مودت اهل بیت
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اهل بیت است. مودت اهل بیت از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: مودت اهل بیت در قرآن - مودت اهل بیت در حدیث - مودت اهل بیت در کلام اسلامی - پرسش مرتبط نداردیکی از وظایف مهم مسلمانان در هر زمانی، مودت اهل بیت پیامبر (ص) است. منظور از مودت اهل بیت (ع) پذیرش ولایت آن بزرگواران است. مودت اهل بیت (ع) با مودت خداوند و بالعکس رابطۀ یکسانی دارند: «مَنْ أَحَبَّکُمْ فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ» لذا در روایات، اطاعت از پیامبر و اهل بیت، اطاعت خدا و نافرمانی از آنان، عصیان خداوند شمرده شده است. مودت نسبت به خاندان پیامبر (ص) دارای ثمرات مختلفی است که مهمترین آنها سعادت دنیا و آخرت است. این مودت دارای جلوه‌های عملی متعددی است، مانند: ترویج فضایل اهل بیت (ع)؛ احساس تألم و اندوه در مصایب اهل بیت (ع)؛ تبعیت و اطاعت از اهل بیت (ع) و غیره.
معناشناسی
مفهوم مودت هر چند با مفاهیم دیگر از جمله محبت ارتباط دارد اما از جهاتی مانند اینکه محبت بدون عمل هم میشود، ولی مودّت، همیشه همراه با عمل و تبعیت است، متفاوت است. به همین جهت می‌‌توان گفت، مودت از دو عنصر اساسی محبت و تبعیت تشکیل شده است. از سوی دیگر، مودت، واسطه‌ای میان معرفت و اطاعت است؛ زیرا مودت از سویی معلول معرفت و از سوی دیگر، علّت اطاعت است. بنابراین، مودت، بدون معرفت به دست نمی‌آید، همانطور که اطاعت نیز بی‌مودت، محقق نمی‌شود[۱].
مودت به عنوان وظیفه الهی
یکی از وظایف مهم مسلمانان در هر زمانی، مودت اهل بیت پیامبر (ص) است[۲]. مودت به معنای محبّت شدیدی است که آثار آن در احساسات، گفتار و رفتار انسان آشکار و نمایان شود؛ به عبارت دیگر، مودت، محبتی است که ابراز میشود و به اطاعت و الگوبرداری از محبوب منجر میشود و نقطه مقابل آن، عداوت است[۳].[۴] منظور از مودت اهل بیت (ع) همان پذیرش ولایت آن بزرگواران است؛ لذا دوستداران اهل بیت، شیعیان ایشان و منظور از مبغضان، کسانی هستند که ولایت ایشان را ترک کرده‌اند[۵].
همسانی مودت اهل بیت با مودت خداوند
مودت اهل بیت (ع) با مودت خداوند و بالعکس رابطۀ یکسانی دارند. عبارت «مَنْ أَحَبَّکُمْ فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ» در زیارت جامعه، به این همسانی و یکسان بودن مودت، اشاره دارد که موضوع دوستی خدا و اهل بیتِ پیامبر، یکی است و نمی‌توان به خداوند عشق ورزید و اهل بیت او را دشمن دانست[۶]، به همین جهت در روایات، اطاعت از پیامبر و اهل بیت، اطاعت خدا و نافرمانی از آنان، عصیان خداوند شمرده شده است. در روایتی رسول خدا (ص) فرمود: «خدا را دوست بدارید، به دلیل نعمت‌هایی که به شما خورانده است و مرا دوست بدارید به دلیل محبت خداوند عزوجل و اهل بیتم را دوست بدارید به دلیل محبت من»[۷].[۸] در روایتی دیگر، فرمودند: «اگر بنده‌ای هزار سال میان صفا و مروه، خدا را عبادت کند و هزار سال دیگر و هزار سال دیگر، اما محبت ما را نداشته باشد، خداوند، او را در آتش (دوزخ)، سرنگون می‌سازد»، سپس این آیه را تلاوت کردند: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۹].
مسئلۀ همسانی مودت اهل بیت با مودت خداوند از آن روست که مودت اهل بیت (ع)، تنها یک احساس نیست؛ بلکه برخاسته از نگرش حقیقی انسان به خدا و جهان خلقت است. شیعه، پیش از آنکه به امام عشق بورزد، خدا را شناخته است و بر اساس دستورهای الهی، محبت خود را برای دوستان خدا و کینه خود را برای دشمنان او، نثار می‌کند[۱۰].
آثار مودت اهل بیت
مودت نسبت به خاندان پیامبر (ص) نوعی تشکر از زحمات پیامبر خاتم در ادای رسالت الهی است[۱۱]. این مودت دارای ثمرات مختلفی است که مهمترین آنها سعادت دنیا و آخرت است[۱۲]. پیامبران الهی از امت خود اجر و پاداشی نمی‌خواسته‌اند؛ زیرا اجر آنان با خداست. بنابراین، اگر اجر و پاداش زحمات پیامبران به خصوص پیامبر خاتم در مودت نسبت به اهل بیت آن حضرت قرار داده شده، درواقع چیزی بوده که منفعت آن به خود امت برمی‌گشته است. امت با محبت به خاندان عصمت، به آنها نزدیک شده و بر اثر نزدیکی، کمالات، علم و هدایتشان را درک میکنند و به امامت و ولایت آنها پی برده و راه کامل عبودیت را می‌‌یابند[۱۳]، به طور کلی، با مودت اهل بیت، راه کمال انسان به سوی خداوند هموار میشود[۱۴]. در نتیجه این مهرورزی از یک سو موجب هدایت هر چه بیشتر مردم به دین خداوند و از سوی دیگر عامل گرایش به خوبی‌ها و فضیلت‌های اهل بیت از طریق پذیرش الگوهای کمال است. از همین رو، پیامبر اکرم (ص) فرموده است: «فرزندان خود را با محبت خاندان من تربیت کنید»[۱۵]؛ چراکه این مودّت، مایۀ نجات انسان در آخرت بوده و موجب جلب رحمت و لطف الهی به دوستداران این خاندان است[۱۶].
جلوه‌های عملی مودت اهل بیت
صرف دوستی با اهل بیت نمی‌تواند مودت به حساب آید. از این رو، فردی که دوست‌دار اهل بیت است، باید در مقام عمل نیز آن را به اثبات برساند. به همین جهت، مودت به اهل بیت (ع) از جلوه‌های عملی متعددی برخوردار است، مانند:
- ترویج فضایل اهل بیت (ع): امام صادق (ع) به عبدالله بن جندب می‌فرمایند: «خدا رحمت کند قومی را که چراغ و مشعل بودند. مردمان را، با اعمال خود و تلاش خود، به سوی ما دعوت می‌کردند و همه قدرت خویش را بکار می‌بردند»[۱۷]. البته در ترویج فضائل اهل بیت (ع) و دعوت مردم به سوی آنها نباید از حد اعتدال خارج شده و به غلو برسیم؛ همان‌گونه که امام صادق (ع) فرمودند: «مبادا درباره ما غلوّ کنید، بدانید ما بندگان مورد توجه خداییم و در فضل ما هر چه خواستید بگویید»[۱۸].
- احساس تألم و اندوه در مصایب اهل بیت (ع): ذکر مناقب اهل بیت (ع) و احساس تألم و اندوه در مصایب آنان از جلوهای مودت به آنها و بغض به دشمنان آنهاست. امیرمؤمنان فرمودند: «خداوند شیعیانی برای ما برگزیده است که در شادی ما شاد و در غم ما غمگین‌اند و مال و جانشان را در راه ما هزینه میکنند. آنان از ما و به سوی مایند»[۱۹].[۲۰]
- تبعیت و اطاعت از اهل بیت (ع): نمی‌توان ادعای محبت و مودت ذوی القربی را داشت و از سوی دیگر از آنها تبعیت نکرد[۲۱]، زیرا مودّت، تنها محبت قلبی نیست، بلکه فرمانبرداری محبّانه و اطاعت مطلق از مقام ولایت آنان است و تنها امر تشریفاتی و اخلاقی نیست، بلکه فریضۀ الهی است. بنابراین، بزرگترین جلوۀ ابراز مودّت نسبت به ایشان، پذیرش رهبری و امامت آنان و مقدم داشتن ایشان بر دیگران و حجّت شمردن قول و فعل آنان است و وقتی مودّت، واجب الهی باشد، اطاعت نیز تکلیف الهی است و شایستگی و برتری همه جانبۀ آنان معیار لزوم اطاعت است[۲۲].
تأکید بر مودت خاص نسبت به امام عصر (ع)
گرچه شیعیان وظیفه دارند تمام ائمه (ع) را دوست بدارند و به آنها عشق بورزند، اما نسبت به دوستی و محبت به امام عصر (ع) به خصوص تأکید شده است؛ زیرا او صاحب، سرور و امام زمان ماست و شخصیتی است که همۀ ائمه (ع) دربارۀ او، به عظمت و بزرگی سخن‌ها گفته و تأکیدها کرده‌اند[۲۳] و اساساً ایمان با محبت و ولایت امام عصر (ع) کامل میشود[۲۴]. اصولاً تا زمانی که محبت به امام زمان (ع) در وجود انسان شکل نگرفته و شعله ور نشده باشد، او نمی‌تواند به وظایف منتظر واقعی عمل نماید. منتظران واقعی کسانی هستند که وضعیت روحی و عاطفی خود را به گونه‌ای سامان می‌دهند که با حضرت مهدی (ع) بیشترین سنخیت را داشته باشند؛ زیرا فقط در صورتی که امیال انسان، مطابق میل امام زمان (ع) باشد، آتش محبت آن امام فرزانه در دل منتظر زبانه خواهد کشید و دوری‌اش را بر او سخت و ناگوار خواهد ساخت[۲۵].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۸۱ و ۹۵.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹؛ سلیمیان، خدامراد، بایسته‌های عصر چشم به راهی.
- ↑ «وَ الْمَوَدَّةُ وَ ضِدَّهَا الْعَدَاوَةَ»؛ کافی، ج۱، ص۲۰.
- ↑ ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۸۱.
- ↑ ر.ک: میرباقری، سید محمد حسین، وظایف منتظران ص ۷۹-۹۱.
- ↑ ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره، ص۴۷۷ ـ ۴۷۸.
- ↑ «أَحِبُّوا اللَّهَ لِمَا یَغْذُوکُمْ بِهِ مِنْ نِعَمِهِ وَ أَحِبُّونِی لِحُبِّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَحِبُّوا أَهْلَ بَیْتِی لِحُبِّی»؛ الامالی للصدوق، ص۳۶۴؛ بحارالأنوار، ج۲۷، ص۷۶ و ص۱۴۲، ص۴۰۲، عن المناقب لابن المغازلی بإسناده إلی سنن أبی داود عن ابن‌عباس و ص۱۱۱ عن الطرائف، ج۱، ص۱۵۹ عن الجمع بین الصحاح الستة؛ الأمالی للطوسی، ص۲۷۸.
- ↑ ر.ک: میرباقری، سید محمد حسین، وظایف منتظران ص ۷۹-۹۱.
- ↑ «وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ أَلْفَ عَامٍ، ثُمَّ أَلْفَ عَامٍ، ثُمَّ أَلْفَ عَامٍ وَ لَمْ یُدْرِکْ مَحَبَّتَنَا لَأَکَبَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی النَّارِ»؛ بحارالانوار، ج۲۳، ص۲۳۰.
- ↑ ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره، ص۴۷۷ ـ ۴۷۸.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۸.
- ↑ ر.ک: میرباقری، سید محمد حسین، وظایف منتظران ص ۷۹-۹۱.
- ↑ ر.ک: کبیر، یحیی، جهان‌بینی و معارف تطبیقی، ص ۳۰۵-۳۰۷.
- ↑ ر.ک: فقیهی، علی نقی، امیری، شعله و شریفی، فاطمه، تبیین هویت اخلاقی فرد منتظر و راهکارهای پرورش آن در نوجوانان، ص ۱۱۰.
- ↑ «أَدِّبُوا أَوْلَادَکُم عَلَی حُبِّی وَ حُبَّ أَهْلِ بَیْتِی وَ الْقُرْآنِ»؛ ر.ک: اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص ۴۱۳؛ بحار الانوار، ج ۲۳، ص ۲۲۸.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۸.
- ↑ «رَحِمَ اللَّهُ قَوْماً کَانُوا سِرَاجاً وَ مَنَاراً کَانُوا دُعَاةً إِلَیْنَا بِأَعْمَالِهِمْ وَ مَجْهُودِ طَاقَتِهِمْ»؛ تحف العقول، ص۳۰۱.
- ↑ «إِیَّاکُمْ وَ الْغُلُوَّ فِینَا قُولُوا إِنَّا عَبِیدٌ مَرْبُوبُونَ وَ قُولُوا فِی فَضْلِنَا مَا شِئْتُمْ»؛ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۹۲.
- ↑ «وَ یَفْرَحُونَ بِفَرَحِنَا وَ یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا وَ یَبْذُلُونَ أَمْوَالَهُمْ وَ أَنْفُسَهُمْ فِینَا أُولَئِکَ مِنَّا وَ إِلَیْنَا»؛ بحارالأنوار، ج۶۵، ص۱۷.
- ↑ ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۸۴.
- ↑ ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۹۵.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۸.
- ↑ ر.ک: انصاری، عبدالرحمن، وظایف منتظران امام عصر، ص ۵۱ ـ ۵۵.
- ↑ ر.ک: سبحانی نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص ۴۲.
- ↑ ر.ک: فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۲۲-۱۲۴.