رمضان
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ماه‌های قمری است. رمضان از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: رمضان در قرآن - رمضان در فقه - رمضان در معارف و سیره سجادی - رمضان در معارف مهدویت - پرسش مرتبط نداردرمضان در لغت مشتق از «رَمَض» به معنای شدّت حرارت، و حرارت سنگ که بر اثر حرارت خورشید به وجود آمده است و نام نهمین ماه از ماه‌های قمری است که به دلیل سوزاندن گناهان به این نام، نامگذاری شده است. این ماه، ماهی است که روزه گرفتن در آن واجب است. در آیات و روایات فراوانی درباره ماه رمضان و آثار و فواید روزه‌داری و احکام آن بحث شده است. "ماه رمضان"، از ماه‌های بافضیلتی است که "شب قدر" در آن قرار دارد و قرآن در این شب نازل شده است. حضرت علی (ع) نیز در این ماه به شهادت رسیده است. در آخرین سال از غیبت حضرت مهدی (ع)، در این ماه رویدادهای عجیبی اتفاق خواهد افتاد.
مقدمه
ماه رمضان، ماه نهم از ماه‌های قمری، یکی از ماه‌های بافضیلت و ماه رحمت و آمرزش است که روزه گرفتن در آن بر مسلمانان واجب شده است. در روایات از آن به عنوان "شهر الله" یعنی ماه خدا یاد شده است[۱]. یکی از شب‌های بسیار مهم در این ماه، "شب قدر" است که بهتر از هزار ماه است و قرآن نیز در این شب نازل شده است. در نوزدهمین روز این ماه حضرت علی (ع) ضربت خوردند و در روز بیست و یکم به شهادت رسیدند. مسلمانان از چند روز به ماه رمضان مانده، خود را برای روزه‌داری و عبادت در این ماه آماده می‌‌کنند و مجالس دینی و مساجد و نمازهای جماعت رونق بیشتری دارد و فرصت خوبی برای انس با خدا و قرآن و توبه از گناهان است[۲].
معناشناسی
معنای لغوی
رمضان از ریشه "رمض" به معنای سوزاندن[۳]، گرم شدن سنگ و ریگ از شدت حرارت خورشید[۴] یا تیز و براق کردن شمشیر[۵] گرفته شده است[۶].
معنای اصطلاحی
مفسران و واژه‌شناسان با توجه به معانی یاد شده و در مواردی متأثر از برخی روایات[۷]، وجوه گوناگونی را برای نامگذاری این ماه به رمضان بیان کرده‌اند از جمله:
- به معنای سوزاندن گناهان (با کارهای نیک) آمده است[۸]
- و یا به معنای گرمای درون و سوختن از شدت گرسنگی و تشنگی و تحمل دشواری‌های آن[۹].
- حرارت گرفتن دل‌ها از پندها و اندیشه درباره آخرت از دیگر نام‌های این ماه است[۱۰].
- عده ای هم پاک ساختن جسم و جان انسان از گناه را وجه تسمیه این ماه می‌دانند[۱۱].
- اقدام اعراب جاهلی به تیز کردن شمشیرها در این ماه و آماده شدن برای جنگیدن در ماه‌های بعد سبب نامیدن این ماه به رمضان دانسته شده است[۱۲].[۱۳]
ماه رمضان از منظر قرآن و روایات
رمضان تنها ماهی است که در قرآن به صراحت نام آن آمده است و به سبب نزول قرآن و وجوب روزه‌داری در آن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، تا جایی که شب قدر آن معادل هزار ماه دانسته شده است: ﴿لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ﴾[۱۴]. روایات فراوانی از معصومان (ع)، از این ماه با عنوان "شهر الله" یاد کرده[۱۵] و فضیلت‌های بسیاری برای آن برشمرده‌اند[۱۶].
قرآن در تنها یادکرد صریح از ماه رمضان، پس از بیان وجوب روزه و برخی احکام آن، از ماه رمضان به عنوان ماه نزول قرآن برای هدایت انسان‌ها[۱۷] به بزرگی یاد شده و به روزه در آن فرمان می‌دهد: ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾[۱۸] با توجه به این آیه و آیات ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴾[۱۹].[۲۰] و نیز آیه ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ﴾[۲۱]،[۲۲] شب قدر در این ماه قرار دارد. در برخی روایات به نزول دیگر کتاب‌های آسمانی در این ماه تصریح شده است[۲۳].
در باب فضیلت این ماه در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) آمده که ایشان فرموده است: «ای مردم! شما در ماه رمضان به میهمانی خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته‌اید. در این ماه، نَفَس‌های شما تسبیح، خوابتان عبادت، عملتان مقبول و دعایتان مستجاب است»[۲۴].[۲۵]
ماه رمضان و روزه‌داری
روزه یکی از فروع دین اسلام و از مهم‌ترین مصادیق عبادت‌ها و واجبات است[۲۶]. از آنجا که با نازل شدن آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾[۲۷]، روزه بر مسلمانان واجب شد، این آیه را آیه صوم نامیده‌اند[۲۸].
برای روزه‌داری، آثاری مانند: تقویت تقوا، پرهیزگاری[۲۹]؛ پیشگیری از عذاب‌های دنیوی و اخروی[۳۰]؛ جلوگیری از نفوذ شیطان[۳۱] و سلامت جسم[۳۲] بیان شده است. مهم‌ترین امتیاز ماه رمضان، توجه بیشتر مؤمنان به قرآن کریم است[۳۳].
رمضان و مهدویت
در آخرین سال از غیبت حضرت مهدی (ع)، در این ماه رویدادهای عجیبی اتفاق خواهد افتاد. امام صادق (ع) به ابوبصیر فرمود: ای ابومحمد! پیش از قیام حضرت قائم (ع) قطعاً پنج نشانه ظاهر خواهد شد، ندایی آسمانی که در ماه رمضان شنیده میشود، قیام سفیانی، قیام خراسانی، کشته شدن نفس زکیه و فرورفتن لشکر سفیانی به زمین در سرزمین بیداء[۳۴].
امام باقر (ع) فرمود: در میان ماه رمضان، شب جمعه و بیست و سوم، صدای جبرئیل شنیده خواهد شد. آن صدا نام حضرت مهدی (ع) و نام پدر ایشان را برده و در پی آن صدای شیطان بلند میشود که به سوی دشمنان حضرت فرا می‌‌خواند و مردم با این دو صدا امتحانی سخت خواهند شد و حق و باطل مشخص میشود[۳۵]. در روایتی از ظاهر شدن نشانه‌ای در ماه رمضان سخن گفته شده است. این نشانه ستونی از آتش است که از سوی مشرق در آسمان ظاهر خواهد شد. هرگاه چنین نشانه‌ای دیده شد، باید به اندازه یک سال آذوقه ذخیره نمود (زیرا غذا نایاب خواهد شد)[۳۶].[۳۷]
پرسش مستقیم
منابع
ملک‌محمدی، مهدی، مقاله «رمضان»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴
محققیان، رضا، مقاله «آیه صوم»، دانشنامه معاصر قرآن کریم
محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی
دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱
شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «رمضان»، دانشنامه صحیفه سجادیه
مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان
پانویس
- ↑ «قد اقبل الیکم شهر اللَّه بالبرکة و الرّحمة»، اى مردم، ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت به شما رو كرده است، عيون أخبار الرضا، شیخ صدوق ج ۱ ص ۲۹۵
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۹۱.
- ↑ العین، ج ۷، ص ۳۹؛ مجمع البحرین، ج ۲، ص ۲۲۳، «رمض».
- ↑ الصحاح، ج ۳، ص ۱۰۸۱؛ تاج العروس، ج ۱۰، ص ۶، «رمض»؛ التفسیر الکبیر، ج ۵، ص ۲۵۱.
- ↑ ملک‌محمدی، مهدی، مقاله «رمضان»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴؛ محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی.
- ↑ الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۳۹۷؛ بحار الانوار، ج ۵۵، ص ۳۴۱.
- ↑ «انما سمى الرمضان لانه یرمض الذنوب»، پیامبر اکرم (ص) فرمود: «ماه رمضان به این نام خوانده شده، زیرا گناهان را می‌سوزاند»، بحارالانوار، ج۵۵، ص۳۴۱/تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۹۱؛ تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص ۱۲۴؛ الدر المنثور، ج ۱، ص ۱۸۳
- ↑ الکشاف، ج ۱، ص ۲۲۷؛ تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص ۱۲۴؛ لسان العرب، ج ۷، ص ۱۶۲، «رمض»
- ↑ تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۶۸؛ روض الجنان، ج ۳، ص ۲۴؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۹۱
- ↑ روض الجنان، ج ۳، ص ۲۴؛ التفسیر الکبیر، ج ۵، ص ۲۵.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۵، ص ۲۵۱؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۹۱.
- ↑ ملک‌محمدی، مهدی، مقاله «رمضان»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴
- ↑ «شب قدر از هزار ماه بهتر است» سوره قدر، آیه ۳.
- ↑ تحف العقول، ص ۴۱۹؛ تهذیب، ج ۴، ص ۱۹۲؛ کنز العمال، ج ۸، ص ۴۶۶.
- ↑ برای نمونه نک: الکافی، ج ۴، ص ۶۵ - ۶۸؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۹۴ به بعد؛ الدر المنثور، ج ۱، ص ۱۸۳ ـ ۱۸۹.
- ↑ ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ...﴾ «(روزهای روزه گرفتن در) ماه رمضان است که قرآن را در آن فرو فرستاده‌اند؛ به رهنمودی برای مردم و برهان‌هایی (روشن) از راهنمایی و جدا کردن حقّ از باطل.».. سوره بقره، آیه ۱۸۵
- ↑ «(روزهای روزه گرفتن در) ماه رمضان است که قرآن را در آن فرو فرستاده‌اند؛ به رهنمودی برای مردم و برهان‌هایی (روشن) از راهنمایی و جدا کردن حقّ از باطل. پس هر کس از شما این ماه را دریافت (و در سفر نبود)، باید (تمام) آن را روزه بگیرد و اگر بیمار یا در سفر بود، شماری از روزهایی دیگر (روزه بر او واجب است)؛ خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برایتان دشواری نمی‌خواهد و (می‌خواهد) تا شمار (روزه‌ها) را کامل کنید و تا خداوند را برای آنکه راهنمایی‌تان کرده است به بزرگی یاد کنید و باشد که سپاس گزارید» سوره بقره، آیه ۱۸۵.
- ↑ «ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم» سوره قدر، آیه ۱.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۸۷؛ روض الجنان، ج ۲۰، ص ۳۴۴.
- ↑ «که ما آن را در شبی خجسته فرو فرستادیم، بی‌گمان ما بیم‌دهنده بودیم» سوره دخان، آیه ۳.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۵، ص ۶۴؛ روض الجنان، ج ۱۷، ص ۲۰۲ - ۲۰۳.
- ↑ الکافی، ج ۲، ص ۶۲۹؛ تهذیب، ج ۴، ص ۱۹۴؛ المعجم الکبیر، ج ۲۲، ص ۷۵.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۳۱۳
- ↑ ملک‌محمدی، مهدی، مقاله «رمضان»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴؛ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «رمضان»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۴۷
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۳۱.
- ↑ «ای مؤمنان! روزه بر شما مقرّر شده است چنان که بر پیشینیان شما مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۱۸۳.
- ↑ محققیان، رضا، مقاله «آیه صوم»، دانشنامه معاصر قرآن کریم
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾ «ای مؤمنان! روزه بر شما مقرّر شده است چنان که بر پیشینیان شما مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۱۸۳.
- ↑ بحارالانوار، ج۵، ص۳۳۱.
- ↑ مستدرک الوسائل، ج۷، ص۳۵۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۵۹، ص۲۶۷.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «رمضان»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۴۷.
- ↑ غیبت نعمانی، ص ۲۸۹ و ۲۵۲.
- ↑ غیبت نعمانی: ص ۲۵۴.
- ↑ ملاحم: ص ۱۵۹.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۳۱۹-۳۲۰-۳۲۱؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۶۸.