سعید بن علاقه هاشمی در تاریخ اسلامی

آشنایی اجمالی

نامش به اتفاق، سعید بن علاقه^[۱] و مولای ام هانی خواهر امیر مؤمنان (ع) یا مولای جعدة بن هبیره مخزومی، فرزند ام هانی است. از این رو، او را هاشمی گویند^[۲]. وی نزد تراجم نگاران، به یقین تابعی است^[۳] و ابن منده می‌گوید: در شمار صحابه از او نام برده شده، ولی این موضوع ثابت نشده است^[۴]. این اشتباه ناشی از روایت او به صورت مرسل از رسول خدا (ص) است. بر اساس این روایت، ابوفاخته گوید: روزی رسول خدا (ص) به خانه امیر مؤمنان (ع) آمد و شب را آنجا ماند و امام حسن (ع) و امام حسین خوابیده بودند. شب امام حسن (ع) بیدار شد و آب‌ طلبید. پیامبر برخاست و از مشک آب آورد و در همین حال امام حسین (ع) نیز بیدار شده و خواست آب بنوشد، ولی پیامبر ظرف آب را به امام حسن (ع)داد. به آن حضرت گفته شد گویا امام حسن (ع) را بیشتر دوست داری؟ فرمود: نه. چون او اول آب خواسته بود، ظرف آب را به او دادم. سپس فرمود: "ای فاطمه! بدان که من و تو و این دو و آن خوابیده، یعنی امام علی (ع) روز قیامت در بهشت در یک جا خواهیم بود"^[۵].

مرسل بودن این روایت از این روست که ابوفاخته آن را از علی (ع) روایت کرده، ولی در برخی از موارد، نام امام از سند روایت حذف و این، منشأ توهم صحابی بودن ابوفاخته شده است^[۶]. از این رو، ابن حجر^[۷] او را در بخش چهارم (توهمات) آورده است. طوسی^[۸] او را از خواص اصحاب امیر مؤمنان (ع) و خویی^[۹] از اصحاب امام سجاد (ع) برشمرده است. ابوفاخته در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان به همراه امام علی (ع) شرکت داشت^[۱۰]. از وی روایت شده که گفت: در صفین ۲۵ نفر بدری در رکاب امام علی (ع) شهید شدند که من آنان را دیدم^[۱۱]. ابوفاخته از امام علی (ع) روایات دیگری نیز دارد^[۱۲]. یکی از روایات اواز امیرمؤمنان (ع) آن است که فرمود: «مرا کافر و زنازاده دوست ندارد»^[۱۳].

درگذشت وی را در زمان خلافت عبدالملک با ولید بن عبدالملک گفته‌اند^[۱۴]. ابن قانع سال ۱۲۰ را گفته است، ولی ابن حجر^[۱۵] می‌گوید: به گمانم اشتباه کرده و حدود سال نود را درست دانسته است^[۱۶]. وی به همراه امام حسن (ع) و امام حسین (ع) (بر فرض صحت چنین مسافرتی به شام) نزد معاویه رفت و از این رو، ابن عساکر شرح حال او را در تاریخ مدینة دمشق^[۱۷] آورده است.

فرزند او ثویر بن ابی فاخته، به دلیل گرایش‌های تشیع امامی (رافضی بودن) از سوی علمای اهل سنت تضعیف شده است^[۱۸]. از نوادگان ابوفاخته هارون بن جهم، مشهور به ابن الجهم است. این خاندان، یکی از خاندان‌های معروف شیعی کوفی و از اصحاب ائمه اطهار هستند^[۱۹]^[۲۰]

جستارهای وابسته

منابع

هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «ابوفاخته»، دانشنامه سیره نبوی ج۱

پانویس

↑ و به اشتباه از سوی اردبیلی و دیگران، سعید بن حمران یا جهمان؛ ر. ک: جامع الرواة، ج۲، ص۴۰۹؛ خویی، ج۹، ص۱۲۰.
↑ ابن سعد، ج۶، ص۲۱۵؛ بخاری، ج۳، ص۵۰۳؛ ابن ابی‌حاتم، ج۴، ص۵۱؛ مزی، ج۱۱، ص۲۸.
↑ ابن سعد، ج۶، ص۲۱۵؛ ابن حبان، ج۲، ص۳۲۰؛ عجلی، ص۵۰۷؛ ذهبی، ج۱، ص۳۷۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۶۹.
↑ ابونعیم، ج۴، ص۲۹۸۹.
↑ طیالسی، ص۲۶؛ ابونعیم، ج۶، ص۲۹۸۹؛ طبرانی، ج۳، ص۴۱؛ ابن اثیر، ج۶، ص۲۳۵.
↑ ابونعیم، ج۶، ص۲۹۹۰.
↑ الاصابه، ج۷، ص۲۶۹.
↑ طوسی، ص۸۶.
↑ خویی، ج۹، ص۱۲۰.
↑ مفید، ص۴.
↑ کوفی، ج۲، ص۵۸۰.
↑ ر. ک: ترمذی، ج۲، ص۲۲۲ و ج۳، ص۶۹ و ج۴، ص۳۱۳؛ ثقفی، ج۲، ص۵۵۵-۵۵۴؛ صدوق، ص۱۹۴ و ۵۰۴.
↑ ابن علی، ج۲، ص۱۰۷؛ ابن ابی الحدید، ج۴، ص۱۱۰؛ ذهبی، ج۱، ص۳۷۶؛ در روایات دیگر آمده: «لایحبنی کافر و لایبغضنی مؤمن»؛ ر. ک: برقی، ج۱، ص۱۵۱؛ قاضی نعمان، ج۳، ص۴۸۲.
↑ ابن عساکر، ج۲۱، ص۲۷۰؛ مزی، ج۱۱، ص۲۹ به نقل از واقدی.
↑ تهذیب، ج۴، ص۶۳.
↑ ابن حجر، تقریب، ج۲، ص۴۵۱.
↑ دمشق، ج۲۱، ص۲۷۰-۲۶۳.
↑ ابن حبان، ج۱، ص۲۰۵-۲۰۶؛ ابن علی، ج۲، ص۱۰۵-۱۰۶.
↑ ر. ک: مدرسی، ص۳۰۵-۳۰۶.
↑ هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «ابوفاخته»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۴۶۵-۴۶۶.

[1] و به اشتباه از سوی اردبیلی و دیگران، سعید بن حمران یا جهمان؛ ر. ک: جامع الرواة، ج۲، ص۴۰۹؛ خویی، ج۹، ص۱۲۰.

[2] ابن سعد، ج۶، ص۲۱۵؛ بخاری، ج۳، ص۵۰۳؛ ابن ابی‌حاتم، ج۴، ص۵۱؛ مزی، ج۱۱، ص۲۸.

[3] ابن سعد، ج۶، ص۲۱۵؛ ابن حبان، ج۲، ص۳۲۰؛ عجلی، ص۵۰۷؛ ذهبی، ج۱، ص۳۷۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۶۹.

[4] ابونعیم، ج۴، ص۲۹۸۹.

[5] طیالسی، ص۲۶؛ ابونعیم، ج۶، ص۲۹۸۹؛ طبرانی، ج۳، ص۴۱؛ ابن اثیر، ج۶، ص۲۳۵.

[6] ابونعیم، ج۶، ص۲۹۹۰.

[7] الاصابه، ج۷، ص۲۶۹.

[8] طوسی، ص۸۶.

[9] خویی، ج۹، ص۱۲۰.

[10] مفید، ص۴.

[11] کوفی، ج۲، ص۵۸۰.

[12] ر. ک: ترمذی، ج۲، ص۲۲۲ و ج۳، ص۶۹ و ج۴، ص۳۱۳؛ ثقفی، ج۲، ص۵۵۵-۵۵۴؛ صدوق، ص۱۹۴ و ۵۰۴.

[13] ابن علی، ج۲، ص۱۰۷؛ ابن ابی الحدید، ج۴، ص۱۱۰؛ ذهبی، ج۱، ص۳۷۶؛ در روایات دیگر آمده: «لایحبنی کافر و لایبغضنی مؤمن»؛ ر. ک: برقی، ج۱، ص۱۵۱؛ قاضی نعمان، ج۳، ص۴۸۲.

[14] ابن عساکر، ج۲۱، ص۲۷۰؛ مزی، ج۱۱، ص۲۹ به نقل از واقدی.

[15] تهذیب، ج۴، ص۶۳.

[16] ابن حجر، تقریب، ج۲، ص۴۵۱.

[17] دمشق، ج۲۱، ص۲۷۰-۲۶۳.

[18] ابن حبان، ج۱، ص۲۰۵-۲۰۶؛ ابن علی، ج۲، ص۱۰۵-۱۰۶.

[19] ر. ک: مدرسی، ص۳۰۵-۳۰۶.

[20] هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «ابوفاخته»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۴۶۵-۴۶۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]