زبان در معارف دعا و زیارات
این مدخل زیرشاخهٔ بحث زبان است. زبان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: زبان در قرآن - زبان در حدیث - زبان در کلام اسلامی - زبان در معارف دعا و زیارات - زبان در معارف و سیره سجادی - زبان در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
زبان از جمله نعمت‌های بزرگ خداوند است. در قرآن کریم می‌خوانیم: 
أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ * وَلِسَانًا وَشَفَتَيْنِ
[۱]. زبان به معنای لغت، مانند زبان و لغت فارسی و عربی و... از جمله آیات خداوند است: وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ[۲].
امام سجاد(ع) در صحیفه به برخی کارکردهای مثبت یا منفی زبان اشاره فرموده و سپس از خدای متعال توفیق در کارکردهای صحیح آن، و مصونیت از کارکردهای منفی آن را درخواست نموده است. از جمله کارکردهای مثبت زبان عبارت است از:
- حمد و شکر خدا: «تَحْمَدُكَ نَفْسِي وَ لِسَانِي وَ عَقْلِي، حَمْداً يَبْلُغُ الْوَفَاءَ »[۳]؛ «ای خداوند جان من و زبان من و عقل من حمد و سپاس تو گویند، حمدی به کمال رسیده! و نیز می‌فرماید: «ای خداوند زبانم را به حمد خود، شکر خود، و ذکر خود و ثنای نیک خود گویا کن»[۴].
- وصفِ احسان خدا: «بار خدایا... گشادگی زبان ما را در وصف احسانت قرار ده»[۵].
- جلب ثواب الهی: «بار خدایا... سخن گفتن‌های ما را چنان گردان که موجب ثواب تو باشد»[۶].
- توبه: «ای خداوند به درگاه تو توبه می‌کنم... از هر سخن بی‌جا که بر زبانم جاری گشته»[۷].
- عذرخواهی: «بار خدایا حمد تو راست... و از سر صدق از تو پوزش می‌طلبیم»[۸].
- گویایی زبان در برابر مخاصمه‌گر: «بار خدایا... در برابر آن کس که با من به بحث و جدل برخاسته زبانی گویا ده»[۹].
- قرائت قرآن: «ای خداوند همچنان که ما را به تلاوت قرآن یاری دادی و به عبارات نیکویش خشونت از زبان ما برگرفتی،.»..[۱۰].
و اما برخی از کارکردهای منفی زبان که امام سجاد(ع) از خدای بزرگ مصونیت از آنها را درخواست می‌کند عبارت‌اند از:
- سخن به غیر آنچه رضا و دستور خداست:... و زبانمان جز سخن تو نگوید[۱۱].
- ناسزا و دشنام و گواهی باطل و غیبت: «ای خداوند... هر ناسزا و لغو و دشنام در آبرو یا شهادت باطل یا غیبت مؤمن غایب یا ناسزا به حاضر و از این‌گونه که اهریمن بر زبان من می‌افکند تو آن را به حمد و سپاس خود... بدل فرمای»[۱۲]. هم‌چنین امام(ع) از خدای متعال بسته شدن زبان طعنه‌زنندگان را مسئلت فرموده است: «وَ لَا تَبْسُطْ عَلَيْنَا فِيهِ أَلْسُنَ الطَّاعِنِينَ»[۱۳]؛ «و زبان طاعنان در حق ما دراز مگردان»[۱۴].[۱۵]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «آیا برای او دو چشم نیافریده‌ایم، * و زبان و دو لب؟» سوره بلد، آیه ۸-۹.
- ↑ «و از نشانه‌های او آفرینش آسمان‌ها و زمین و گوناگونی زبان‌ها و رنگ‌های شماست» سوره روم، آیه ۲۲.
- ↑ دعای ۵۱.
- ↑ نیایش بیست‌وسوم.
- ↑ نیایش پنجم.
- ↑ نیایش نهم.
- ↑ نیایش سی‌ویکم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌پنجم.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ نیایش چهل‌ودوم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌چهارم.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ دعای ۴۵.
- ↑ تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۴، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵ چاپ دوم.
- ↑ شیرزاد، امیر، مقاله «زبان»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۵۷.