تکبر در فقه اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث تکبر است. تکبر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تکبر در قرآن - تکبر در حدیث - تکبر در نهج البلاغه - تکبر در فقه اسلامی - تکبر در اخلاق اسلامی - تکبر در جامعه‌شناسی اسلامی - تکبر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

کِبر از صفات نکوهیده نفسانی است که شخص متّصف به آن ـ که متکبّر نامیده می‏‌شود ـ خود را در برابر دیگران بزرگ می‏‌بیند و دیگران را خوار و حقیر می‏‌شمارد. از این عنوان به مناسبت در باب‌های طهارت، صلات، حج و جهاد سخن رفته است.

در آیات و روایات متعدّد از تکبّر به شدّت نکوهش و جایگاه متکبّر، دوزخ دانسته شده است. ضمن آنکه روایات، متکبّران را دورترین مردم به خداوند و بیشترین ساکنان دوزخ بر شمرده‏‌اند.

کبرورزی و غرور در برابر خداوند، آیات او، انبیا، جانشینان ایشان، عالمانِ ربّانی و مؤمنان، حرام و از گناهان بزرگ است؛ لکن تکبّر در برابر جبّاران و زورگویان، کافران و بدعتگذاران، عملی پسندیده است و فروتنی در برابر آنان کراهت شدید دارد.

اظهار کبر در میدان جنگ با دشمن، جایز و مطلوب است؛ از این‏رو پوشیدن لباس فخر، مانند حریر و دیباج در جنگ جایز می‏‌باشد. اهانت کننده به مقدّسات از روی تکبّر، محکوم به کفر است .

از پوشیدن لباس یا بروز رفتار به شیوه متکبّران که انسان را شبیه و همسان با آنان می‌‏سازد در روایات متعدّد نهی شده است. در ذیل به برخی نمونه‏‌ها که در کتاب‌های فقهی ذکر شده است اشاره می‏‌شود.

مستحب است نمازگزار از آنچه منافی با خشوع است و نیز هر عملی که رنگ و بوی کبر دارد اجتناب ورزد.

توشُّح (پوشیدن لباس به شیوه‏ای خاص) در نماز ـ از آن جهت که شیوه متکبّران است ـ مَنهیّ و مکروه است . همچنین پوشیدن لباس متکبّران در نماز و دست بر کمر نهادن به روش آنان در حال قیام، نهادن پاها بر روی یکدیگر در حال نشستن ـ از آن جهت که شیوه متکبّران است ـ و راه رفتن متکبّرانه کراهت دارد.

جستارهای وابسته

• غرور

منابع

1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت