختناق‌ها و مظلومیت‌ها با حفظ و تعمیق آن، بقای خود را تضمین کرد و هیچ‌گاه در برابر حوادث کشنده کمر خم نکرد. فلسفه نهادینه شدن سوگواری و تعزیه‌داری اباعبدالله الحسین(ع) و یاران فداکارش در یک جمله، در بقای تشیع خلاصه می‌شود و این مصلحت اساسی موجب شده که شیعه به عزاداری به چشم جهاد بنگرد و در مراسم آن از رموز شهادت استفاده کند و آن را در حد مصلحت جهاد ببیند[۱۱].[۱۲]
منابع
پانویس
- ↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۲۱۶.
- ↑ علل الشرایع، ج۲، ص۱۱۶.
- ↑ وسائل الشیعه، باب السلوک، ص۴.
- ↑ وسال الشیعه، ج۱۲، ص۱۵۹.
- ↑ مصباح الفقاهه، ج۱، ص۵۰۰.
- ↑ فقه سیاسی، ج۹، ص۱۵۴ – ۱۵۲.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص ۵۵۷.
- ↑ معارف اسلامی، ص۲.
- ↑ فقه سیاسی، ج۹، ص۱۵۴.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص ۵۶۳.
- ↑ فقه سیاسی، ج۹، ص۱۵۵.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص ۵۶۳.