ابراهیم ثقفی

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ابراهیم ثقفی در تراجم و رجال

مقدمه

ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال بن عاصم بن سعد بن مسعود ثقفی اصفهانی کوفی مدینی رقّی]]. وی از نسل سعد بن مسعود، عموی مختار ثقفی است که امام علی(ع) او را بر مدائن گماشته بود و در روز ساباط، امام حسن(ع) نیز بر وی وارد شد. تاریخ دقیق ولادت وی معلوم نیست اما از آنجا که از علی بن قادم و اسماعیل بن ابان استماع حدیث کرده، باید ولادت وی پیش از سال ۲۰۰ هـ باشد. ثقفی از عالمان زیدی مذهب کوفه بود که به امامیه گروید و در اواخر عمر به اصفهان کوچید. علت رفتن او از کوفه آن بود که وی کتابی به نام المعرفه نگاشته و در آن، فضایل امیرمؤمنان علی(ع) و مثالب مخالفانش را گرد آورده بود. کوفیان آن را بزرگ داشته و گویا چون بر جانش بیم داشتند، از او خواستند کوفه را ترک کند، ولی کتاب را با خود نبرد.

ابواسحاق که بر خطرات آگاه بود و آنها را بر جان می‌‌خرید، از شهری که بیش از همه جا از تفکرات و باورهای شیعی دورتر باشد، جویا شد و چون اصفهان این گونه شهرت داشت، ثقفی برای ترویج عقاید شیعه و تدریس کتاب خود راهی این شهر شد. گروهی از علمای قم همچون احمد بن محمد بن خالد برقی پس از آگاهی از عزیمت وی، به اصفهان رفته و خواستار آمدنش به قم شدند اما ثقفی نپذیرفت. علاوه بر دو تن از اساتید و مشایخ وی که یاد شد، یونس بن عبید، هشام بن ابی هشام و ابونعیم فضل بن دکین هم از اساتید او به شمار می‌‌آیند. از شاگردان ثقفی نیز می‌‌توان به افرادی همچون سعید بن ایوب و احمد بن اسود اشاره کرد. گفته رجال‌‌شناسان درباره وی و روایاتی که نقل کرده، یکسان نیست. رجال شناسان اهل سنت او را از غالیان شیعه و متروک الحدیث، و افرادی چون ابوحاتم و ذهبی او را مجهول دانسته‌اند. در مقابل، برخی از اهل سنت و اکثر علمای امامیه او را فردی موثق و مورد اعتماد خوانده‌اند. آیت الله سید ابوالقاسم خویی می‌‌گوید: در وثاقت ثقفی همین بس که وی در اسناد تفسیر علی بن ابراهیم قمی و در طریق روایات ابن قولویه و ابن بابویه قرار دارد.

ثقفی سرانجام در سال ۲۸۳ و به قولی ۲۸۰ هـ در اصفهان از دنیا رفت. او دارای آثار و تألیفات بسیاری بود. نجاشی ۵۲ اثر و صفدی پنجاه اثر را به وی نسبت داده که ظاهراً همه آنها از میان رفته است. مهم‌ترین اثر او، یعنی الغارات از منابع مهم و مورد استفاده ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه بوده است. دیگر آثار وی به جز المعرفه و الغارات (الاستنفار والغارات) که راوی آنها عبدالرحمان بن ابراهیم مستملی، ابوالاسود احمد بن علویه اصفهانی و حسن بن علی بن عبدالکریم زعفرانی هستند، عبارت‌اند از: المبتدأ السیره معرفة فضل الأفضل أخبار المختار المغازی السقیفه الردّه مقتل عثمان الشوری بیعة علی(ع) الجمل الصفین الحکمین النهر مقتل امیرالمؤمنین(ع) کتاب رسائل امیرالمؤمنین(ع) و أخباره [وحروبه] قیام الحسن(ع) مقتل الحسین(ع) التوابین [و عین الورده] فدک الحجّة فی فضل المکرمین السرائر الموّدة فی ذوی القربی الحوض والشفاعه الجامع الکبیر (در فقه) الجامع الصغیر مانزل من القرآن فی امیرالمؤمنین(ع) فضل الکوفه و من نزلها من الصحابه الامامه (کوچک) الامامه (بزرگ) المتعتین الجنائز الوصیّه الدلائل أخبار عمر أخبار عثمان کتاب الدار الاحداث حروراء أخبار یزید (لع) ابن الزبیر جامع الفقه و الاحکام التفسیر التاریخ الرؤیا الاشربه (دو کتاب کوچک و بزرگ) أخبار زید أخبار محمد و ابراهیم (نفس زکیه و برادرش) أخبار من قُتِل من آل ابی طالب الخطب السائره الخطب المعربات سیرة علی(ع) المصرع التعبیر و السیر (احتمالاً همان السیره یا سیرة علی(ع)).

منابع

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱