امام علی در تاریخ اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام علی است. امام علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام علی در قرآن - امام علی در حدیث - امام علی در نهج البلاغه - امام علی در تاریخ اسلامی - امام علی در کلام اسلامی - امام علی در معارف مهدویت - امام علی در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبطامام در دوران خلفا سه گانه
دوران خلافت ابوبکر (حک: ۱۱-۱۳ق) کوتاه و آغازی برای ۲۵ سال خانه‌نشینی و محرومیت امام(ع) از حقی بود که خداوند متعال به ایشان عنایت کرده بود[۱]. گرچه ابو بکر به این بهانه که رسول خدا(ص) ارثی بجا نگذاشته، دارایی‌های حضرت علی(ع) و فاطمه(س) را اعم از فدک، فیء و خمس مصادره کرد، اما آن حضرت پیوسته از مشورت دادن به خلیفه و خیرخواهی برای مسلمانان دریغ نورزید[۲]. آن حضرت در دوره خلیفه دوم در مسائل حکومتی و امر قضا بسیار مورد مشورت قرار می‌گرفت[۳] و سخنان عمر بیانگر اهمیت مشاوره‌های امیرمؤمنان(ع) برای اوست[۴]. این در حالی است، که عثمان با حضرت ناسازگاری داشت. حضرت به وی فرمود: به خدا پناه می‌برم که بخواهم تفرقه ایجاد شود، اما درصدد هدایت تو هستم و تو را از آنچه خدا و رسول نهی کرده، نهی می‌کنم[۵]. بر پایه نقل ابن ابی الحدید، ناسازگاری عثمان با امام در اثر دشمنی دیرینه از زمان عبدشمس و بنی هاشم بود. از سوی دیگر، برخی اقوام عثمان در بدر و احد کشته شدند و رسول خدا(ص) به علی(ع) احترام زیاد می‌گذاشت که اینها سبب حسادت عثمان بود[۶]. بنابراین، خلیفۀ سوم کمتر به امیرمؤمنان(ع) مراجعه می‌کرد، اما با توجه به اینکه آن حضرت داناترین اشخاص به امر قضا[۷] و قضا از مهم‌ترین شئونات حکومت بود و از سویی، خلیفه اول و دوم در حل مشکلات قضایی به آن حضرت مراجعه می‌کردند، عثمان نیز بخشی از مسائل قضایی را به ایشان ارجاع می‌داد[۸].
عواملی مانند نابرابری‌های اجتماعی، اشرافی‌گری، ریخت و پاش بیت المال[۹]، انحصارطلبی، مسلط کردن بنی امیه بر مناصب مهم حکومتی[۱۰]، انحراف از ارزش‌های الهی[۱۱]، بدعت در دین و تغییر سنت نبوی[۱۲]، اهانت به امیرمؤمنان(ع)، کتک زدن و تبعید کردن برخی از صحابه[۱۳] سبب رویگردانی مردم از عثمان و شورش علیه خلیفه شد. امام علی(ع) به علل شورش مسلمانان علیه عثمان در جاهای متعددی اشاره دارد. در جایی فرمود: «سرانجام سومین فردشان با دو پهلوی بر آمده به پاخاست که شعاع دیدش از آخور تا آبریز فراتر نمی‌رفت و همراه پدرزادگانش، همسان شتران مهار بریده که گیاه بهاره را نشخوار می‌کنند، به ثروت عمومی یورش آورد تا اینکه کار به دست و پایش پیچید و پرخوری به خواری و خواری به نگون‌ساری کشید»[۱۴]. امام علی(ع) با همه بدعهدی‌های خلیفه، درخواست وی را برای میانجی‌گری میان او و شورشیان پذیرفت[۱۵]. امام بر خلاف طلحه، زبیر و عایشه که از معترضان عثمان در سال‌های پایانی خلافت وی بودند، پیوسته خواهان انجام اصلاحات و آرام کردن اوضاع بود[۱۶]. از این رو نیز ضمن عتاب به عثمان، تلاش فراوانی کرد تا وی کشته نشود و در ایام محاصره عثمان برای وی آب فرستاد که طلحه آن را برنتابید[۱۷]. حتی بنا بر برخی منابع، آن حضرت فرزندانش را فرستاد تا مانع ورود ناراضیان به خانه عثمان شوند، اما آنان از طریق خانه‌های انصار وارد خانه عثمان شدند و او را کشتند[۱۸].[۱۹]
منابع
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲
پانویس
- ↑ بنگرید: مادولونگ، جانشینی محمد(ص)، ص۶۸.
- ↑ احمد بن حنبل، فضائل علی بن ابی طالب، ص۱۵۵؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ج۲، ص۳۵۸.
- ↑ صدوق، الخصال، ص۱۷۳؛ قبانجی، مسند الامام علی(ع)، ج۹، ص۳۸۳.
- ↑ بنگرید: امینی، الغدیر، ج۳، ص۹۸.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۵.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۵.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۲۵۷.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۱۹۲.
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۵۸.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۷، ص۱۷۵.
- ↑ بلاذری، الانساب الاشراف، ج۵، ص۳۹.
- ↑ عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۱۱، ص۳۵۴-۳۵۶؛ جوهری، السقیفة و فدک، ص۸۱-۸۳.
- ↑ سیدرضی، نهج البلاغه، خطبه ۳ (معروف به شقشقیه).
- ↑ طبری، تاریخ، ج۵، ص۵۳۷-۵۳۸.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۲۱۵.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۴، ص۳۸۵؛ ابن قتیبه، الامامة و السیاسه، ج۱، ص۵۷.
- ↑ ابن شبه نمیری، تاریخ المدینة المنوره، ج۴، ص۱۲۳۰.
- ↑ گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۴۴.