حجر بن عنبس حضرمی کوفی

مقدمه

حجر را از این رو که منسوب به حضرموت یمن است^[۱]، حضرمی و چون در شمار اهل کوفه^[۲] بود، کوفی^[۳] و به احتمال به سبب آنکه از قبیله برنده از حضرموت بود او را کندی^[۴] یا چون از بنی تنع، از همدان^[۵] بود او را تنعی^[۶] خوانده‌اند. نسبت او را ثقفی هم گفته‌اند که احتمالا تصحیف تنعی است^[۷]. از وی با کنیه‌های مختلف (أبو السکن، ابوالعنبس و ابوقیله) یاد شده است^[۸]. نام پدرش را قیس نیز آورده‌اند^[۹]، در صحابی بودن وی اختلاف است. صحابه نگاران مشهور او را در شمار صحابه آورده و گفته‌اند: او در زمان جاهلیت می‌زیست و در آن زمان خون خورده بود (اکل الدم) سپس با آنکه رسول خدا(ص) را ندید، اما در زمان حیات آن حضرت اسلام آورد^[۱۰]. ابن حجر در بخش سوم - مخضرمین - از وی یاد کرده و با اشاره به اختلاف اقوال درباره صحابی بودن او و خبری که از او نقل شده، می‌گوید: در اینکه حجر بن عنبس رسول خدا(ص) را ندیده است اتفاق نظر وجود دارد و گویا خبری که او نقل کرده از بعضی از صحابه شنیده است^[۱۱] دو خبر از وی نقل شده است، یکی درباره آمین گفتن رسول خدا(ص) پس از سوره حمد که براساس بیشتر منابع، وی آن را از وائل بن حجر صحابی شنیده است^[۱۲] و روایت دوم درباره خواستگاری ابوبکر و عمر از حضرت زهرا(ع) و سخن رسول خدا(ص) در این باره است^[۱۳]. البته در روایتی دیگر از وی نقل شده که رسول خدا(ص) به حضرت زهرا(ع) فرمود: من تو را به ازدواج کسی درآوردم که دجال نیست^[۱۴]، أما گذشته از آنکه این روایت ممکن است بخشی از همان روایت دوم باشد، در نقل روایت دوم از رسول خدا(ص) به شکل مستقیم با مرسل اختلاف است. افزون بر آنکه در نقل این بخش از روایت از رسول خدا(ص) اختلاف وجود دارد^[۱۵]، به نظر بغوی^[۱۶] و برخی دیگر^[۱۷] او این روایت را از رسول خدا(ص) نشنیده است. شاید از این رو، او را در شمار تابعین آورده و ثقه دانسته‌اند^[۱۸] و بر صحابی نبودن وی تأکید کرده‌اند^[۱۹].

او از اصحاب امام علی(ع) بود^[۲۰] که براساس برخی منابع، همراه آن حضرت در جنگ جمل^[۲۱] و صفین^[۲۲] و ظاهرا در نهروان^[۲۳] شرکت کرد. او از بسته شدن راه آب از سوی دشمن در جنگ صفین و چاره جویی امام علی(ع) خبر داده است^[۲۴]. همچنین وی گوید: ما با علی(ع) برای شرکت در جنگ نهروان خارج شدیم تا آنکه هنگام نماز عصر به سرزمین بابل رسیدیم، ولی آن حضرت به سبب آنکه در آن سرزمین خسوف رخ داده بود در آنجا نماز نخواند^[۲۵]. از این روایت در باب کراهت نماز در مکانی که خسوف رخ داده استفاده شده است^[۲۶]. حجر در حدود سال ۹۰ق، درگذشت^[۲۷]^[۲۸]^[۲۹].

جستارهای وابسته

برنده (قبیله)
بنی تنع (قبیله)

منابع

خانجانی، قاسم، مقاله «حجر بن عنبس حضرمی کوفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳

پانویس

↑ سمعانی، ج۲، ص۲۳۰.
↑ ابن حبان، ج۶، ص۲۳۵.
↑ بخاری، ج۳، ص۷۳.
↑ طبرانی، ج۴، ص۳۴؛ ابونعیم، ج۲، ص۸۹۴.
↑ سمعانی، ج۱، ص۴۸۲.
↑ ابن عساکر، ج۲۲، ص۱۱۹؛ سمعانی، ج۱، ص۴۸۳.
↑ ر.ک: مبارکفوری، ج۲، ص۶۸.
↑ بخاری، ج۳، ص۷۳؛ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۲۶۶؛ دولابی، ج۲، ص۶۵؛ ابن عساکر، ج۲۲، ص۱۱۹.
↑ طبرانی، ج۴، ص۳۴.
↑ ابونعیم، ج۲، ص۸۹۵؛ ابن عبدالبر، ج۱، ص۳۹۱؛ ابن اثیر، ج۱، ص۶۹۸-۶۹۹.
↑ ر.ک: ابن حجر، ج۲، ص۱۴۳.
↑ ر.ک: ابن ابی شیبه، ج۲، ص۳۱۵؛ احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۳۱۶؛ ترمذی، ج۱، ص۱۷۵.
↑ ر.ک: ابن سعد، ج۸، ص۱۶؛ بغوی، ج۲، ص۱۳۰؛ عقیلی، ج۴، ص۱۶۵؛ طبرانی، ج۴، ص۳۴؛ ابونعیم، ج۲، ص۸۹۵.
↑ عقیلی، ج۴، ص۱۶۵.
↑ برای بررسی آن، ر.ک: جعفر مرتضی، ج۵، ص۲۷۵.
↑ بغوی، ج۲، ص۱۳۰.
↑ ر.ک: مغلطای، ج۱، ص۱۵۵؛ هیثمی، ج۹، ص۲۰۴.
↑ ر.ک: ابن حبان، ج۶، ص۲۳۴.
↑ ابن جوزی، ص۱۸۰.
↑ قرطبی، ج۱۰، ص۵۰.
↑ ابن سعد، ج۸، ص۱۶؛ احمد بن حنبل، العلل، ج۲، ص۷۷؛ عقیلی، ج۴، ص۱۶۵؛ طبرانی، ج۴، ص۳۴؛ ابونعیم، ج۲، ص۸۹۵.
↑ ابن سعد، ج۸، ص۱۶؛ عقیلی، ج۴، ص۱۶۵؛ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۲۶۶.
↑ ابن ابی شیبه، ج۲، ص۲۷۰؛ خطیب بغدادی، ج۸، ص۲۶۸.
↑ ابن ابی شیبه، ج۸، ص۷۲۴؛ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۴۵.
↑ ابن ابی شیبه، ج۲، ص۲۷۰؛ خطیب بغدادی، ج۸، ص۲۶۸و با اندکی تغییر، قرطبی، ج۱۰، ص۵۰.
↑ ابن ابی شیبه، ج۲، ص۲۷۰.
↑ صمدی، ج۱۱، ص۳۲۱.
↑ مآخذ: ابن ابی حاتم / الجرح و التعدیل + ابن اثیر / اسد الغابه + ابن حبان / کتاب الثقات + ابن حجر / الاصابه + ابن سعد / الطبقات الکبری + ابن عبدالبر / الاستیعاب + ابن عساکر / تاریخ مدینة دمشق + ابونعیم / معرفة الصحابه + احمد بن حنبل / مسند + بخاری / التاریخ الکبیر + بغوی / معجم الصحابه + سمعانی / الانساب + طبرانی / المعجم الکبیر + هیثمی / مجمع الزواند + ابن ابی شیبه (م۲۳۵)، المصنف، تحقیق سعید محمد لحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹؛ ابن جوزی، ابوالفرج (م۵۹۷)، الموضوعات، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه، المکتبة السلفیه، ۱۳۸۶؛ ابن حجر، احمد بن علی (م۸۵۲)، تلخیص الحبیر، بیروت، دارالفکر، احمد بن حنبل (م ۲۴۱)، العلل ومعرفة الرجال، تحقیق وصی الله بن محمود عباس، ریاض، دارالخانی، ۱۴۰۸؛ ترمذی، محمد بن عیسی (م۲۷۹)، سنن، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳؛ جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، بیروت، دارالهادی و دارالسیره، ۱۴۱۵؛ خطیب بغدادی، احمد بن علی (م ۴۶۲)، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷؛ دولابی محمد بن احمد (م ۳۱۰)، الکنی والأسماء، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰؛ صفدی، خلیل بن أیبک (م ۷۶۴)، الوافی بالوفیات، به کوشش یوسف فان اس، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۱؛ عقیلی، محمد بن عمرو (م ۳۲۲)، الضعفاء الکبیر، تحقیق عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، دارالکتب العلمیہ، ۱۴۱۸؛ قرطبی، محمد بن احمد (م ۶۷۱)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۸؛ مبارکفوری، محمد عبدالرحمن بن عبدالرحیم (م ۱۳۵۳)، تحفة الاحوذی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰؛ مغلطای، علاءالدین بن قلیج (م ۷۶۲)، الانابه، تحقیق عزت المرسی و دیگران، ریاض، مکتبة الرشد، ۱۴۲۰.
↑ خانجانی، قاسم، مقاله «حجر بن عنبس حضرمی کوفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳، ص: ۱۶.

[1] سمعانی، ج۲، ص۲۳۰.

[2] ابن حبان، ج۶، ص۲۳۵.

[3] بخاری، ج۳، ص۷۳.

[4] طبرانی، ج۴، ص۳۴؛ ابونعیم، ج۲، ص۸۹۴.

[5] سمعانی، ج۱، ص۴۸۲.

[6] ابن عساکر، ج۲۲، ص۱۱۹؛ سمعانی، ج۱، ص۴۸۳.

[7] ر.ک: مبارکفوری، ج۲، ص۶۸.

[8] بخاری، ج۳، ص۷۳؛ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۲۶۶؛ دولابی، ج۲، ص۶۵؛ ابن عساکر، ج۲۲، ص۱۱۹.

[9] طبرانی، ج۴، ص۳۴.

[10] ابونعیم، ج۲، ص۸۹۵؛ ابن عبدالبر، ج۱، ص۳۹۱؛ ابن اثیر، ج۱، ص۶۹۸-۶۹۹.

[11] ر.ک: ابن حجر، ج۲، ص۱۴۳.

[12] ر.ک: ابن ابی شیبه، ج۲، ص۳۱۵؛ احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۳۱۶؛ ترمذی، ج۱، ص۱۷۵.

[13] ر.ک: ابن سعد، ج۸، ص۱۶؛ بغوی، ج۲، ص۱۳۰؛ عقیلی، ج۴، ص۱۶۵؛ طبرانی، ج۴، ص۳۴؛ ابونعیم، ج۲، ص۸۹۵.

[14] عقیلی، ج۴، ص۱۶۵.

[15] برای بررسی آن، ر.ک: جعفر مرتضی، ج۵، ص۲۷۵.

[16] بغوی، ج۲، ص۱۳۰.

[17] ر.ک: مغلطای، ج۱، ص۱۵۵؛ هیثمی، ج۹، ص۲۰۴.

[18] ر.ک: ابن حبان، ج۶، ص۲۳۴.

[19] ابن جوزی، ص۱۸۰.

[20] قرطبی، ج۱۰، ص۵۰.

[21] ابن سعد، ج۸، ص۱۶؛ احمد بن حنبل، العلل، ج۲، ص۷۷؛ عقیلی، ج۴، ص۱۶۵؛ طبرانی، ج۴، ص۳۴؛ ابونعیم، ج۲، ص۸۹۵.

[22] ابن سعد، ج۸، ص۱۶؛ عقیلی، ج۴، ص۱۶۵؛ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۲۶۶.

[23] ابن ابی شیبه، ج۲، ص۲۷۰؛ خطیب بغدادی، ج۸، ص۲۶۸.

[24] ابن ابی شیبه، ج۸، ص۷۲۴؛ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۴۵.

[25] ابن ابی شیبه، ج۲، ص۲۷۰؛ خطیب بغدادی، ج۸، ص۲۶۸و با اندکی تغییر، قرطبی، ج۱۰، ص۵۰.

[26] ابن ابی شیبه، ج۲، ص۲۷۰.

[27] صمدی، ج۱۱، ص۳۲۱.

[28] مآخذ: ابن ابی حاتم / الجرح و التعدیل + ابن اثیر / اسد الغابه + ابن حبان / کتاب الثقات + ابن حجر / الاصابه + ابن سعد / الطبقات الکبری + ابن عبدالبر / الاستیعاب + ابن عساکر / تاریخ مدینة دمشق + ابونعیم / معرفة الصحابه + احمد بن حنبل / مسند + بخاری / التاریخ الکبیر + بغوی / معجم الصحابه + سمعانی / الانساب + طبرانی / المعجم الکبیر + هیثمی / مجمع الزواند + ابن ابی شیبه (م۲۳۵)، المصنف، تحقیق سعید محمد لحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹؛ ابن جوزی، ابوالفرج (م۵۹۷)، الموضوعات، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه، المکتبة السلفیه، ۱۳۸۶؛ ابن حجر، احمد بن علی (م۸۵۲)، تلخیص الحبیر، بیروت، دارالفکر، احمد بن حنبل (م ۲۴۱)، العلل ومعرفة الرجال، تحقیق وصی الله بن محمود عباس، ریاض، دارالخانی، ۱۴۰۸؛ ترمذی، محمد بن عیسی (م۲۷۹)، سنن، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳؛ جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، بیروت، دارالهادی و دارالسیره، ۱۴۱۵؛ خطیب بغدادی، احمد بن علی (م ۴۶۲)، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷؛ دولابی محمد بن احمد (م ۳۱۰)، الکنی والأسماء، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰؛ صفدی، خلیل بن أیبک (م ۷۶۴)، الوافی بالوفیات، به کوشش یوسف فان اس، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۱؛ عقیلی، محمد بن عمرو (م ۳۲۲)، الضعفاء الکبیر، تحقیق عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، دارالکتب العلمیہ، ۱۴۱۸؛ قرطبی، محمد بن احمد (م ۶۷۱)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۸؛ مبارکفوری، محمد عبدالرحمن بن عبدالرحیم (م ۱۳۵۳)، تحفة الاحوذی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰؛ مغلطای، علاءالدین بن قلیج (م ۷۶۲)، الانابه، تحقیق عزت المرسی و دیگران، ریاض، مکتبة الرشد، ۱۴۲۰.

[29] خانجانی، قاسم، مقاله «حجر بن عنبس حضرمی کوفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳، ص: ۱۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]