حجاج بن حارث بن قیس سهمی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث صحابه است. حجاج بن حارث بن قیس سهمی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حجاج بن حارث بن قیس سهمی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
حجاج بن حارث بن قیس بن عدی سهمی، از تیره بنوسهم از قبیله قریش است[۱]. ابن منده وی را «حجاج بن قیس بن عدی» دانسته[۲] که آشکار است نام پدرش «حارث»، از نسب او سقط شده است[۳] چنان که ابونعیم[۴] در دو عنوان «حجاج بن الحارث بن قیس القرشی» و «الحجاج بن الحارث بن قیس بن عدی» از او یاد کرده و حال آنکه هر دو عنوان مربوط به یک نفر هستند، همان گونه که خودش در مورد عنوان دوم با تعبیر «اراه المتقدم = همان پیشین است» بدان تصریح کرده است. پدر وی حارث بن قیس مشهور به «ابن الغیطله» از بت پرستان (صاحب الاوثان) دوره جاهلی[۵] و استهزاکنندگان رسول خدا(ص) بود[۶]. با این حال، برخی فرزندان حارث بن قیس، زود اسلام پذیرفته و از مسلمانان قدیمی‌اند. موسی بن عقبه، ابن اسحاق، واقدی[۷] و دیگران حجاج بن حارث را از مهاجران به حبشه دانسته‌اند (در سیره موجود ابن هشام[۸]، با اینکه از برادران حجاج در شمار مهاجران حبشه یاد شده، اما نامی از حجاج به میان نیامده است). چنان که ابن سعد[۹]، شرح حال او را در طبقه دوم مهاجران - کسانی که به حبشه هجرت کردند و در بدر حضور نداشتند، اما در نبرد أحد و غزوات پس از آن شرکت کردند. آورده است و گفته که وی از مهاجران به حبشه در هجرت دوم بود. بلاذری[۱۰] نیز وی را از مهاجران به حبشه در هجرت دوم دانسته است. اینکه برادران وی ابو قیس، تمیم، سعید، عبدالله و حارث در شمار مهاجران به حبشه ثبت شده‌اند[۱۱]، می‌تواند نشانی بر هجرت وی به همراه آنان بوده باشد. ابن کلبی، به رغم گزارش‌های یادشده، هجرت او به حبشه را نپذیرفته و گفته است وی در جنگ بدر اسیر شد و پس از آن اسلام پذیرفت[۱۲]. به همین منوال، زبیر بن بکار، وی را اسیر جنگ بدر و از مسلمانان پس از این غزوه می‌داند[۱۳]. ابن اسحاق[۱۴] نیز «حجاج بن حارث بن قیس بن علی بن سعد بن سهم» را از اسیران مشرکان در جنگ بدر می‌داند. چنان که واقدی[۱۵] در میان اسیران بنوسهم در بدر، از «حجاج بن حارث بن سعد» نام می‌برد که هرچند در نام، نام پدر و قبیله همسان با مدخل مورد نظر ماست، اما در جد با آن اختلاف دارد و به احتمال بسیار، در نسب یادشده از سوی واقدی برخی نام‌ها حذف شده‌اند؛ زیرا «سعد» جد سوم حجاج است. بنابراین، اختلاف جزئی یادشده نمی‌تواند قرینه‌ای بر دو نفر بودن آنها باشد.
حجاج بن حارث پس از هجرت رسول خدا(ص) به مدینه، از حبشه به آن شهر آمد[۱۶]. ابن عبدالبر[۱۷] زمان بازگشت وی به مدینه را بعد از احد نوشته است، هرچند گزارشی از حضور او در غزوات عصر رسول خدا(ص) در دست نیست. با توجه به دوگانگی و اختلاف در گزارش‌های موجود درباره اسلام آوردن وی، به گونه‌ای که برخی وی را از مسلمانان قدیمی و برخی او را مسلمان پس از جنگ بدر می‌دانند، می‌توان این اختلاف را ناشی از آمیخته شدن اطلاعات مربوط به او و برادرانش دانست؛ چراکه بیشتر سیره نویسان برادران او را از سابقین و از مهاجران به حبشه دانسته‌اند[۱۸]. زمان درگذشت حجاج به اختلاف گزارش شده است. بیشتر نویسندگان چون عروة بن زبیر، زهری و ابن اسحاق مرگ وی را در جنگ اجنادین (سال ۱۳) در شام دانسته‌اند[۱۹]، چنان که بلاذری[۲۰]، وی را از کشته شدگان همین نبرد می‌داند، اما ابن سعد[۲۱] و سیف بن عمر[۲۲] نوشته‌اند که در نبرد یرموک، در رجب سال پانزدهم کشته شد. در این مورد نیز احتمال آمیخته شدن برخی گزارش‌های مربوط به برادرانش با وی، احتمالی قابل توجه است؛ زیرا چنان که بلاذری[۲۳] نوشته برادران او تمیم، حارث و سائب در (اجنادین) شام کشته شده‌اند[۲۴].
مادر حجاج بن حارث، «أم الحجاج» از قبیله شنوق بن مره بود[۲۵]. سائب، عبدالله و ابو قیس را از برادران تنی او شمرده‌اند[۲۶]. عبدالله بن حذافه سهمی نیز پسر عموی حجاج بود[۲۷]. از او نسلی باقی نماند[۲۸][۲۹][۳۰].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ نسب وی را بنگرید: ابن حزم، ص۱۶۶؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.
- ↑ ابن حجر، ج۲، ص۱۷۳.
- ↑ ابونعیم، ج۲، ص۷۳۵.
- ↑ بلاذری، انساب، ج۱۰، ص۲۷۰.
- ↑ ابن حزم، ص۱۶۵؛ ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۷۱.
- ↑ بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۴۷.
- ↑ ابن هشام، ج۱، ص۳۵۱.
- ↑ ابن سعد، ج۴، ص۱۴۸.
- ↑ انساب، ج۱، ص۲۴۷.
- ↑ بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۴۷ و ج۱۰، ص۲۷۳.
- ↑ بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۴۷.
- ↑ زبیر بن بکار، ج۲، ص۹۰۶؛ ر.ک: صفدی، ج۱۰، ص۲۵۱.
- ↑ ابن هشام، ج۳، ص۶.
- ↑ واقدی، ج۱، ص۱۴۲.
- ↑ بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۴۷.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۳۸۵.
- ↑ بنگرید: مدخل‌های مربوط.
- ↑ أبونعیم، ج۲، ص۷۳۴؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.
- ↑ فتوح، ص۱۱۷.
- ↑ ابن سعد، ج۴، ص۱۴۸.
- ↑ ابن حجر، ج۲، ص۲۷.
- ↑ انساب، ج۱۰، ص۲۳.
- ↑ ر.ک: ابن حزم، ص۱۶۶؛ صفدی، ج۱۰، ص۲۵۱.
- ↑ ابن سعد، ج۴، ص۱۴۸.
- ↑ ابن عبد البر، ج۱، ص۳۸۵.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.
- ↑ ابن سعد، ج۴، ص۱۴۸.
- ↑ ماخذ: ابن اثیر / اسد الغابه + ابن حجر / الاصابه + ابن حزم / جمهرة أنساب العرب + ابن سعد / الطبقات الکبری + ابن عبدالبر / الاستیعاب + ابن هشام / السیرة النبویه + ابونعیم / معرفة الصحابه + بلاذری / أنساب الاشراف + واقدی / المغازی + بلاذری، احمد بن یحیی (م ۲۷۹)، فتوح البلدان، بیروت مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م؛ زبیر بن بکار (م۲۵۶)، جمهرة نسب قریش و أنسابها، تحقیق محمود محمد شاکر، ریاض، دارالیمامه، ۱۴۱۸؛ ابن اثیر، عزالدین علی (م ۶۳۰)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵.
- ↑ داداش‌نژاد، منصور، مقاله «حجاج بن حارث بن قیس سهمی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳، ص: ۱-۲.