نماز با اهل سنت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اهل سنت است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

وقتی زائران ایرانی در نماز جماعت‌های مسجد پیامبر(ص) در مدینه و مسجدالحرام در مکه شرکت می‌کنند، در قرائت حمد و سوره توسط امام جماعت، بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ را نمی‌شنوند و این برای برخی سؤال انگیز است که چرا آنان در نمازها، بِسْمِ اللَّهِ را نمی‌خوانند؟!. برای آگاهی این زائران باید بگوییم که: اهل سنت درباره خواندن بِسْمِ اللَّهِ در نماز، دیدگاه‌های متفاوتی با شیعه دارند. از نظر شیعه، بِسْمِ اللَّهِ جزئی از سوره است و باید خوانده شود و مستحب است که حتی در نمازهایی که آهسته خوانده می‌شود مانند نماز ظهر و عصر، بِسْمِ اللَّهِ بلند خوانده شود، و بلند خواندن بِسْمِ اللَّهِ در نمازها یکی از شعائر شیعه است. ولی بسیاری از اهل سنت، بِسْمِ اللَّهِ را جزء سوره نمی‌دانند. حنفی‌ها و حنبلی‌ها در عین حال که آن را جزء سوره نمی‌دانند، اما خواندن آن را در آغاز حمد و سوره مستحب می‌دانند، ولی به نظر آنها اگر چه نماز جهری باشد مانند نمازهای مغرب و عشا، باید بِسْمِ اللَّهِ آهسته خوانده شود. و مالکی‌ها خواندن بِسْمِ اللَّهِ را در نماز مکروه می‌دانند.

در میان چهار مذهب رسمی اهل سنت، تنها شافعی‌ها بِسْمِ اللَّهِ را جزء سوره می‌دانند و فتوا داده‌اند که آن را در نمازهایی که بلند خوانده می‌شود باید بلند خواند. به حکم این که امام جماعت‌های مکه و مدینه نوعاً تابع فقه حنبلی هستند، بِسْمِ اللَّهِ را در نمازها به صورت آهسته می‌خوانند و لذا شنیده نمی‌شود. و اما گفتن «آمین» پس از قرائت حمد؛ از نظر فقهای اهل سنت برای امام جماعت و مأمومین مستحب است که در نمازهایی که بلند خوانده می‌شود (جهریه) پس از تمام شدن سوره حمد، همگی آمین بگویند. البته همه چهار مذهب اهل سنت، گفتن آمین را مستحب می‌دانند؛ با این تفاوت که شافعی‌ها و حنبلی‌ها و مالکی‌ها فتوا داده‌اند که در نمازهای جهریه مثل نماز صبح، مغرب و عشاء آمین بلند گفته شود، ولی حنفی‌ها گفته‌اند که آمین آهسته گفته شود و چون امام جماعت‌ها و مردم مکه و مدینه نوعاً از فقه حنبلی پیروی می‌کنند، آمین را با صدای بلند می‌گویند. از نظر فقه شیعه، گفتن آمین پس از حمد جایز نیست و موجب باطل شدن نماز می‌شود و در روایات متعددی از ائمه معصومین(ع) از گفتن آمین پس از سوره حمد شده است. البته مستحب است اگر نماز را به جماعت می‌خواند، بعد از تمام شدن حمد امام و اگر فرادی می‌خواند بعد از آنکه حمد خودش تمام شد بگوید: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ.

خواندن نماز به صورت دست بسته؛ اهل سنت در قیام نماز، دست راست خود را روی دست چپ می‌گذارند و هر دو دست را روی ناف یا بالای آن قرار می‌دهند. البته در این مسئله میان مذاهب چهارگانه اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد: حنفیه و شافعیه و حنبلیه این کار را لازم و یکی از سنت‌های نماز می‌دانند، ولی مالکیه آن را لازم و سنت نمی‌دانند؛ به نظر آنها اگر این کار به نیت پیروی از سنت باشد مستحب است، و اگر چنین نیتی در کار نباشد مکروه است. سه مذهب دیگر که آن را لازم می‌دانند، در کیفیت آن و محل قرار گرفتن دست‌ها روی شکم یا سینه در مرد و زن اختلاف‌هایی دارند که در کتاب‌های فقهی آنان آمده است. از نظر شیعه و مکتب فقهی اهل بیت(ع) این کار حرام است و نماز را باطل می‌کند، و و از آنجا که بعضی از اهل سنت نیز با دست باز نماز می‌خوانند، در این مسئله، مشکلی برای شیعه وجود ندارد. از نظر فقه شیعه، قنوت در رکعت دوم تمام نمازها مستحب است و دعاهای خاصی هم نقل شده که در قنوت خوانده می‌شود. ولی اهل سنت درباره قنوت اختلاف نظرهایی دارند که این جا جای ذکر آن نیست. آن چه نوع اهل سنت به آن معتقدند این است که قنوت در نماز در حالی مستحب است که بلا و مصیبتی بر مسلمانان وارد شده باشد؛ مانند جنگ و یا بلاهای دیگر، که در چنین حالتی مستحب است قنوت بخوانند و برای رفع آن بلا از مسلمانان، دعا کنند. آنها این قنوت را القنوت عند النازلة می‌نامند و در غیر این صورت قنوت نمی‌خوانند. در روایاتی از اهل سنت آمده است که پیامبر اسلام(ص) به هنگام وقوع جنگ میان مسلمانان و مشرکان و کافران در نمازهای خود قنوت می‌خواند، ولی در روایات اهل بیت(ع) قنوت در نماز در همه حال مستحب دانسته شده است.

اشاره با انگشت سبابه در تشهد؛ از نظر مذاهب چهارگانه اهل سنت، مستحب است که نمازگزار در حال خواندن تشهد نماز، انگشت سبابه خود را باز کند و آن را به چپ و راست حرکت دهد. البته در این که همراه با انگشت سبابه، انگشت ابهام یا انگشت وسطی را هم باز کند و یا فقط با سبابه اشاره کند، میان مذاهب اهل سنت اختلاف وجود دارد. از نظر فقه شیعه چنین کاری استحباب ندارد، بلکه مستحب است که نمازگزار در حال سجده دست‌های خود را روی زانو بگذارد و انگشتانش را به صورت به هم پیوسته نگهدارد. برگرداندن صورت به چپ و راست در حال خواندن سلام؛ شافعی‌ها و حنفی‌ها و حنبلی‌ها عقیده دارند که مستحب است نمازگزار در حال خواندن سلام نماز، در سلام اول صورت خود را به طرف راست و در سلام دوم به طرف چپ برگرداند؛ آن هم به اندازه‌ای که از پشت سر، صورت او دیده شود. مالکی‌ها نیز این کار را مستحب می‌دانند، ولی آن را به سلام آخر اختصاص داده‌اند، و میان مأموم و امام و منفرد تفاوت‌هایی قائل‌اند. از نظر شیعه، امام جماعت و کسی که نماز خود را فرادی می‌خواند، در سلام آخر با گوشه چشم خود به سوی راست اشاره می‌کند و مأموم همچنین می‌کند؛ و اگر در سمت چپ او نیز نمازگزارانی باشند، به سمت چپ هم اشاره می‌کند و در هر حال نباید صورت او از قبله منحرف شود.

جمع میان نمازها؛ نمازهای یومیه (نماز صبح، نماز ظهر، نماز عصر، نماز مغرب و نماز عشا) هر کدام وقت مخصوص خود را دارند. تفاوتی که میان شیعه و اهل سنت در این مسئله دارد، این است که از نظر اهل سنت هر کدام از نمازهای پنج‌گانه باید در وقت خودش خوانده شود و نمی‌توان دو نماز مانند ظهر و عصر یا مغرب و عشا را با هم ادا کرد. ولی از نظر شیعه جمع میان نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا جایز است. در روایت‌های معتبر نقل شده است که گاهی پیامبر اسلام(ص) میان آنها جمع می‌کرد. در عین حال از نظر شیعه نیز خواندن هر نماز در وقت خود مستحب است، هر چند که جمع کردن میان نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا مانعی ندارد. بنابراین، زائران می‌توانند نمازهای خود را مانند اهل سنت در پنج وقت بخوانند و از آنان تبعیت کنند. سجده بر پشت نمازگزار؛ یکی دیگر از مواردی که زائران در مکه و مدینه با آن روبه‌رو می‌شوند و باعث تعجب آنان می‌گردد این است که گاهی می‌بینند در نمازهای جماعت، بعضی از نمازگزاران به علت تنگی جا بر پشت کسی که در صف جلو قرار دارد، پیشانی می‌گذارند و سجده می‌کنند. این کار از نظر فقهای حنفی اشکالی ندارد، مشروط بر این که جا تنگ باشد و نمازگزار نتواند بر زمین سجده کند و هر دو نمازگزار مشغول خواندن یک نماز باشند و زانوهای شخص روی زمین باشد.

از نظر شیعه و برخی مذاهب اهل سنت سجده کردن به این صورت باطل است و نباید محل سجده بلندتر و یا پست‌تر از محل قرار گرفتن زانوهای نمازگزار باشد مگر به مقدار چهار بسته که اشکالی ندارد. عبور از مقابل نمازگزار؛ وقتی در مکه یا مدینه از مقابل کسی که نماز می‌گزارد عبور کنی، با اعتراض شدید او و دیگران روبه‌رو می‌شوی و حتی ممکن است برای این کار خشونت‌ها بدهند. از نظر اهل سنت عبور کردن از مقابل نمازگزار حرام است؛ حتی در بعضی از کتاب‌های آنان آمده است که نمازگزار باید مانع عبور عابر از مقابل خود باشد، اگر چه این کار به درگیری بکشد؛ و کسی که از مقابل نمازگزار عبور می‌کند شیطان است. از نظر فتوا میان مذاهب مختلف اهل سنت در این مسئله اختلافاتی وجود دارد. از دیدگاه حنفی‌ها و مالکی‌‌ها، عبور از مقابل نمازگزار حرام است. اگر چه او در مقابل خود چیزی مانند عصا و تسبیح را حایل قرار نداده باشد؛ و نیز حرام است که انسان در جایی که محل رفت و آمد است بدون قرار دادن حایل نماز بخواند. ولی شافعی‌ها تنها در صورتی عبور از مقابل نمازگزار را حرام می‌دانند که او حایلی قرار داده باشد و شخصی از میان او و حایل عبور کند؛ اما اگر حایل قرار نداده باشد عبور از مقابل او حرام نیست؛ و حنبلی‌ها معتقدند که مکروه است انسان در جایی که محل رفت و آمد است نماز بخواند ولی اگر خواند، عبور از مقابل او حرام است، مگر این که راه عبور منحصر به آنجا باشد. از نظر فقه شیعه، عبور از مقابل نمازگزار حرام نیست، ولی مستحب است که نمازگزار حایلی مانند عصا یا تسبیح یا چوب یا ریسمان قرار دهد تا میان او و کسانی که از مقابل او عبور می‌کنند قرار گیرد، و این از باب احترام به نماز و رمز انقطاع از مردم به سوی خداست.

شرکت در نماز جماعت؛ شرکت در نماز جماعت از نظر فقه شیعه مستحب موکد است و فضیلت‌های بسیاری برای آن ذکر شده است. در روایتی از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است: کسی که برای نماز جماعت به سوی مسجدی می‌رود، برای هر قدم او هفتاد هزار حسنه نوشته می‌شود. با این حال، از دیدگاه شیعه شرکت در نماز جماعت، واجب نیست ولی از نظر برخی از مذاهب اهل سنت شرکت در نماز جماعت واجب است. به عنوان مثال حنفی‌ها و حنبلی‌ها آن را واجب و فرض عینی و برخی از اهل سنت آن را واجب کفایی می‌دانند. اتصال در نماز جماعت؛ از دیدگاه شیعه؛ صفوف نماز جماعت باید به یکدیگر اتصال داشته باشد و فاصله میان دو صف نباید بیشتر از یک گام باشد، ولی از نظر اهل سنت اگر صفوف نماز با یکدیگر تا سیصد ذراع فاصله داشته باشد اشکال ندارد، مشروط بر این که مأموم از حالت امام اطلاع داشته باشد، مثلاً صدای او را بشنود و یا به وسیله مکبر از حالات او با خبر باشد. البته میان مذاهب گوناگون اهل سنت اختلاف‌هایی در بعضی از جزئیات وجود دارد، مانند این که آیا لازم است امام و مأموم در مکان واحدی باشند و یا اگر در دو مکان مختلف هم باشند اشکالی ندارد. بهتر است حجاج محترم به هنگام شرکت در نماز جماعت در محلی قرار بگیرند که فاصله‌ای میان آنها و صف‌های جلو نباشد.

خواندن سوره‌های سجده‌دار در نماز؛ از نظر فقه شیعه خواندن چهار سوره از سوره‌های قرآن که به آنها «عزائم» گفته می‌شود و در آنها آیه سجده واجب دارد، در نماز صحیح نیست و نماز را باطل می‌کند. ولی اهل سنت این کار را صحیح می‌دانند و گاهی در نماز صبح روز جمعه، امام جماعت پس از قرائت سوره حمد قسمتی از سوره سجده‌دار را می‌خواند و وقتی به آیه سجده می‌رسد، از حالت قیام به سجده می‌رود، سپس قیام می‌کند و بقیه آیات را می‌خواند و مردمی هم که اقتدا کرده‌اند، همراه با او چنین می‌کنند. بنابراین اگر زائران چنین حالتی را مشاهده کردند، لازم است از آنان پیروی کنند و بدانند که آن سجده، سجده واجب برای تلاوت آیه سجده است، و چون از نظر فقه شیعه خواندن این سوره‌ها در نماز جایز نیست، لازم است به نحوی آن را جبران کنند. البته نظر مراجع در این مسئله مختلف است و باید هر کسی به مناسک مرجع تقلید خود مراجعه کند. خواندن نماز مستحبی پس از نماز صبح و عصر؛ از نظر اهل سنت، پس از ادای نماز صبح و عصر، خواندن نماز مستحبی وارد نشده است و لذا اهل سنت پس از نماز صبح و عصر دیگری نمی‌خوانند و حتی گاهی مانع از نماز خواندن دیگران می‌شوند. ولی از نظر فقه شیعه هیچ محدودیتی برای خواندن نماز مستحبی یا نماز قضا وجود ندارد و انسان در هر زمانی می‌تواند نماز بخواند و با خدای خود رابطه برقرار کند.

خواندن سوره کامل پس از حمد؛ در رکعت اول و دوم نماز پس از قرائت سوره حمد لازم است که مقداری از قرآن خوانده شود. از نظر شیعه باید یک سوره کامل قرائت شود و باید در اول سوره بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ خوانده شود؛ ولی اهل سنت معتقدند که خواندن سوره کامل لازم نیست، بلکه خواندن چند آیه از یک سوره هم کفایت می‌کند و در این که چه مقدار باید خوانده شود میان آنها اختلاف نظر وجود دارد. شافعی‌ها و مالکی‌ها عقیده دارند که خواندن یک آیه و حتی قسمتی از یک آیه کفایت می‌کند و حنفی‌ها معتقدند که باید آیه طولانی باشد و اگر کوتاه باشد باید حداقل آیه خوانده شود و حنبلی‌ها معتقدند که باید آیاتی خوانده شود که معنای کامل و مستقلی دارد و مربوط به قبل و بعد نباشد. خواندن سوره حمد در رکعت سوم و چهارم؛ در تمام مذاهب اسلامی خواندن سوره فاتحه در رکعت اول و دوم نماز واجب است، ولی در رکعت سوم و چهارم میان شیعه و اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد. از نظر شیعه، نمازگزار مخیر است که در رکعت سوم و چهارم سوره حمد را قرائت کند و یا به جای آن تسبیحات اربعه «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ» را بخواند؛ البته برخی از فقهای شیعه معتقدند که باید آن را سه بار تکرار کرد، و پس از آن جمله‌ای را که دلالت بر استغفار می‌کند بخواند، مانند «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّي وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ‌». از نظر فقه شیعه خواندن تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم افضل از خواندن سوره حمد است، ولی از دیدگاه اهل سنت خواندن سوره حمد در رکعت سوم و چهارم الزامی است. با توجه به این مسئله، زائران خانه خدا که در نماز جماعت اهل سنت حاضر می‌شوند، اگر مانند آنان در رکعت سوم و چهارم سوره حمد را بخوانند هیچ اشکالی ندارد.

جلسه استراحت پس از انجام دو سجده؛ از نظر فقهای شیعه در هر رکعتی از نماز پس از تمام شدن دو سجده، احتیاط این است که نمازگزار بنشیند و پس از استقرار کامل، برای رکعت بعدی از جا برخیزد. این نشستن را جلسه استراحت می‌گویند؛ یعنی نشستن برای استراحت. ولی اهل سنت نشستن پس از دو سجده را لازم نمی‌دانند و مستقیماً از سجده به رکعت بعدی بر می‌خیزند..

منابع

1. تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه