سیره سیاسی امام حسن عسکری
خلفای هم‌عصر امام عسکری(ع)
امام حسن عسکری(ع) در دوران زندگی خود با چند تن از حاکمان عباسی مواجه بود؛ اما در زمان امامت خود با سه تن از آنان روبه‌رو شد. در این دوران از سال ۲۵۴ تا ۲۶۰ق، به ترتیب این حاکمان عبارت بودند از: معتز (۲۵۲ - ۲۵۵ق)؛ در بخش امام هادی به دوره او اشاره شد. مُهتَدِی (۲۵۵ - ۲۵۶ق)؛ پس از مُعتَزّ، ابوعبدالله محمد بن واثق بن معتصم که به «مهتدی» شهرت یافت به حکومت رسید. مهتدی از کسانی بود که در زمان معتز، به بغداد فرستاده شدند. در این زمان، فرماندهان به این نتیجه رسیده بودند که در میان فرزندان حاکمان، کسی از مهتدی برای حکومت مناسب‌تر نیست. از این رو، او را به سامرا فراخواندند و در روز سه‌شنبه، سه روز مانده به پایان ماه رجب سال ۲۵۵ ق، با او بیعت کردند. مهتدی در ابتدا خود را حاکمی پارسا نشان می‌داد؛ اما به سرعت باطن خود را آشکار کرد و با علویان و به ویژه با امام عسکری(ع) به مقابله برخاست. از طرفی چون وی در حکومت نیز مخالفانی داشت، به ویژه اینکه ترکان با او سازگاری نداشتند، با آنان درگیر شد و ترکان از مهتدی خواستند تا خود را از خلافت خلع کند؛ اما او نپذیرفت و پس از گذشت دو روز مرگش فرا رسید (به عبارتی او را کشتند). از این رو، حکومتش دیری نپایید و در روز سه‌شنبه، ۱۴ روز مانده به پایان ماه رجب سال ۲۵۶ ق، درگذشت و اندکی کمتر از یک سال حکومت کرد. مُعتَمِد (۲۵۶ - ۲۷۹ق)؛ وی پس از مهتدی به حکومت رسید. نام او احمد بن جعفر بن متوکل بود که در روز سه‌شنبه ۱۴ روز مانده از رجب، یعنی همان روز مرگ مهتدی با او بیعت شد. بیعت با معتمد نیز با مخالفت‌هایی همراه بود و معتمد بر آن بود که با استفاده از ترکان به مقابله با مخالفان بپردازد؛ از این رو، نیروهایی را به فرماندهی ترکان به مناطق مخالف حکومتش گسیل داشت. دوران حکومت معتمد برای علویان و به ویژه برای امام حسن عسکری(ع) بسیار ناگوار بود؛ چندان که منجر به شهادت آن بزرگوار در این دوران شد.[۱]
مواضع امام عسکری(ع) و خلفای عباسی
مراقبت و سختگیری‌هایی که در زمان امام هادی(ع) وجود داشت در زمان امام حسن عسکری(ع) بیشتر شد. به گونه‌ای که نه امام عسکری(ع) و نه شیعیان از آزادی عمل بهره‌مند نبودند؛ زیرا بر اساس برخی گزارش‌ها، حکومت عباسی امام عسکری(ع) را موظف کرده بود در هفته دو روز، دوشنبه و پنجشنبه، در سامرا و در دارالحکومه حاضر شود[۲]. از آن سو شیعیان نیز باید برای ملاقات با امام عسکری(ع) از مراجعه به منزل آن حضرت خودداری می‌کردند و آنان ناچار بودند امام عسکری(ع) را در میان راه یا به هنگام رفتن به دارالحکومه ملاقات کنند. حکومت عباسی حتی این‌گونه ملاقات‌ها میان امام عسکری(ع) و شیعیان را نیز برنتافت و ادامه این ارتباط کوتاه نیز می‌توانست برای شیعیان خطرآفرین باشد. از این رو، امام عسکری(ع) با انتخاب راهکار تقیه، به شیعیان توصیه کرده بود از ابراز علاقه به آن حضرت پرهیز کنند. برای نمونه، از علی بن جعفر حلبی نقل شده است که گفت: ما در روزی که امام عسکری(ع) به دارالخلافه می‌رفت جمع شده بودیم و منتظر دیدار با آن حضرت بودیم که نوشته‌ای از آن حضرت رسید که در آن نوشته بودند: «هیچ‌کس به من سلام نکند و با دست یا با سر به سمت من اشاره نکند؛ زیرا بر جان خودتان ایمن نخواهید بود»[۳]. از این‌رو، امام عسکری(ع) و نیز چون دیگر امامان با حکومت عباسی همکاری نداشت و هیچ‌گاه حکومت آنان را مشروع نمی‌دانست. چنین اندیشه‌ای از جانب امام عسکری(ع) نخستین و مهم‌ترین زمینه چالش و درگیری آن حضرت را با حکومت عباسی ایجاد کرده بود، اما چون هرگونه اقدام نظامی یا قیام آشکاری به سرعت منجر به از میان بردن امام عسکری(ع) می‌شد آن حضرت ناچار بودند مواضعی اتخاذ کنند که هم تأیید مشروعیت حکومت عباسی را به دنبال نداشته باشد و هم منجر به شهادت بی‌نتیجه آن حضرت نشود و هم بتوانند جامعه شیعه را رهبری کنند. از این رو، امام عسکری(ع) برای این دوره حساس از راهکارهایی استفاده کردند و توانستند جامعه شیعه را به خوبی رهبری کنند و زمینه را برای ورود شیعیان به دوران جدید که با غیبت امام معصوم همراه بود فراهم کنند.[۴]
منابع
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲
پانویس
- ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ ص ۲۳۶.
- ↑ طوسی، الغیبة، ص۲۱۵.
- ↑ قطب راوندی، الخرائج والجرائح، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ ص ۲۳۷.