سکوت
سکوت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سکوت در قرآن - سکوت در معارف دعا و زیارات - سکوت در معارف و سیره سجادی - سکوت در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
سکوت در لغت به معنای سکون و ایستایی است و [بیشتر] برای رها کردن (وانهادن) سخن به کار می‌رود[۱]. در قرآن مجید نیز سکوت در معنای ایستایی خشم آمده است: ﴿وَلَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ﴾[۲]. «سکوت» و «صَمت» در لغت عرب هر دو به یک معنا به کار رفته‌اند با این تفاوت که سکوت رها کردن سخن است در حالی که قدرت بر سخن وجود دارد اما در صَمت قدرت بر سخن موردنظر نیست و گاهی برای کسی یا چیزی که قدرت تکلم ندارد به کار می‌رود مانند شخص صامت یا شیء صامت. پس سکوت کاملاً در برابر سخن قرار دارد[۳]. در صحیفه سجادیه کلمه صمت به کار نرفته، ولی سکوت به کار رفته است: «وَ قَدْ قَصَّرَ بِيَ السُّكُوتُ عَنْ تَحْمِيدِكَ»[۴]؛ اکنون سکوت مرا از سپاسگزاریت ناتوان ساخته.... با توجه به ادامه کلام امام معلوم می‌شود که حمد و ستایش پروردگار آن‌چنان عظیم و مهم است که حتی ایشان نیز نمی‌تواند تحمید خداوند را به جا آورد و مجبور به سکوت می‌شود.
شخصی از امام سجاد (ع) پرسید، کدام یک از سخن و سکوت برترند؟ حضرت فرمود: «هرکدام از این دو آفاتی دارند، اما اگر از آفت‌ها در امان بمانند، سخن برتر از سکون است». آن شخص توضیح خواست و امام در جواب فرمود: «زیرا خداوند بلند مرتبه پیامبران و جانشینان آنها را با سکوت مبعوث نکرد بلکه آنها را با سخن و کلام به میان مردم فرستاد و بهشت نیز با سکوت به دست نمی‌آید و ولایت خدا نیز با سکوت واجب نمی‌گردد و از آتش جهنم نیز با سکوت نمی‌توان دروی جست و از خشم خداوند با سکوت نمی‌توان دوری کرد. بلکه تمام اینها با سخن به دست می‌آید. و من ماه را با خورشید برابر نمی‌کنم چرا که حتی شما فضیلت سکوت را با سخن بیان می‌کنید ولی نمی‌توانید فضیلت سخن را با سکوت بیان نمایید»[۵].
آفت‌های سخن زیاد است. گناهان بزرگی مانند دروغ، غیبت، تهمت، سخن‌چینی و بیهوده‌گویی که انسان را در باطل فرو می‌برد از جمله این آفت‌هاست. پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرماید: «انسان گاهی کلمه‌ای را که رضایت خداوند در آن است بر زبان می‌آورد و به سبب آن به جایی می‌رسد که گمان نمی‌برد و پروردگار با همان سخن رضوانش را تا روز قیامت بر او واجب می‌کند. و نیز گاهی انسان کلمه‌ای را که خشم خدا در آن است بر زبان می‌آورد و به سبب آن به مرحله‌ای سقوط می‌کند که گمان نمی‌برد و خداوند با همان کلمه خشمش را تا روز قیامت بر او واجب می‌کند»[۶].
به راستی اگر سخن سنجیده، نیکو و به جا باشد بسیار برتر از سکوت است ولی در غیر این صورت سکوت بهتر است. سکوتی که باعث سلامت باشد و از شرّی جلوگیری کند بهتر از سخن‌گفتنی است که فتنه انگیزد و تبعات آن انسان را در دنیا و آخرت گرفتار نماید. امام علی (ع) می‌فرماید: «مَنْ سَكَتَ فَسَلِمَ كَمَنْ تَكَلَّمَ فَغَنِمَ»[۷]؛ «کسی که سکوت کند و سالم بماند مانند کسی است که سخن گفته و غنیمت برده است».[۸].[۹]
منابع
پانویس
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.
- ↑ «و چون خشم موسی فرو نشست» سوره اعراف، آیه ۱۵۴.
- ↑ تاج العروس.
- ↑ دعای ۴۶.
- ↑ موسوعة الکلمة، ص۱۴۷-۱۴۸.
- ↑ جامع‌السعادات، ج۲، ص۳۶۴.
- ↑ گفتار امیرالمؤمنین علی (ع)، ج۱، ص۷۸۹.
- ↑ تاج‌العروس، محمدبن محمد مرتضی الزبیدی، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۴؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، سیدحسن مصطفوی، دارالکتب العلمیه، بیروت؛ جامع‌السعادات، مهدی نراقی، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت؛ صحیفه سجادیه، ترجمه حسین انصاریان، پیام آزادی، ۱۳۷۴، چاپ اول؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی؛ گلستان سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، انتشارات امیرکبیر، گفتار امیرالمؤمنین علی (ع)، ترجمه غررالحکم، سیدحسین شیخ‌الاسلامی، ج۱، انصاریان، قم، ۱۳۷۹، چاپ پنجم، موسوعة الکلمة (کلمة الامام زین‌العابدین (ع)، سیدحسن شیرازی، ج۹، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ↑ برادری، احمد، مقاله «سکوت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۶۷.